راهکارهای مهار مصرف بنزین

اتخاذ سیاست هایی در مورد مهار رشد مصرف بنزین از طریق سهمیه بندی، به كارگیری كارت هوشمند و افزایش قیمت از جمله مباحثی است كه طی ماه های اخیر در میان آحاد مختلف جامعه و مجامع علمی و دولتی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است.
برخی استفاده نامناسب از بنزین و به كارگیری خودروهایی با مصرف بیشتر از حد استانداردهای جهانی و اتومبیل های فرسوده در كشور را به دلیل ارزانی بهای بنزین می دانند و اینكه به این سبب، گردش در شهر به كم هزینه ترین روش تفریح مبدل شده است و بسیاری ترجیح می دهند كه از خودروی شخصی برای مسافرت های درون شهری استفاده كنند. اما این موضوع به چه میزان با واقعیت تطبیق می نماید و آیا واقعا هزینه حمل و نقل در كشور ما آنقدر پائین است كه چنین استفاده هایی از آن به روشی رایج تبدیل می شود، یا اینكه در طول زمان سیستم دولتی با برهم زدن نسبت هزینه ثابت به متغیر در بخش حمل و نقل موجبات این امر را فراهم آورده است. و چرا دولت باید به ترویج و حمایت از به كارگیری خودروهای كم مصرف و از رده خارج كردن ماشین های فرسوده بپردازد، اما این فرآیند در سایر كشورهای جهان به صورت خودكار انجام می شود و در نهایت آیا دولت به مردم و استفاده كنندگان از اتومبیل های شخصی یارانه می دهد یا خیر
به منظور پاسخگویی به سئوالات فوق نگاهی به اطلاعات زیر می تواند راهگشا باشد:
آمار و ارقام موجود نشانگر آن است كه بهای خودرو در كشور تقریبا به طور متوسط ۵۰ تا ۱۰۰ درصد بیشتر از قیمت خودروهای مشابه خارجی است و حتی اتومبیل های ساخت داخل نیز در بازارهای خارجی نظیر روسیه، مصر و سوریه به بهای تقریبا نصف قیمت داخلی عرضه می شود. ولی در عوض قیمت بنزین در ایران حداكثر یك چهارم قیمت جهانی است و تنها عاملی كه باعث این امر شده سیاست های دولت در زمینه حمایت از خودروسازی در داخل است كه از نظر مدت زمانی بیش از حد معمول است كه نسبت هزینه ثابت به متغیر در بخش حمل و نقل را به هم زده و استفاده بیش از اندازه از خودرو را برای مردم اقتصادی كرده است. بنابراین دولت بهتر است به جای فشار بر مصرف كنندگان و منطقی كردن استفاده نامناسب توسط آنها، از حمایت های غیرمعمول از صنعت خودرو دست برداشته و در عوض قیمت سوخت را نیز واقعی كند و برای مدتی مشخص، یارانه های سوخت را به طور مستقیم به تولید كننده بدهد تا اینكه مردم بتوانند خودروهای با استاندارد روز و كم مصرف و نو خریداری كرده و در عوض مصرف بنزین نیز متعادل شود كه این امر موجب نتایج زیر می شود:
الف آلودگی های ناشی از به كارگیری خودروهای فرسوده در مدت زمان اندكی به سرعت كاهش می یابد بدون ضرورت اختصاص یارانه و حمایت دولت.
ب مصرف بنزین در یك دوره زمانی نسبتا كوتاه به دلیل امكان خرید خودروهای جدید و از رده خارج شدن اتومبیل های فرسوده كاسته می شود.
ج استفاده از خودرو برای سفرهای شهری تفننی و استفاده از اتومبیل های تك سرنشین با توجه به عرضه بنزین به قیمت واقعی كاهش قابل ملاحظه ای می یابد. برای پاسخ به سئوال دوم نیز یك مثال كفایت می كند. اگر مصرف متوسط یك خودروی سواری شخصی روزانه ۵ لیتر در نظر گرفته شود یك اتومبیل با عمر مفید ۵ سال و با احتساب مصرف بنزین لیتری ۸۰ تومان و با توجه به آنكه قیمت جهانی بنزین به طور متوسط ۵۰۰ تومان در هر لیتر است طی ۵ سال تنها مبلغ ۳۶۵۰هزار تومان یارانه بنزین دریافت می كند در حالی كه مالك این خودرو هنگام خرید یك اتومبیل نظیر سمند كه به بهای حدود ۶۴۰۰هزار تومان به مصر صادر شده است حدود دو برابر یارانه دریافتی بابت مصرف متوسط بنزین طی ۵ سال را به صورت یكجا بابت خرید آن پرداخت می كند. بنابر این در واقع انحصار فروش خودرو توسط تولید كنندگان داخلی باعث پرداخت مبالغی معادل چندین برابر یارانه دریافتی در ازای مصرف بنزین طی یك دوره نسبتا طولانی مثلا ۵ سال توسط مصرف كنندگان می شود. و یا اینكه می توان نتیجه گرفت كه دولت به مصرف كننده هیچ گونه یارانه ای نمی دهد و بلكه هزینه های اضافی نیز بر مصرف كننده تحمیل می كند. بنابراین اگر دولت درصدد كاهش هزینه های خود و مهار مصرف بنزین است بهتر است برنامه خود در زمینه خودرو را اصلاح كرده و آن را به صورت شفاف اعلام كند. با توجه به دلایل فوق به نظر می رسد برای مهار رشد مصرف بنزین و سایر فرآورده های نفتی در كشور، به جای سهمیه بندی و افزایش قیمت باید ساختار بازار خودرو در ایران اصلاح شود، به گونه ای كه از مصرف بنزین ارزان قیمت توسط اتومبیل های فرسوده، غیراستاندارد و گرانقیمت جلوگیری شده و در ازای آن سوخت بدون یارانه و به قیمت واقعی در اختیار خودروهای استاندارد، كم مصرف، نو و با قیمت های نسبی نازل تر قرار گیرد. در این وضعیت ضمن مهار مصرف سوخت به دلیل رسیدن آن به بهای واقعی از آلودگی هوا نیز كاسته می شود و علاوه بر آن كل هزینه حمل و نقل در كشور كاهش می یابد.
بنابر این به نظر می رسد هماهنگی بهای بنزین در كشور با قیمت بین المللی باید به موازات تطبیق بهای خودروهای داخلی با قیمت های جهانی انجام شود تا علاوه بر منطقی شدن رفتار مصرف كنندگان و ممانعت از سهمیه بندی، موجبات ارتقای استانداردهای نظام حمل و نقل در كشور نیز فراهم گردد.

محمدرضا قاسمی

منبع : روزنامه شرق