تجربه تهران در اصفهان

حتی خودش هم فكر نمی كرد كه بر مسند اداره شهری تكیه بزند كه عاشقانه دوستش دارد؛ چه آن سال های دوری در دهه۶۰ كه ریاست دانشگاه صنعتی اصفهان را به عهده داشت یا روزگاری كه به هیأت یك استاد دانشگاه به دانشجویان درس می داد. دكتر سید مرتضی سقائیان نژاد- شهردار اصفهان- می گوید: «هنگامی كه به شهرداری آمدم، بسیاری از دوستان گفتند كه این كار وجه سوز است، نه وجه ساز». حالا پس از ۴ سال از قبول این كار هنگامی كه از كارهای انجام گرفته در دوران فعالیتش سخن می گوید، گویا خستگی چهارساله اش را می تكاند و با لبخندی كمرنگ رضایتش را یادآور می شود. لهجه شیرین اصفهانی اش نمی گذارد كه اصفهانی بودنش را فراموش كنیم. گفت وگوی چند ساعته كه قرار بود تنها یك ساعت به طول بینجامد، او را خسته نكرد. اگر حضور رئیس شورای شهر اصفهان نبود، شاید حاصل گفت وگو طولانی تر از آن بود كه امروز می خوانید. گفت وگو پیرامون شهر اصفهان، مشكلات، كارهای انجام گرفته و برنامه های پیش رو، ما را با سایه روشن های این شهر تاریخی، بیشتر آشنا می كند؛ شهری كه برای هر بیننده ای می تواند خاطره انگیز باشد و جذاب.
● یكی از مشكلات عمده شهرها، افزایش جمعیت آنهاست. اصفهان در چند سال اخیر چه روندی را طی نمود؟!
- از سال ۱۳۳۴ جمعیت شهرهای بزرگ به طور متوسط، ۵برابر شد. به عبارتی جمعیت شهری از ۳۷درصد كل جمعیت كشور یكباره به چیزی در حدود ۷۰درصد رسید. در این میان اصفهان نیز افزایش جمعیتی ۸/۵برابری را در این سال ها داشت؛ یعنی جمعیت اصفهان به چیزی در حدود ۸/۱میلیون نفر رسید. این رشد جمعیتی تمام زیرساخت های شهری را تحت الشعاع قرارداد. از سویی به دلیل ناتوانی در فراهم آوردن تسهیلات لازم برای روستاییان، مهاجرت نیز به رشد جمعیتی شهرهای بزرگ كمك كرد. این موارد مشكلاتی را برای شهرها به وجود آورد و در این راستا كلانشهرهایی مانند اصفهان بیشتر درگیر این معضل شدند. بنابراین اصفهان نیز دچار مشكلاتی شد كه ناشی از افزایش بی رویه جمعیت بود. اگر چه زیست- بوم این شهر قالبی توریستی و فرهنگی دارد اما مهاجرت فراوان به این شهر، اصفهان را به عنوان یك مركز مهاجرپذیر با مشكلات فراوانی روبه رو كرد.
●یعنی به رغم توریستی بودن اصفهان، مهاجرپذیری آن سمت وسویی دیگر داشت؟!
- ما اگر بخواهیم اصفهان را تعریف كنیم، شهری است فرهنگی- تاریخی و توریستی. بنابراین صنعت این شهر می بایست حول همین محور رشد می كرد اما برخی مراكز صنعتی مادر در این شهر جای گرفته اند؛ مراكزی مانند فولاد مباركه، ذوب آهن و صنایع پتروشیمی و ده ها صنعت كوچك و بزرگ دیگر كه هیچ سنخیتی با فرهنگ و زیست- بوم آن ندارد. اجتماع این صنایع، جمعیتی را نیز با خود همراه كرد. بنابراین مهاجرت گسترده ای شكل گرفت و به تبع، مشكل دیگری را به وجود آورد و حاشیه نشینی در اطراف شهر شكل گرفت. اصفهان در حدود ۴۹۰هزار نفر حاشیه نشین در اطراف خود دارد كه متأسفانه یكی از معضلات اساسی این شهر است.
● بی تردید مشكلات متعدد دیگری نیز به دلیل این رشد نامتجانس جمعیت به وجود می آید.
- بله! یكی از معضلات این شهر، مسئله زیست محیطی این شهر است. این موضوع البته در تمام كلانشهرها مطرح است. هنگامی كه در یك شهر صنعت رشد كند و افزایش جمعیت را نیز موجب شود، قاعدتاً مشكلات زیست محیطی را به وجود می آورد. البته ما هم اكنون داخل حریم شهر اصفهان را با نظارت دائم كنترل می كنیم، اما متأسفانه اطراف شهر این طور نیست. آب رودخانه زاینده رود، به دلیل پساب های زائد صنعتی آلوده است. از سوی دیگر ترافیك شهری نیز موجب آلوده ترشدن محیط زیست شهری می شود. متأسفانه به دلیل نبود برنامه ریزی در این حوزه، نگرانی های بسیاری به وجود آمده است. به عنوان مثال در سال گذشته تعداد خودروهایی كه در شهر اصفهان شماره گذاری شده اند، روزانه ۳۱۷ دستگاه بوده، اما در سال جاری روزانه ۴۱۲ خودرو، شماره گذاری و روانه خیابان ها شده اند. این آمار تنها مربوط به شهر اصفهان است. اصفهان به لحاظ آلودگی، بعد از تهران مقام دوم را دارد. از سویی تولید گازهای آلاینده، موجب بروز امراض مختلف می شود. به عنوان نمونه اصفهان مقام اول بیماری MS را در كشور دارد.
● به عبارتی این اتفاقات، زیست- بوم طبیعی شهر را دچار تغییر كرده است.
- این امر طبیعی است. با اضافه شدن جمعیت، كاربری بسیاری از زمین ها از كشاورزی و فضای سبز به مسكونی تغییر می كند. ما در دهه پنجاه در حدود ۲۱هزار هكتار فضای سبز شهری داشتیم، در صورتی كه امروز فضای سبز اصفهان كمتر از ۱۴هزار هكتار است. در واقع ۷هزار هكتار فضای سبز شهر به خاطر مشكلات كلانشهری از بین رفته است. كاهش این مقدار از فضای سبز برای شهر مشكلی شده است. هم اكنون سرانه فضای سبز در اصفهان چیزی در حدود ۸/۱۸ متر است. این عدد در سال ۸۲ بسیار كمتر بود؛ چیزی در حدود ۳/۱۴متر.
ما تنها امسال توانستیم ۵۰۰هكتار به فضای سبز اصفهان اضافه كنیم. البته ما نسبت به سایر شهرها، فضای سبز خوبی داریم. سعی ما و سایر مسئولان شهری در گسترش فضای سبز بوده است. مثلاً در سال گذشته بر اساس آمار، به ازای هر شهروند یك درخت داشتیم. ما تصمیم گرفتیم كه این یك اصله درخت را به دو اصله برسانیم. بنابراین ۵/۱ درخت در طول یك سال گذشته كاشتیم. هم اكنون هم بین مناطق یازده گانه شهرداری، رقابتی جدی برای گسترش فضای سبز شهر وجود دارد. می توان گفت كه سبزینه شهر اصفهان هم اینك خوب است، اما قابل افزایش. البته قصد داریم كه سرانه فضای سبز شهر را تا ۲۵متر افزایش دهیم.
● اصفهان شهری است تاریخی با ابنیه و آثار به جا مانده از گذشته. بی تردید به مانند سایر كلانشهرها یكی از مشكلات عمده این شهر، بافت فرسوده و بافت تاریخی است. مشكلات تان در این حوزه چگونه بود؟
- اصفهان یك شهر تاریخی است؛ یعنی اینكه این شهر تنها متعلق به خودش نیست، بلكه به كشورش و حتی به جهان تعلق دارد. از آنجا كه این شهر جلوه گاه ملی دارد، باید از بودجه های ملی نیز استفاده كند، اما متأسفانه این اتفاق نمی افتد و حتی آثار تاریخی آن نیز در حال نابودی است. این مسئله باعث شده كه بازسازی و نوسازی بافت فرسوده در این شهر با مشكل مواجه شود.
در اصفهان ۱۰۰/۴هكتار بافت فرسوده وجود دارد. از این مقدار۸۰۰/۱هكتار بافت های تاریخی است. از این رو مشكلات فراوانی فراروی این شهر قرار دارد. به عنوان مثال سازمان میراث فرهنگی، حدود ۱۲هزار خانه را در این شهر در طرح قرار داده است كه متأسفانه افت قیمت را برای این خانه ها به همراه آورده. بر اساس این طرح، این خانه ها تنها تحت نظر سازمان میراث اجازه بازسازی یا نوسازی را خواهند داشت. از آنجا كه این بافت تاریخی در قسمت مركزی شهر یعنی مناطق ۱ و ۳ قرار دارد، باعث بروز مشكلات فراوان شده. بسیاری از مردم ساكن در این خانه ها، به دلیل این قانون، از این منطقه كوچ كرده اند و به مناطق دیگر شهر رفته اند و حاشیه نشین ها و مهاجران و افاغنه در این بخش از شهر ساكن شده اند. بنابراین مركز شهر كه روزگاری تجلی اصلی شهر بوده و اصالت شهر متعلق به این قسمت بوده، با تغییر بافت جمعیتی به بخش مهاجر پذیر و فرسوده و آلوده تبدیل شده است. در واقع ما در اصفهان، هم از حاشیه تهدید می شویم و هم از بخش مركزی شهر.این در شرایطی است كه در اكثر كشورهای جهان، محدوده تاریخی، گران قیمت ترین بخش شهر را تشكیل می دهند.از سویی از آنجا كه اصفهان نگران حفظ و بقای آثار تاریخی است، سالانه ۵میلیارد تومان برای حفظ آن خرج می كند. این در صورتی است كه بودجه سازمان میراث فرهنگی برای كل استان اصفهان ۴۰۰میلیون تومان بوده است كه چیزی در حدود ۳۲۰میلیون تومان آن صرف هزینه های جاری مانند پرداخت حقوق و دستمزد به كارمندان می شود.بی تردید میراث فرهنگی برای حفظ آثار تاریخی كاری نمی تواند بكند.
● یكی از چالش های اساسی شهر اصفهان طی ماه های گذشته، مترو بوده است. تنش میان شهرداری و سازمان میراث فرهنگی پیرامون عبور مترو از زیر چهارباغ همچنان وجود دارد. موضوع چه بود؟
- بر اساس تصمیم سازمان برنامه و بودجه، خطوطی به عنوان خط اصلی مترو برای كلانشهرها تعیین شده است. به عنوان مثال برای اصفهان خط شمالی- جنوبی را كه در دست ساخت است تصویب كرده كه ۲/۲۰كیلومتر طول آن است. گذشته از بحث بودجه ای آن، هم اكنون كار احداث آن به مدت چهار ماه با مشكل روبه رو شده است. از آنجا كه مسیر چهارباغ یك مجموعه تاریخی است و موجب حساسیت سازمان میراث شده و تا به امروز هم مسیریابی جدید خط مترو كه تحت نظر سازمان برنامه و بودجه و میراث فرهنگی است به نتیجه نرسیده است، این باعث شده كه خط میانی ما متوقف شود.● آیا واقعاً منطقی است كه مترو از زیر چهارباغ عبور كند؟
- اتفاقاً راه اصلی برای حفظ بافت های تاریخی، مترو است. ما در تمام شهرهای جهان مترو را مشاهده می كنیم كه از زیر آثار تاریخی عبور می كند؛ مانند میدان لوور فرانسه یا برخی شهرهای روسیه و ایتالیا... . اتفاقاً برای حفظ بافت های تاریخی، ما به مترو نیاز داریم وگرنه همین لرزش های عادی كه ناشی از حركت انواع اتومبیل هاست، این آثار را تخریب می كند؛ به ویژه اینكه اصفهان با جمعیت فراوان و حجم زیاد ترافیك، نیاز اساسی به مترو دارد.ما با احداث مترو می توانیم علاوه بر حفظ آثار تاریخی، روی زمین و حاشیه فضاهای تاریخی را عاری از اتومبیل كنیم و خیابان های مهم خود را تبدیل به پیاده رو كنیم؛ همان طور كه در كشورهای دیگر می بینیم. البته این اتفاق به نحوه احداث مترو نیز بستگی دارد. ما باید روش های نوینی را به كار بگیریم؛ كما اینكه در حال انجام آن هستیم. ما درواقع روش های بسیار پیشرفته ای را به كار گرفته ایم. روش كار ما، حفاری به وسیله ماشین TBM است.
● یعنی چه؟! كمی توضیح بدهید؟
- TBM دستگاهی است كه می تواند تا بیش از ۱۴ متر به پایین برود و هرگونه ارتعاش را به عمق زمین منتقل كند. این خطوط مترویی كه قرار است از زیر چهارباغ برود، در جاهایی تا عمق ۲۸ متری نیز داخل زمین را حفاری می كند. در مسكو هم این اتفاق افتاده. آنها در جاهایی تا عمق ۷۰ متری را نیز حفاری كرده اند. این صورت ماجراست. داستان چیز دیگری است.
سؤال اینجاست. برای عبور مترو از چهارباغ كه یك اثر تاریخی است همه از خودشان حساسیت نشان می دهند، اما كسی حاضر نیست بودجه ای مجزا برای این مسئله اختصاص دهد. این موضوع به یك مسئله ملی تبدیل شده است، اما كسی اصلاً توجه نمی كند. من برخی از این مسائل را جنجال می دانم. مثلاً برهانه های برخی دیوارهای میدان امام پوسیده است. عالی قاپو امروز دچار فرسایش شده است. این واقعاً آیا مهمتر است یا این كه جلوی مترو را بگیرند؟ اگر مترو از زیر چهارباغ یا هر اثر تاریخی دیگر عبور كند، باید تحت نظر كارشناسان و لحاظ تمام شرایط ایمنی باشد، در غیر این صورت ما هم مخالفیم، اما در بسیاری از جاها، اصل اثر، از بین می رود، هیچ صدایی شنیده نمی شود، چرا در شهری مثل شیراز با تعامل ها، مترو از زیر بازار وكیل و حمام زند عبور می كند و هیچ كس صدایش هم درنمی آید؟! متاسفانه ضابطه سازمان میراث فرهنگی در شهرهای مختلف، فرق می كند و این باعث مشكل می شود.شكی نیست كه میراث فرهنگی ما جزو هویت ماست. ما در واقع روزانه ده ها تن گاز مسموم را به خورد مردم می دهیم، اما از مترو استفاده نمی كنیم. ما باید بین این دو جریان آشتی به وجود بیاوریم. شهر یك موجود زنده است. باید به حیاتش ادامه دهد. شهر باید به گذشته خود افتخار كند. از میراث خودش هم حفظ و حراست كند. در واقع هم میراث ما مهم است و هم استفاده از تكنولوژی قطار شهری چهار ماه متوقف شده است. قرار شده كه سازمان میراث فرهنگی و وزارت كشور به ما جواب بدهند. متاسفانه تا به امروز پاسخی نداده اند. از قرار معلوم مسیرها مشخص شده است.
متروی اصفهان یا باید از زیر چهارباغ بگذرد یا باغ گلدسته. هر دو هم دارای آثار تاریخی است. باید روشن شود كه آیا اصفهان اصلاً مترو می خواهد یا نه؟ ما می خواهیم شهر را نجات دهیم. ما خودمان برای آثار تاریخی خود، اگر دلسوزتر از بعضی ها نباشیم مطمئن باشید كه كمتر از آنها نیستیم.
● بودجه شهرداری اصفهان سالانه چقدر است؟
- بودجه كلی شهرداری اصفهان سالانه چیزی در حدود ۴۰۰ میلیارد تومان است. البته دولت كمترین كمكی نمی كند. شهرداری ها نهادهایی هستند عمومی، مستقل و غیردولتی. قبلاً دولت به شهرداری ها كمك می كرد، اما از سال ۶۷ به بعد، شهرداری ها خودكفا شدند و عمده درآمدشان متكی به بخش مسكن است. البته در سال ۶۲ لایحه ای به مجلس داده شد با عنوان «تثبیت درآمدهای پایدار شهرداری ها» كه تا به امروز خبری از آن به دست نیامده است.
●شهردار می گوید
ما سالانه ۱۳۰ میلیارد تومان به طور خالص در پروژه های عمرانی صرف می كنیم. به این جهت از سال ۸۲ تا به امروز ۴۱ درصد در احداث طرح های عمرانی پیشرفت داشته ایم. ما سالانه ۱۳۰ میلیارد تومان عمران توسعه به وجود می آوریم كه ارزش افزوده مالیاتی دارد. واقعاً چند درصد این ارزش افزوده باید به شهر برسد؟ این در حالی است كه عمران كل استان اصفهان ۸۰ میلیارد تومان بوده است. تازه از این مبلغ تنها ۳۳ درصد اختصاص یافته است؛یعنی چیزی در حدود ۲۵ میلیارد تومان. ما در سرمایه گذاری در طرح های عمرانی در كل كشور مقام دوم را داریم، اما برای استفاده از تسهیلات بانكی در اولویت ۲۶ جا گرفته ایم. این چگونه می تواند معنا دهد؟
●برخی پروژه ها
ما برای اصفهان سه رینگ دور شهر پیش بینی كرده ایم كه البته رینگ چهارم هم در مرحله تحقیق و مطالعه است. رینگ اول كه محدوده مركزی را دربرگرفته، تكمیل شده است. رینگ دوم هم تا حدود ۹۵ درصد تكمیل شده و رینگ سوم هم كه طول ۴۶ كیلومتری دارد، دورتادور شهر طراحی شده كه امسال با رفع معارضان ملكی در جنوب شهر كه پادگان ها هستند، به بهره برداری خواهد رسید.از سویی فرهنگ سراهای متعددی ساخته ایم. پل وحید كه تقاطع رینگ دوم و سوم ماست كه تا ۲۱ هفته آینده افتتاح می شود. پروژه سیمین، ساماندهی ورودی های شمالی و جنوبی شهر، ساماندهی میدان عتیق با اعتباری در حدود ۱۱۰ میلیارد تومان، احداث مترو و... .
ما در برنامه اصفهان ،۱۳۹۰ نزدیك به ۲۰۰۰ میلیارد تومان بودجه برای پروژه های عمرانی اختصاص داده ایم كه تا پنج سال آینده بر این اساس باید هزاران پروژه عمرانی را به نتیجه برسانیم.
●اتحادیه كلانشهرها
شهرداری ها قبل از انقلاب اتحادیه داشتند. بعد از انقلاب به دلیل تحولات، این اتحادیه منحل شد. اما حالا بعد از ۲۷ سال از انقلاب اسلامی، لزوم آن احساس می شود. اتفاقاً اتحادیه برای ما كه ارگانی هستیم عمومی و غیردولتی و مستقل معنا پیدا می كند، یعنی اتحادیه پشتوانه ای است برای استحكام حركتی بیشتر. متاسفانه ما نه در دولت و نه در مجلس هیچ كرسی نداریم. بنابراین در آنجا قوانین بدون نظر شهرداری ها وضع می شود. اخیراً در مجلس حركت هایی اتفاق افتاده مثلاً كمیسیون عمران مجلس تبدیل به كمیسیون عمران و شهری شده است و این اتفاق خوبی است.
استفاده از تجارب شهرهای بزرگ
ما با ۱۵ شهر بزرگ جهان، پیوند خواهرخواندگی بسته ایم. شهرهایی چون، فرایبورگ، لاهور، كویت، بارسلونا، سن پترزبورگ، كوآلالامپور، شیان، فلورانس، لیون و... .
این پیوند به این معنی است كه از تجارب آنها استفاده كنیم. خواهرخوانده ها از لحاظ تجربه همان كاری را می كنند كه مثلاً تهران با نهاد آپور. خواهرخوانده ها، از نظر تجربه همان چیزی است كه تهران با آپور دارد. اتحادیه كلانشهر ها نمونه داخلی این اتفاقات است كه تجربه عالی و پشتوانه خوبی است. اخیراً هم در حال تاسیس كلانشهرهای اكو هستیم. اما به طور نسبی همان تجربه تهران را به گونه ای دیگر انجام می دهیم. كاری كه در تهران بسیار خوب است قطعاً ما از آن استفاده می كنیم. تهران یك كار نویی را آغاز كرده. ما باید از تجربه تهران استفاده كنیم و آن را مورد بحث و بررسی بیشتر قرار دهیم.

عباس ثابتی

منبع : روزنامه همشهری