پرده ای از ابهام بر آینده سیاسی محمود عباس

از زمان آغاز حمله اسرائیل به لبنان، سكوتی سخت در مورد رئیس تشكیلات خودگردان فلسطینی «محمود عباس» حكمفرما است و گویی آینده سیاسی این رئیس جمهور فلسطینی در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. آیا این همه به معنای پایان دوره سیاسی عباس به شمار می آید و یا وی هنوز هم همان استراتژیست مجرب و كار آزموده است.
آخرین باری كه پرزیدنت عباس در مقابل رسانه ها ظاهر شد، همزمان بود با سفر میانجیگرانه كاندولیزا رایس وزیر خارجه ایالات متحده آمریكا به رام الله، سفری كه به نوعی موجب آن شد تا جنگ فراموش شده در نوار غزه را كه به دلیل جنگ لبنان مورد بی توجهی قرار می گرفت و می گیرد، بار دیگر در خاطره ها زنده كند. البته از مدت ها پیش و به ویژه در اسرائیل، بحث و جدل های زیادی در مورد دوران پس از محمود عباس در جریان است. در محافل فلسطینی و حتی در جنبش فتح كه عباس رهبری آن را بر عهده دارد طرح هایی برای دوران پس از وی در حال شكل گیری است. در این میان دو روزنامه نگار مشهور اسرائیلی و یكی از معاونین وزیر خارجه فلسطین به نام «ابراهیم خریشی» و سیاست پژوهی به نام «هلگا باوم گارتن» در گفت وگوهایی، صحبت از مذاكره در مورد آینده محمود عباس به میان آورده اند.
از زمان بالا گرفتن بحران خاورمیانه، نفوذ و قدرت این رئیس جمهور فلسطینی بیش از پیش كاهش پیدا كرد. چرا و به چه علت عباس پس از ربوده شدن سرباز اسرائیلی «گیلعاد شلیط» در ۲۵ ژوئن گذشته، تقریبا هیچ تلاشی برای آزادی وی انجام نداد این پرسش به این دلیل مطرح می شود كه بسیاری از ناظران سیاسی عقیده دارند در پشت پرده این ربایش، در واقع دست های «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی حماس در دمشق دیده می شود. و از اینجا نتیجه گیری می كنند كه اگر عباس جنبش حماس را برای آزادی سرباز اسرائیلی تحت فشار قرار می داد، در واقع استراتژی حماس را زیر سئوال برده بود و این مسئله به شدت از محبوبیت وی در میان مردم می كاست. از نظر بسیاری از فلسطینی ها، این گروگان اسرائیلی می تواند برگ برنده ای باشد برای نجات صدها زندانی فلسطینی از چنگال اسرائیل.
به عقیده «دنی رابین اشتاین» مفسر مشهور روزنامه لیبرال و چپگرای هاآرتص: «عباس از زمان به قدرت رسیدن در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۵ همواره از نظر فضای سیاسی در محدودیت بوده است. بی تردید اگر عرفات هنوز زنده بود همه تلاش خود برای آزادی سرباز اسرائیلی را به كار می گرفت.» به گفته این كارشناس سیاسی، همین كه عباس هیچ كاری در این وضعیت انجام نمی دهد، نشانه ای است از اینكه وی به شدت از نظر تاثیرگذاری و نفوذ در محدودیت به سر می برد و از همین رو می توان كناره گیری وی در آینده ای نزدیك را انتظار داشت.
درگیری های داخلی فلسطین كه حدود سه ماه پیش میان شبه نظامیان فتح و حماس در خیابان های غزه درگرفت، خود نشانه ای است از آنكه عباس به اصطلاح مهار كار را از دست داده است. حمایت از آن سند زندانیان یعنی آن موضع گیری مشترك عباس و نخست وزیر فلسطین اسماعیل هنیه در برابر اسرائیل نیز نتوانست تاثیری جدی و پایدار بر تقویت محمود عباس داشته باشد. با وجود آنكه رئیس جمهور فلسطین از لحاظ قانونی این اختیار را دارد كه با اسرائیل مذاكره مستقیم بكند اما در عین حال این حق وتو هم برای رهبری حماس محفوظ است تا به وسیله آن بتواند هرگونه تلاش برای نزدیكی میان عباس و اسرائیل را به شكست بكشاند.افزون بر همه اینها، باید در نظر داشت كه پرزیدنت عباس از پشتیبانی اسرائیل هم چندان برخوردار نیست. نخست وزیر اسرائیل یعنی ایهود اولمرت تا به امروز از گفت وگو با رئیس جمهور فلسطین خودداری كرده است و از زمان حمله اسرائیل به نوار غزه، دولت تحت رهبری حماس هم دیگر این موقعیت را ندارد كه بتواند مذاكرات را برقرار كرده و به پیش ببرد. در حال حاضر بسیاری از وزرای دولت فلسطینی توسط نیروهای اسرائیلی بازداشت شده و در زندان به سر می برند و بقیه اعضای این دولت هم از ترس گرفتار شدن در چنگال نیروهای اسرائیل، در انظار ظاهر نمی شوند.
«نیكلاس پل هام» روزنامه نگار و نویسنده سابق نشریات «فایننشال تایمز» و «اكونومیست» كه در حال حاضر به عنوان ناظر و كارشناس مناقشه خاورمیانه در «گروه بحران های بین المللی» مشغول به كار است، احتمال می دهد در صورتی كه عباس دیگر قادر به ادامه اجرای برنامه هایش نباشد، از مقام خود كناره گیری كند: «در حال حاضر عباس بیش از پیش در مناقشه خاورمیانه به حاشیه رانده شده است.» به عقیده این كارشناس شاید در آینده ای نزدیك شاهد ترمیم كابینه فلسطین و در این صورت شاهد برگزاری یك انتخابات جدید باشیم. علت این انتخابات مجدد افزایش تعداد نمایندگانی در مجلس فلسطین خواهد بود كه با ترمیم كابینه موافق باشند. با این حال پل هام بر این عقیده است تا زمانی كه جنگ در نوار غزه و لبنان ادامه دارد، نمی توان در مورد كناره گیری عباس با اطمینان كامل صحبت كرد.
با این همه، استاد آلمانی رشته علوم سیاسی در دانشگاه رام الله یعنی «هلگا باوم گارتن» عقیده دارد كه عباس هنوز هم از پشتیبانی هایی برخوردار است: «محمود عباس رئیس جمهوری منتخب است و تا زمانی كه بیش از حد تحت فشار نباشد از مقام خود استعفا نخواهد داد. گذشته از آن مواضع فتح و حماس بیش از آن چیزی كه در افكار عمومی اروپا مطرح می شود به هم نزدیك است.» به عقیده باوم گارتن، اسماعیل هنیه نمی تواند عباس را مجبور به این كار كند و علاوه بر آن خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس در دمشق نیز تاثیر و نفوذی بر این گونه مسائل سیاسی ندارد: «این مسئله در واقع لولوخورخوره ای است كه مطبوعات اسرائیلی و غربی ساخته اند. اگرچه حماس برای هر تصمیمی می بایست روندی طولانی مدت را طی كند و اصولا ساختار این جنبش به این صورت بنا شده است اما در مورد مسائل اساسی در نهایت همه جناح های حماس با یكدیگر توافق دارند».
از سوی دیگر برخی از ناظران بر این عقیده اند كه چه بسا عباس بتواند از بحران فعلی به نفع خود بهره برداری بكند. یكی از نویسندگان روزنامه جروزالم پست به نام «خالد ابو توآمه» عقیده دارد از آنجایی كه وجود حماس همچون خاری در چشم دولت اسرائیل است، این دولت همه تلاشش را برای تضعیف حماس به كار خواهد گرفت و این می تواند كاملا به نفع محمود عباس باشد. به گفته توآمه رئیس تشكیلات خودگردان كوتاه زمانی پس از حمله اسرائیل به نوارغزه در جمع بستگان و نزدیكان خود آغاز دوران جدید «پس از دولت هنیه» را اعلام كرده است.
با این حال نمی توان در مورد این نظریه مبنی بر اینكه عباس از وضعیت فعلی سود می برد، بدون احتیاط صحبت به میان آورد. حماس جنبشی است كه در سال های گذشته با ساخت مدرسه و بیمارستان و ارائه كمك های مالی به مردم فقیر و رنج دیده فلسطین گام های زیادی در جهت كاهش دردهای این ملت برداشته است و از این رو نباید محبوبیت حماس در میان مردم فلسطین را دست كم گرفت. به ویژه شخص اسماعیل هنیه در میان مردم و به خصوص در میان اهالی غزه محبوبیت زیادی دارد و كسی است كه همواره رنج های مردم خود را از نزدیك احساس كرده و در میان آنها زندگی می كند و از چهره ای به شدت مردمی برخوردار است . اما بر خلاف وی محمود عباس از نظر بسیاری از فلسطینیان رئیس جمهوری است كه همواره خود را از این مسائل دور نگه می دارد.
از طرفی رابین اشتاین مسئله زندانیان فلسطینی را هم واجد اهمیت بسیار می داند و می گوید: «هر فلسطینی حداقل یك نفر از بستگان و دوستانش و هم قبیله ای اش در زندان های اسرائیل محبوس است.» از همین رو است كه این مردم امید زیادی به اسماعیل هنیه بسته اند و ایمان دارند او است كه می تواند در مورد تبادل اسرا با اسرائیل به توافق برسد. رابین اشتاین می گوید: «اسرائیل در چهل سال گذشته همیشه اقدام به تبادل اسرا و زندانیان كرده است و در این مورد فعلی نیز بالاخره دیر یا زود آماده این توافق خواهد شد.» این كارشناس در ادامه می گوید كه چنانچه این بار چنین تبادلی عملی شود، اسماعیل هنیه تبدیل به قهرمان ملی فلسطینی ها خواهد شد و در مقابل محمود عباس در حد یك عروسك خیمه شب بازی تنزل خواهد كرد.
اما «ابراهیم خریشی» یكی از رهبران فتح و معاون وزیر خارجه فلسطین عقیده دیگری دارد. به عقیده وی محمود عباس در آینده باز هم این شانس را به دست خواهد آورد تا تلاش های بر زمین مانده در راه صلح میان اسرائیل و فلسطین را بار دیگر احیا كند. خریشی برخلاف دیگر كارشناسان می گوید این هنیه است كه در جریان ترمیم و تغییر كابینه وادار به كناره گیری خواهد شد: «جنبش حماس و به تبع آن شخص اسماعیل هنیه از سیاستی واقعی و عملی در سرزمین فلسطینی برخوردار نیستند . اصولا حماس به دلیل نقطه نظرات سیاسی اش انتخاب نشد بلكه انتخاب این گروه بیش از هر چیز دیگر به دلیل اعتراض مردم فلسطین و ازجمله برخی اعضای جنبش فتح به وجود فساد در دولت عرفات بود.» خریشی در نظر دارد كه در انتخابات آینده ریاست جمهوری فلسطین كاندیدا شود. یكی دیگر از بازیگران صحنه سیاسی فلسطین «محمد دهلان» ۴۵ساله و متولد خان یونس است. دهلان در مقام ریاست نیروهای اطلاعاتی امنیتی تحت رهبری عرفات، به مدارج بالایی در ساختار جنبش فتح دست یافت و به یكی از سیاستمداران مطرح اما كم نفوذ در نوار غزه تبدیل شد. باوم گارتن با قاطعیت در مورد وی می گوید: «دهلان مرد آینده فلسطین است كه برای رسیدن به مقام ریاست جمهوری تلاش زیادی به خرج می دهد.» با این همه شخص دهلان نیز در حال حاضر با این مشكل روبه رو است كه تاثیر و نفوذ زیاد و تعیین كننده ای در نوار غزه ندارد. علاوه بر آن از وی به عنوان كسی یاد می شود كه روابط و مناسبات گسترده ای با سازمان جاسوسی آمریكا سیا دارد و این مسئله ای است كه مردم فلسطین به شدت نسبت به آن حساسیت نشان می دهند. علاوه بر دهلان، «نصر الكیدوا» هم از شانس زیادی برای نشستن بر صندلی ریاست جمهوری آینده فلسطین برخوردار است. الكیدوا یكی از بستگان یاسر عرفات است كه سال ها نمایندگی فلسطین در سازمان ملل متحد را بر عهده داشت و از تجربه و مهارت لازم سیاسی نیز برخوردار است و مهمتر آن كه وی به سلامت سیاسی و فردی معروف بوده و نقطه تاریكی در كارنامه اش دیده نمی شود. یكی دیگر از سیاستمداران به شدت محبوب جنبش فتح، همان «مروان برغوثی» است كه در حال حاضر در زندان های اسرائیل به سر می برد. برغوثی در سال ۲۰۰۵ و به نفع محمود عباس از كاندیداتوری خود منصرف شد و كنار رفت اما این احتمال وجود دارد كه در انتخابات بعدی بار دیگر كاندیدا شود. صرف نظر از اینكه جانشین رئیس جمهور فعلی فلسطین، محمد دهلان، اسماعیل هنیه، نصر الكیدوا و یا حتی ابراهیم خریشی نام داشته باشد، مشكلاتی كمتر از محمود عباس نخواهد داشت. هیچ كدام از آنها نخواهد توانست قدرتی را كه عرفات از آن برخوردار بود به دست آورد، همان طور كه محمود عباس موفق به این كار نشد.

منبع : NZZ

منبع : روزنامه شرق