اصلاح دینی با اعتراض علیه کلیسا

در اوت ۱۵۱۷ میلادی یك كشیش آلمانی به نام «مارتین لوتر» Martin Luther وقتی در شهر روم بود از شكوه و جلال دربار پاپ و سوء اخلاق روحانیون ایتالیا سخت برآشفت. مدت كوتاهی بعد از این پاپ لئون دهم كه برای تعمیر و اتمام بنای كلیسای سن پیر پول كافی نداشت بر آن شد كه به وسیله عفو گناه های افراد مختلف پولی به دست آورد تا به مصرف تعمیر كلیسای سن پیر برساند. او ناگهان اعلامیه ای دید كه از جانب پاپ بر در و دیوارها نصب كرده اند و در آن نوشته شده است كه افراد می توانند با دادن پول به دفتر پاپ جهت تعمیر كلیسا، علاوه بر آنكه گناهانشان بخشوده می شود در عالم برزخ به غضب الهی دچار نخواهند شد و در آن وادی شاد و خشنود خواهند شد و در نتیجه به بهشت خواهند رفت. لوتر با دیدن این اعلامیه در كوچه ها و بازارهای شهر روم برای مردم سخنرانی كرد و اعلام كرد كه پاپ حق بخشش گناهان را ندارد، فقط خداوند است كه می تواند گناهان انسان ها را عفو كند و او می گفت كه فقط انجیل را باید معتبر شمرد و برای نجات یافتن همان بس كه انسان به مسیح ایمان داشته باشد. ابتدا پاپ به این اعمال لوتر اعتنایی نكرد و به خیال ایجاد اختلاف بین كشیش ها موضوع را جدی نگرفت ولی وقتی لوتر روی عقاید خود پافشاری كرد پاپ تكفیرنامه ای را علیه او منتشر كرد.
اما مارتین لوتر در كلیسای «وی تم برگ» تكفیر نامه را پاره كرد و سپس در آتش انداخت ۲۰ دسامبر ۱۵۲۰ و به این طریق رشته رابطه پاپ با لوتر از هم گسست.
او مدعی بود كه می توان انجیل را به هر زبانی ترجمه كرد و لازم نیست كه حتما انجیل به زبان لاتین نوشته شود و كشیشان بایستی برای جلوگیری از بروز فساد در دستگاه كلیسا ازدواج كنند. به علت اینكه مارتین لوتر به پاپ كه رئیس كاتولیك ها بود در مورد اجرای مقررات دینی اعتراض یا پروتست داد به مذهبی كه او آورد، پروتستان protestant اعتراضیون می گویند البته پروتست اعتراض در زمینه دیگری هم بود. در آن زمان شارلكن امپراتوری كه بر اسپانیا و آلمان حكومت می كرد قصد داشت كه لوتر را كه به وسیله یكی از شاهزادگان ساكسونی آلمان در قلعه «وارتبورگ» Wart burg واقع در آلمان پنهان كرده بود، دستگیر و تسلیم پاپ نماید تا پاپ او را بسوزاند ولی عده زیادی از شاهزادگان آلمانی و مردم كه طرفدار «رفرماسیون» Reformation یا اصلاحات مذهبی بودند نسبت به دستگیری لوتر اعتراض كرده و عصیان بر ضد كلیسای كاتولیك روم را آغاز كردند كه در واقع یك پیام و شورش عمومی بر ضد فساد كلیسا به شمار می رفت.
لوتر در مدتی كه در آلمان پنهان بود انجیل را به زبان آلمانی ترجمه كرد. با توجه به این مقدمه می خواهیم بدانیم كه آیا این عكس العمل لوتر اولین جرقه ای بود كه بشكه باروت كلیسای كاتولیك را منفجر كرد و یا اینكه قبل از او نیز كسانی بوده اند كه در واقع الهام بخش لوتر و در واقع پروتست های اولیه و اعتراضات نخستین علیه پاپ بوده اند.
●ریشه های جنبش پروتستانی
ریشه های جنبش اصلاح طلبی و اعتراض در رفرم دینی را می توان در اقدامات «جان ویكلیف» مصلح دینی انگلیس ۱۳۸۴۱۳۲۰ و «ژان هوس» Jonh Huss اهل بوهم در چك واقع در مركز اروپا دانست. جان ویكلیف یك كشیش انقلابی بود كه كتاب مقدس را به انگلیسی ترجمه كرد تا مردم خود بخوانند و دریابند و آنچه را كلیسا می گوید كوركورانه نپذیرند. او ضمنا رسالاتی در باب فساد در كلیسا نوشت كه بعد از مرگش سوزاندند و از میان بردند. چون دست كلیسای روم به او نمی رسید نتوانستند او را به دادگاه كلیسا بكشانند. در ۱۴۱۱ یعنی ۳۱ سال بعد از مرگش زمانی كه ژان هوس اهل چك را به سبب مخالفت با كلیسا مجازات می كردند طبق تصمیم شورای كلیسای روم استخوان های ویكلیف را از گور درآورده و سوزاندند.در ۱۹۳۶ یك دانشمند چك به نام «ژان هوس» یك رشته سخنرانی در دانشگاه پراگ ایراد كرد كه پایه اش همانند سخنان ویكلیف بود. هوس رئیس دانشگاه بود و سخنان او كلیسا را سخت برانگیخت و برآن شد كه او را در ۱۴۱۲ تكفیر كند. در شهر كنستانس سوئیس شورایی از اسقف هایی تشكیل شد كه از روم آمده بودند. پادشاه آلمان به شرط تضمین جان ژان هوس او را به كنستانس فرستاد. در شورای مذهبی كنستانس از او خواسته شد كه توبه كند ولی او از عقاید خود دست نكشید.لذا در ۱۴۱۵ زمانی كه استخوان های ویكلیف را می سوزاندند ژان هوس را هم زنده سوزاندند با آنكه ژان هوس زنده سوزانده شد ولی افكارش زنده بود و منجر به شورش هایی شد كه شورای تفتیش عقاید انكیزیسیون، همه مخالفان دستگاه كلیسا را مجازات كرد. فردی مثل لوتر با توجه به مبارزاتی كه قبلا در این زمینه شده بود دست به اقدام زد.
●لوتر و شخصیت او
لوتر در سال ۱۴۸۳ در «ایس لبن» Eislebebn یكی از نواحی ایالت ساكس آلمان به دنیا آمد. پدرش كارگر معدن بود. لوتر در آغاز تحصیل ناچار شد مانند اكثر طالبان علم كه بی بضاعت بودند به كارهای سخت تن در دهد. اما اندكی بعد مردی خیرخواه مخارج او را در دارالفنون «ارفورت» Erfurth به گردن گرفت و لوتر در آن مدرسه به تحصیل فلسفه و حقوق و ادبیات و موسیقی پرداخت.در ۲۲ سالگی یك روز هنگامی كه گردش می كرد ناگهان هوا توفانی گشت و رعد و برق شد.لوتر در آن حالت وحشت و اضطرابی كه داشت نذر كرد كه اگر از خطر نجات یابد صومعه نشین شود و برای كلیسا خدمت كند. پس از مدتی در ۱۷ ژوئیه ۱۵۰۵ به صومعه فرقه آگوستین در «وی تم برگ» Wite Mberg رفت و به كسب معلومات دینی پرداخت تا آنكه به رتبه كشیشی نائل شد. علم و فصاحت او به حدی رسید كه مقام استادی حكمت الهی در دارالفنون «ارفورت» را كسب كرد. لوتر مردی حساس و بلند فكر بود. اما همیشه اضطرابی درونی داشت و پیوسته از گناه و شیطان و از عدل خداوندی می ترسید و بیم داشت كشیشی كه به رسم كاتولیك ها اعترافات او را می شنید می كوشید كه خاطر مشوش او را آرام سازد و او را به عنایات الهی امیدوار سازد. او به این نتیجه رسید كه باید به عیسیع امیدوار بود كه تسلی بخش است و هراس را از دل ها می زداید و به این گفته «سن پل» Saint paul حواری امیدوار شد كه می گفت: «انسان عادل و با انصاف نجات یافته ایمان خویش است.» و چون به این گفته سن پل بسیار تاكید می كرد اتكای او به حضرت مسیح بیشتر می شد. از این جهت بود كه گفت انسان ها فقط باید به مسیح و اعمال او اعتقاد داشته باشند. او در آلمان پیروان زیادی پیدا كرد. لوتر برای آنكه عقاید خویش را مدرن سازد یكی از شاگردانش را به نام «ملانش تون» Melanchton مامور ساخت تا عقایدش را منتشر كند.
●ایجاد وضعیت جدید در اروپا
بر اثر انتشار عقاید لوتر اختلافات مذهبی در اروپا به قدری رشد یافت و زیاد شد كه عاقبت اروپای غربی را از لحاظ مذهبی مانند جهات سیاسی به دو قسمت و دو اردوگاه تقسیم شد. كلیسای قدیم یونانی و ارتدوكس روسیه و شرق اروپا خود را از این اختلافات دور نگهداشت. از نظر پیروان آن كلیسا، خود كلیسای روم هم از جاده اعتقاد حقیقی نسبت به مسیح به كلی دور و منحرف شده بود. اندكی نگذشت كه یك فرد مذهبی سوئیسی به نام «اولریش تسوینگلی» طرفدار لوتر گردید و سپس در فرانسه «ژان كالون» ۱۵۶۴۱۵۰۹ به صورت موثرترین اصلاح گر پروتستان درآمد. عقاید لوتر و كالون با آنكه پروتستانتیسم بود با یكدیگر تفاوت داشت. كالون عقیده داشت كه كلیسا باید از اعمال كاتولیكی خود پیراسته گردد. پیروان كالون از اسقف ها نفرت داشتند و خواستار بركناری آنها بودند. به همین سبب به پیروان كالون «پیوریتان» purintan یا صاحب مذهب خالص می گویند كه از هرگونه پیرایه ای به دور است. كالون مركز فعالیت مذهبی خود را در سوئیس قرار داد. لوتر در ۱۵۲۶ وفات نمود اما جنگ مذهبی بین طرفداران پروتستان و كاتولیك در اروپا در چندین مرحله آغاز شد. ولی در انگلستان نه تنها جنگی رخ نداد بلكه هانری هشتم از اوضاع آشفته كلیسای كاتولیك استفاده كرد و مذهبی آورد كه رئیس آن را خودش تعیین می كرد. در انگلستان پادشاه چندزنه یعنی هانری هشتم از فرصت استفاده كرد و با پاپ مخالفت كرد و جانب پروتستان ها را گرفت. به قول نهرو در نگاهی به تاریخ جهان هانری هشتم از این جهت حامی پروتستان ها شد كه می خواست جانب خودش را بگیرد. او به املاك وسیع كلیسا در انگلستان چشم داشت و پس از آنكه روابط خود را با كلیسای روم قطع كرد تمام دارایی و املاك گرانبهای كلیساها و صومعه ها و سازمان های مذهبی را توقیف و مصادره كرد.دلیل خصوصی و شخصی قطع رابطه هانری هشتم با پاپ روم این بود كه او می خواست همسرش كاترین را طلاق دهد و با زن تازه ای ازدواج كند و پاپ بر طبق مقررات كلیسای روم با این امر موافقت نمی كرد. هانری هشتم در ۱۵۳۴ استقلال مذهبی انگلیس را اعلام كرد و دستور داد كه سراسقف كلیسای كانتربوری انگلیس را به دستور او تعیین كنند. او به رغم نظر پاپ زوجه خود كاترین را طلاق داد و با «آن بولین» Anne Boleyn ازدواج كرد و مذهب مستقلی به نام «انگلیكان» Anglican ایجاد كرد كه مقررات آن آمیزه ای بود از آئین كاتولیك، پروتستان های لوتری و عقاید مذهبی كالون. پروتستان های فرانسه را كه عقایدشان مخلوطی از عقاید لوتر و كالون بود به نام «هوگو نت» Hugue Notes می گفتند.
●جنگ های مذهبی در اروپا
از ۱۵۶۴ تا ۱۶۴۸ یعنی در مدت ۸۵ سال هر یك از ممالك فرانسه و آلمان و به فاصله ۲۵ سال یك رشته جنگ های مذهبی واقع شده كه مدت دوام هر یك از آنها ۳۰ سال بوده است. جنگ های ۳۰ساله فرانسه از ۱۵۶۲ تا ۱۵۹۲ و جنگ های ۳۰ساله آلمان از ۱۶۱۸تا ۱۶۴۸ طول كشید و فقط بین این دو رشته جنگ های مذهبی ۵۲ سال فاصله بوده است.در نتیجه رویارویی عقاید لوتری ها وكالونی ها با كاتولیك ها در فرانسه منجر به جنگ های خونینی شد كه در نتیجه در ۱۵۶۲ یعنی در زمان سلطنت شارل نهم به تحریك ملكه مادر یعنی «كاترین دومدیسی» در ۲۴ اوت ۱۵۷۲ در روز «عید بارتلمی» Saint Barthelmy عده زیادی پروتستان و هوگونت قتل عام شدند تا آنكه در زمان سلطنت هانری چهارم در ۱۳ آوریل ۱۵۹۸ به وسیله فرمان نانت آزادی مذهب پروتستان اعلام شد.

سیروس غفاریان
منابع:
۱ كلیات تاریخ، ه.ج.ولز ترجمه مسعود رجب نیا، بنگاه ترجمه و نشر كتاب تهران، ۱۳۵۳
۲ جلد اول كتاب نگاهی به تاریخ جهان، نهرو، ترجمه محمود تفضلی، امیركبیر تهران، ۱۳۵۶
۳ تاریخ قرون جدید نوشته آلبرماله ترجمه فخرالدین شادمان، ابن سینا، تهران، ۱۳۴۰
۴ بزرگان فلسفه، هنری توماس، ترجمه فریدون بدره ای، بنگاه ترجمه و نشر كتاب تهران، ۱۳۵۱
۵ نگاهی گذرا بر جریانات بزرگ تاریخ جهان نوشته سیروس غفاریان، دانشنامه بزرگ فارسی، تهران ۱۳۷۸

منبع : روزنامه شرق