نامدارترین زبان مصنوعی

● نگاهی به كتاب زبان دوم
حتما تاكنون نام «زبان اسپرانتو» به گوشتان خورده است. این زبان مشهورترین زبان مصنوعی بین المللی است. این اسم از نام «دكتر اسپرانتو» نام مستعار دكتر زامنهوف اخذ شده است. هدف دكتر لودویك لازاروس زامنهوف، چشم پزشك و زبان شناس لهستانی نیمه دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، ابداع زبانی نرم و انعطاف پذیر و همچنین آسان و ساده بود تا به عنوان دومین زبان جهانی استفاده شود و صلح و تفاهم بین المللی را توسعه و گسترش دهد. هر چند هیچ كشوری در جهان این زبان را به عنوان زبان رسمی خود انتخاب نكرده است. برآورد می شود كه بین صد هزار تا دو میلیون نفر در دنیا به شیوایی به این زبان صحبت می كنند. نكته جالب توجه آنكه زبان مادری حدود هزار نفر در دنیا نیز زبان اسپرانتو است.
امروزه زبان اسپرانتو در سیر و سیاحت ها در سرتاسر جهان، مكاتبه ها و نامه نگاری ها، تبادل های فرهنگی، قراردادها و كنوانسیون ها، ادبیات، آموزش زبان، پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی شبكه Internacia Televido به كار گرفته می شود.
بعضی سیستم های آموزشی دولتی، كلاس های درسی اختیاری را برای یادگیری زبان اسپرانتو عرضه می كنند. شواهدی در دست است كه یادگیری اسپرانتو برای یادگیری بعدی زبان های دیگر آمادگی مفیدی مهیا می كند. اسپرانتو به خصوص در كشورهای شمالی و شرقی اروپا رایج است اما در آسیا كشورهای چین، كره، ژاپن و ایران در قاره آمریكا در برزیل، آرژانتین و مكزیك، در آفریقا در كشورهای توگو و ماداگاسكار رواج دارد.
در چین، مجارستان و بلغارستان تعداد نسبتا قابل توجهی از مدارس رسما زبان اسپرانتو را آموزش می دهند.
آیین جدید «اوموتو» كه یكی از محصولات جنبی آیین شینتوی ژاپن است، استفاده از زبان اسپرانتو را در بین پیروانش تشویق می كند. یوئوكو لیندستت، متخصص اسپرانتوزبانانی كه زبان مادریشان اسپرانتو نیز هست، آمار زیر را در مورد توانایی های جامعه اسپرانتودانان ارائه كرده است:
هزار نفر در دنیا زبان مادریشان اسپرانتو است.
ده هزار نفر به شیوایی و راحتی به این زبان صحبت می كنند.
صد هزار نفر می توانند آن را به طور كارآمد و موثر به كار گیرند.
یك میلیون نفر به میزان زیادی منفعلانه آن را درك می كنند.
ده میلیون نفر مدتی این زبان را مطالعه كردند.
در ارتباط با ویژگی های زبان اسپرانتو باید گفت كه نظام آوایی، دستور زبان، گنجینه لغات و معناشناسی سمانتیك این زبان بر پایه شعبه غربی خانواده زبان های هند و اروپایی استوار است. این زبان به لحاظ واج شناسی اساسا شبیه زبان های اسلاو است، همان طور كه قسمت اعظم سمانتیك زبان چنین است. این در حالی است كه گنجینه لغات زبان عمدتا از خانواده زبان های رومیایی گرفته شده است و به میزان كمتری از خانواده زبان های ژرمن. زبان اسپرانتو دارای پنج واكه است كه از زبان های اسپانیایی و سواحلی گرفته شده است. تمایزی در كوتاهی و بلندی واكه ها نیست و هیچ واكه فیشومی تودماغی وجود ندارد. هسته اصلی گنجینه لغات اسپرانتو را Lingvo internacia كه زامنهوف آن را در سال ۱۸۸۷ منتشر كرد مشخص می سازد. این كتاب ۹۰۰ ریشه لغات را شامل می شود كه می تواند به ده ها هزار لغت با پسوندها و پیشوندها و لغات مركب بسط و توسعه یابد.
زامنهوف در سال ۱۸۹۴ نخستین فرهنگ لغات اسپرانتو را به نام Universala Vortare با تعداد بیشتری ریشه به چاپ رساند. از آن زمان تاكنون، لغات بسیاری، عمدتا ولی نه فقط از زبان های اروپای غربی به عاریت گرفته شده اند.
همانطور كه گفته شد در اسپرانتو، واژه ها از ریشه كلمات، با افزودن آوند ساخته می شوند. اسپرانتو در حال حاضر، با سی هزار ریشه و ۱۴۲ آوند شامل ۰۰۰۲۶۰۴ واژه است. اسپرانتو «دیكته» ندارد، زیرا كه خط اسپرانتو آوانگار فونتیك است. هرچه شنیده شود، همان نوشته می شود و هرچه نوشته شود، همان خوانده می شود. دستور زبان اسپرانتو دارای ۱۶ قاعده است و هیچ استثنایی ندارد. اسپرانتو حروف «نیمه صدادار» مانند ? و نیز ندارد.
آكسان آوافشاره همیشه روی هجای ماقبل آخر كلمات است. كتاب های مقدس همچنین قرآن و نهج البلاغه به اسپرانتو ترجمه شده است. صدها هزار بیت شعر از جمله اشعار خیام و حافظ به زبان اسپرانتو ترجمه شده است. ده ها مجله و هزاران كتاب به اسپرانتو منتشر می شود. ۱۲ فرستنده رادیویی در آسیا، اروپا و آمریكای جنوبی به اسپرانتو برنامه پخش می كنند. یونسكو آموزش اسپرانتو را به همه كشورها توصیه كرده است.
اغلب انتقاد می شود كه «اسپرانتو فرهنگ ندارد». لیكن در هر حال باید توجه داشت كه اسپرانتو عمدا به لحاظ فرهنگی خنثی است: قصد از ساخت آن این بوده است كه تسهیل كننده ارتباط های بین فرهنگی باشد، نه حامل یك تك فرهنگ. كتاب «زبان دوم، خودآموز زبان جهانی اسپرانتو» تالیف دكتر ناصرالدین صاحب الزمانی شامل تمامی قواعد زبان اسپرانتو، جامع ترین و مفصل ترین خودآموزی است كه تاكنون به زبان فارسی، انتشار یافته است. این كتاب در یازده درس، ۲ پیوست و ۳۰۳ بند تدوین شده است.
در این كتاب، افزون بر آموزش قواعد، ذكر شواهد و تهیه تمرین برای كسب مهارت در آنها، نمونه هایی نیز از ادبیات زیبا، شعر، نامه نگاری، نقطه گذاری و اطلاعاتی درباره مراكزی كه می توان با آنها برای گسترش دامنه اسپرانتوشناسی مكاتبه كرد ذكر شده است. مطالعه این كتاب به همه علاقه مندان و مشتاقان یادگیری زبان اسپرانتو توصیه می شود.

محمدرضا مولایی
خودآموز زبان جهانی اسپرانتو
ناصرالدین صاحب الزمانی
ناشر: عطایی
۴۳۲۱۲۸ صفحه

منبع : روزنامه شرق