رفق

رفق نرمی نمودن با کسی مقابل عنف و درشتی است.
رفق یکی از اموری است که برای زندگی جمعی و اجتماعی لازم است چرا که هر جمع و اجتماعی طبعاً دارای سلائق و ذوق‌های متفاوتند و طبع هر انسانی است که میل و خواسته و پسند خود را در جمع حاکم ببیند.
انسان‌های متخلق می‌دانند که هیچ‌گاه همه نظرات و آراء و سلائق قابل جمع نیست لذا در بسیاری از موارد که منافات با اساس و اصول ندارد از خود نرمش نشان می‌دهد که این خود نشان عقل و درایت در زندگی جمعی است.
پیامبر گرامی اسلام مورد خطاب الهی قرار می‌گیرد.
به رحمت الهی بر آنان نرم شدی اگر با غلظت عملی ‌کرد از گرداگرد تو پراکنده، شدند
(فیما رحمهٔ من الله لنت لهم ولو کنت فظأ غلیظ القلب لانفضرا فی مولک) (سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ ۱۵۹)
این جمع شدن به گرد پیامبر گرامی اسلام به واسطه نرمش پبامبر بود که به همه کس با خلق نیکو و نرمی برخورد می‌نمود.
لذا دستور گرفتن:
پر و بال خود را برای مؤمنین به نرمی باز کن.
(و اخفض جناحک للمؤمنین) (سورۀ حجر، آیهٔ ۸۸)
عبدالرحمن با جاهلان به سلام سلامتی و نرمی سخن می‌گویند.
(و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً) (سورهٔ فرقان، آیهٔ ۶۳)
بسیاری از خیرها در گرو نرمش و رفق است که اگر انسان از آن برخوردار نباشد درب‌های فراوانی از خیر را بسوی خود می‌بندد.
پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید:
کسی که از وفق و نرمش محروم شد از همه خوبی‌ها محروم شده است.
(من حرم الرفق دفتر حرم الخیر کله) (تحلف‌العقول، ص ۴۹)
و در بیانی دیگر پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌‌فرمایند:
خردمندترین مردم آن کسی است که مدارا و نرمش او با دیگران از همه شدیدتر باشد.
(اعقلالناس اشدهم مداراهٔ للناس) (بحار، ج۱۵، ص ۱۳۲)
ایمان عجین با رفق و نرمی است هر کسی به هر مقدار بهره‌مند از رفق است به همان مقدار بهره‌مند از ایمان است
امام باقر (علیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌السلام) می‌فرمایند:
آنکه رفق نصیبش شده است ایمان نصیب او گردیده.
(من قسم له الرفق قسم له الایمان)
هشام بن احمر گوید بین من و یکی از قوم (عامه) سخنی واقع شد پس ابوالحسن امام هفتم به من فرمود رفق و مدارا کن با او که کفر آدمی در هنگام خشم و غضب است (چه بسا در هنگام خشم و غضب سخن کفر بر زبان جاری می‌کند یا مرتکب گناهان کبیره مانند دشنام ضرب و مثل می‌شود) و خیری نیست در کسی‌که به هنگام غضب و خشم کافر می‌شود.
حضرت امیر (علیه‌السلام) می‌فرماید:
برای هر دینی اخلاقی است و خلق ایمان
(مکل دین خلق و خلق الایمان الرفق) (بحار، ج۱۵، ص۱۳۵)
نرمش درکارها موجب زیبائی آن است.
پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند:
پیامبر می‌فرماید در چیزی نرمش وارد نشود جز آنکه زییایش سازد و درشتی وارد نشود جز آنکه زشتش سازد.
(ما کان الرفق فی شیٔ الا زانه و لا کان الخرق فی شیٔ الاشانه) (تحف‌العقول، ص ۴۷)
۲. نرمش مبارک است و موجب برکت فراوانی روزی است.
امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) می‌فرماید:
ای هشام بر تو باد به نرمش زیرا نرمش میمون و درشتی شوم و زشت است همانا نرمش و نیکی و خوشخوئی شهر ما را آباد و روزی را فراوان می‌کند. (تحف‌‌العقول، ص ۳۹۵)
۳. نرمش موجب رسیدن به مقاصد است.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
کسی که در کارهای خود اهل نرمش باشد آن چه که از مردم می‌خواهد به آن می‌سد.
۴. نرمش انسان را مورد احترام دیگران قرار می‌دهد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
اگر می‌خواهی مکرم باشی، محترم نرمی کن و اگر می‌خواهی اهانت شوی حشونت بخرج بده (بحار، ج۷۵، ص ۶۳)
هر کار سختی با نرمش آسان می‌شود. حضرت امیر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: رفق تمام سختی‌ها (نشدنی‌ها) را میسر می‌کند و آنچه اسباب مشکل است آسان می‌کند.
نرمش نشان دادن علامت کوچکی یا ضعف نیست چه بسا بزرگانی با نرمش خود به بزرگی خود افزودند. در بیانی امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: خداوند اهل ارفاق و نرمش است. نرمش کار الهی است.
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید:
پیامبر فرمودند خداوند ارفاق‌کننده است و پاداش می‌دهد و دوست دارد هر که را ارفاق کند و عطا می‌کند بر رفق و نرمش که به بر خشونت عطا نمی‌کند
عن ابی جعفر علیه‌السلام قال رسول الله (صلّی‌ الله علیه وآله وسلم):
(ان الله رفیق یحطی الثواب و یحب کل رفیق و یعطی علی الرفق ما لا یحطی علی الضف) (بحار، ج۱۵، ص ۱۳۲)
اساساً خداوند عالم رفق به بندگان را دوست دارد همانگونه که خداوند نسبت به بندگانش دائم در حال نرمش و مدارا و گذشت است.
دوست دارد بندگانش دیگران را مورد نرمش و ارفاق قرار دهند. اما نرمشی و ارفاقی به جا که موجب سازندگی شود طبعاً نرمشی که موجب بی‌اعتنائی و بی‌اهمیتی و رکورد و خمودی گردد مورد پسند نیست.
رفق در مقابل خشونت است یعنی برای سرانجام دادن کارها و به ثمر رساندن و بهره‌ بردن به جای تندی و خشونت از راه نرمش وارد شد تا نتیجه مطلوب را بگیری نه اینکه نرمش برای رها کردن و خنثی گذاشتن کارها باشد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند رفق و نرمش از خاندانی دوری نمی‌کند جز آنکه خیر و خوبی از آنان دور می‌شود. (بحار، ج۱۵، ص ۱۳۴)
حضرت امیر علیه‌السلام در نامه‌ای به یکی از فرمانداران خود پس از ستایش خدا و درود بر پیامبر می‌نویسد: تو از کسانی هستی که یاری می‌طلبم از تو برای نگاهداری دین و ریشه‌کن می‌کنم سرکشی گناهکار را و محکم می‌کنم به وسیله تو مرز ترسناک را پس در مهمات خود از خدا یاری طلب و درشتی را به کسی از نرمش بیامیز و مدارا کن مادامی که رفق بهتر است و به درشتی اقدام کن آن‌هنگام که جز درشتی سود نبخشد و برای رعیت بالت را فرو آور و برای آنان گشاده‌رو باش و
برای آنان پهلویت را نرم کن و نگاه‌های گوناگون و اشاره و درودت را بین آنان یکسان قرار بده تا بزرگان در ستم کردن تو طمع ننمایند و زیردستان از دادگریت نومید نشوند. (نهج‌البلاغه)
در آخرین وصیت خضر به حضرت موسی (علیه‌‌السلام) این بود
هیچ کس را به گناهش سرزنش مکن و محبوب‌ترین امور نزد خدا سه چیز است:
میانه‌روی و بخشش به هنگام نیرومندی، و نرمش به بندگان خدا
و کسی که به کسی در دنیا ارفاق نمی‌کند جز آنکه خداوند در روز قیامت بوی ارفاق خواهد کرد. (سفینهٔ‌البحار، ج۱، ص ۵۳۲)
پیامبر گرامی اسلام فرمودند: آیا آگاهتان نسازم که فردا آتش بر که حرام است؟ گفتند چرا ای فرستاده خدا
فرمودند: الهین القریب اللین السهل آن ارفاق‌کننده نزدیک که نرمش دارد و آسان‌گیر است. (بحار، ج۱۵، ص ۱۳۲)
عمار بن ابی الاخوص گوید:
به امام صادق گفتم نزد ما مردمی از شیعیان هستند که به مقام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) معترف‌اند و او را بر همه مردم برتر می‌دانند ولی آنطور که ما فضائل شما را می‌دانیم آنها نمی‌دانند آیا آنرا دوست بداریم؟ فرمود: بلی آیا نیست نزد خدا چیزهائی که نزد پیامبر نمی‌باشد و آیا نیست نزد پیامبر (صلّی‌ الله علیه‌ و‌‌آله وسلم) که چیزهائی که نزد ما نیست و نزد ما چیزهائی است که نزد شما نیست و نزد شما چیزهائی است که نزد غیر شما نیست. خداوند اسلام را هفت سهم قرار داده بر صبر، صدق، تعیین، رضا، وفا، علم و حلم پس آنرا میان مردم تقسیم کرد. و هر که همه هفت سهم را دارا است او کامل‌الایمان است و بعضی از مردم یک سهم و بعضی دو سهم و بعضی سه سهم الی آخر، پس بر کسی که یک سهم از ایمان و اسلام دارا است دو سهم از ایمان را باز نکنید و آنکه دو سهم دارد سه سهم را از ایمان بر او باز نکنید الی آخر.
اگر چنین کنید بار آنها را سنگین کرده‌اید و آنها را متنفر نموده‌اید و از ایمان فراری داده‌اید و لکن رفق و مدارا کنید و آسان بگیرید تا وارد اسلام شوند ... . پس بر مردم سخت نگیرید آیا نمی‌دانی که حکومت بنی‌امیه با شیر و زور و ستم بود و از بین رفت و امامت ما با رفق و مدارا و دوستی و وقار و کنیه و حسن آفرینش و ورع و اجتهاد است پس مردم را ترغیب کنید به دین‌تان و با آنچه که شما دارا هستید. (بحار، ج۱۵، ص ۲۶۲)
این نکته یکی از اصول اخلاقی است که باید دانست که هر خیر را چه موقع به کار برد گاهی ضد هر کاری در حقیقت اصل همان کار است.
حضرت امیر (علیه‌السلام) می‌فرماید گاهی رفق و نرمش به خشونت است و این خشونت عین نرمی است چرا که گاهی دواء درد است و گاهی درد دواء است. (بحار‌الانوار، ج ۷۵، ص ۵۱)