زعفران؛ طلای سرخ کویر

زعفران به عنوان یك گیاه معطر حاوی دوز بالای رنگ خوراكی قابل استخراج، همواره از دیرباز همچون خاویار و پسته، معرف نام ایران برای جهانیان بوده و بر تارك صادرات این مملكت قرار داشته ارزش بالای این محصول باعث شده است به آن لقب طلای سرخ‌كویر بدهند.
این گیاه از خانواده زنبقیان و نام علمی ان Crosus Satirus Linnaeus است.
واژه‌ی زعفران عربی بوده و معادل فارسی آن كركم است. از گیاهان بومی فلات ایران است كه به سایر نقاط جهان برده شده است. زعفران مصرفی، كلاله‌ی خشك شده‌ی گل گیاه زعفران است كه دارای ۲ تا ۴ شاخه به و طول ۲ تا ۴ سانتی‌متر است. انتهای هر یك از این شاخه‌ها به‌ قسمتی به نام خامه(كنج) كه به رنگ سفید یا زرد و به طول ۵-۱ سانتی‌متر است ختم می‌شود. محصول زعفران شامل كلاله‌های گل گیاه زعفران می‌باشد كه خامه از آن جدا، خارج و خشك شده است. از هر ۷۵۰۰۰ گل، یك كیلو گرم زعفران خشك به‌دست می‌آید.
امروزه عمده‌ترین مناطق كاشت این محصول ایران و اسپانیا است. در كشور ما مساحت زیركشت گیاه درجنوب خراسان ( تربت حیدریه، رشت‌خوار، كاشمر، زوزن، گنابا، بشرویه، بجستان، فردوس، قائن، سرایان، طبس و بیرجند) به ۱۷۵۹۳ هكتار می‌رسد. میزان تولید سالیانه‌ی آن در كشور ۹۰۳۸۷ كیلوگرم است. به علت شباهت چشم‌گیر یك نوع رنگ مصنوعی خوراكی به نام Sun Set yellow با رنگ زعفران و عرضه‌ی این رنگ به بازار، راه تهیه‌ی زعفران تقلبی همواره شده. بدین صورت كه افراد سودجو با استفاده از روش‌های ذیل برای كسب درآمد نامشروع اقدام به تولید زعفران تقلبی كنند.
●شیوه‌های تقلب
۱- رنگ كردن خامه زعفران با رنگ استخراج شده ازكلاله یا رنگ‌های طبیعی و مصنوعی
۲- اضافه‌كردن گلبرگ‌های گلرنگ یا همیشه بهار به زعفرن
۳- رنگ كردن كلاله( كاكل) ذرت و اضافه كردن آن به زعفران
۴- رنگ كردن مجدد زعفران مصرف شده
۵- اضافه كردن كلاله حاصل از گلهای گونه‌های دیگر به زعفران كه معمولاً كوتاه‌تر و فاقد تركیبات رنگی قابل استخراج هستند.
۶- سنگین بودن زعفران با افزودن رطوبت یا آغشته كردن آن با روغن، عسل،گلیسیرین، محلول نیترات ، پتاسیم، نیترات آمونیم، شكر ی پخته شده‌ی موجود در گوشت گاو یا شتر و اضافه‌كردن آن به زعفران
●تقلب طلایی
تقلب در زعفران به علت‌های ذیل همواره به عنوان یك مورد طلایی تقلب مطرح شده
▪ قیمت قابل توجه زعفران به عنوان یكی از گران‌ترین مواد غذایی
▪ ارزان و در دسترس بودن مواد اولیه‌ی تهیه زعفران تقلبی شامل رنگ‌های خوراكی، طبیعی، مصنوعی و انواع تارهای مشابه كلاله‌ی زعفران
▪ عدم امكان تشخیص سریع و مطمئن زعفران تقلبی بدون استفاده از روش‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی
۴- عدم ایجاد عارضه‌ی زودرس ناشی از مصرف زعفران تقلبی
۵- اخذ نتیجه به ظاهر مورد قبول از مصرف زعفران تقلبی به علت قدرت رنگ‌كنندگی زیاد رنگ مصنوعی set yellow Sun
۶- فوق‌العاده آسان و ساده بودن تهیه‌ی زعفران تقلبی
۷- عدم وجود حساسیت لازم در مصرف كنندگان و بازرسان بهداشتی مواد غذایی به علت غیرآنی و مزمن بودن عارضه ناشی از مصرف زعفران تقلبی
از ابتدای سال نتایج یك تحقیق (۸۴) تا پایان آبان ماه ۱۷ مارك مختلف عرضه زعفران توسط اداره كل نظارت بر مواد غذایی كشور غیر قابل عرضه و مصرف اعلام شده است.
همچنین در این مدت تنها نمونه‌ی زعفران ارسال شده به آزمایشگاه مواد غذایی استان یزد تقلبی اعلام شده.
لذا با توجه به تهدید سلامتی مصرف‌كنندگان و همچنین تهدید بازار فروش جهانی این محصول، یزد در این تحقیق با استفاده از آزمایشگاه مواد غذایی استان برای تعیین واقعی یا تقلبی بودن تعدادی نمونه‌ زعفران مطابق با شرایط مندرج در استاندارد شماره ۳۶۵۹ مربوط به نمونه‌گیری زعفران. از بین كل زعفران‌های فله و دارای بسته‌بندی عرضه شده در مراكز توزیع مواد غذایی استان یزد نسبت به تعیین میزان فراوانی موارد زعفران تقلبی در مراكز عرضه‌ی مواد غذایی اقدام كردیم كه از مجموع نمونه‌های بررسی شده ۵/۳۷ درصد تقلبی اعلام شدند.

۱-حسین زارع بیدكی؛كارشناس كنترل مواد غذایی، بهداشتی دانشكده علوم پزشكی شهید صدوقی
۲-منصور آزادیان، كارشناس اداره‌ی نظارت بر مواد غذایی یزد

منبع : مجله بهکام