طلوع مجدد روسیه، با نفت

چند سالی است كه اوج گیری مجدد قدرت روسیه، تنش های گاه و بیگاهی را میان مسكو و سایر كشورهای غربی ایجاد كرده است. در همین راستا، برخی از آنها كرملین را متهم می كنند كه از موقعیت خود به عنوان یكی از تأمین كنندگان اصلی انرژی جهان، برای تهدید و ارعاب غربی ها سوء استفاده می كند. البته دامنه اختلافات روسیه با آمریكا و اروپا فقط به این موارد محدود نمی شود و مسئله نقض حقوق بشر و نحوه تعامل با ایران از دیگر موارد تنش زا میان مسكو و بلوك غرب می باشد. در نشستی كه چندی پیش هشت كشور صنعتی جهان موسوم به گروه هشت ) ( در سن پترزبورگ روسیه در آن شركت به عمل آوردند، مسأله انرژی موضوع اصلی جلسات این نشست را به خود اختصاص داد. در همین راستا، تعیین سرنوشت منابع عظیم نفت و گاز منطقه اوراسیا برای نیم قرن آینده، از جمله تصمیمات كلیدی بود كه شركت كنندگان در خصوص آن با یكدیگر به بحث و تبادل نظر پرداختند. در این میان، پرسش مهم این است كه چه كشوری به این منابع عظیم و دست نخورده انرژی دسترسی آسان و راحت تری داشته و كنترل آنها را در اختیار خواهد گرفت؟ واضح است كه در پاسخ به این پرسش حیاتی، روسیه یك نقش محوری را ایفا خواهد كرد. از یك سو، نیازهای انرژی كشورهای اروپایی دو برابر شده و آمریكا نیز به دنبال جایگزینی برای نفت خاورمیانه می گردد. از سوی دیگر، دو غول اقتصادی هند و چین برای افزایش هر چه بیشتر رشد اقتصادی خود، در پی تضمین دسترسی به منابع مطمئن سوختی هستند. همه این موارد حاكی از اهمیت فزاینده روسیه است.
البته تمامی این موضوعات در نشست اخیر گروه هشت حل و فصل نشده. حتی در میان مدت نیز چنین انتظاری وجود ندارد. اما از آن جایی كه اروپا از كاهش وابستگی خود به منابع انرژی روسیه تقریباً ناامید شده است، به همین دلیل هم اروپا و هم آمریكا تلاش گسترده ای را برای افزایش نفوذ خود در منطقه آسیای میانه آغاز كرده اند. گفتنی است ، اتحادیه اروپا در حال حاضر ۲۵ درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه تأمین می كند و انتظار می رود تا سال ۲۰۳۰ این رقم به ۶۰ درصد هم افزایش پیدا كند. جالب است بدانید كه تمام گاز اروپا را شركت گازپروم روسیه تأمین می كند. اما كشورهای اروپایی در مورد توانایی های فنی این شركت برای استخراج و حمل گاز مورد نیاز اروپا در ۳۰ سال آینده، اطمینان خاطر ندارند.
آنچه كه بیشتر مایه نگرانی اتحادیه اروپا شده، این است كه تقریباً همه انرژی كه اروپا از كشورهای حوزه دریای خزر دریافت می كند، از طریق شركت گازپروم و شبكه های آن تأمین می شود. این در حالی است كه اروپا برای اولین بار در ژانویه سال جاری، آسیب پذیری خود را از این ناحیه تجربه كرد، زیرا گازپروم به دلیل اختلاف نظر با مقامات اوكراینی بر سر تعیین قیمت جدید گاز، موقتاً جریان گاز به این كشور را در سردترین ماه سال قطع نمود كه همین امر باعث ایجاد اختلال در گازرسانی به مناطقی از اروپا نیز گردید. به دنبال این حادثه، مردم انگلیس و برخی از كشورهای اروپایی برای خودكفایی در زمینه تأمین انرژی، خواستار تأسیس نیروگاه های اتمی بیشتر در كشورهای عضو اتحادیه شده اند. از آن جایی كه تسلط نسبی روسیه بر منابع گاز جهان چند سالی است كه نگرانی های جدی را در میان كشورهای غربی به ویژه آمریكا به وجود آورده است، به همین دلیل آمریكا و اتحادیه اروپا در یك اقدام تدافعی و بیشتر برای آزردن خاطر روس ها، از تشكیل دولت های حامی غرب در كشورهای اوكراین، گرجستان و قرقیزستان حمایت همه جانبه ای به عمل آورده اند. آنها همچنین از ایجاد خط لوله باكو- جیهان كه جنوب اروپا را از طریق تركیه به مناطق گازی آذربایجان متصل می كند و در سال جاری میلادی نیز عملیاتی شد، علیرغم توجیه ناپذیر بودن آن به لحاظ اقتصادی، پشتیبانی كردند. این خط لوله كه به نوعی برای دور زدن روسیه است، از زمان شكل گیری با مخالفت های عدیده ای مواجه بوده است. حتی این مخالفت ها باعث گردید تا گسترش آن به كشورهای تركمنستان و قزاقستان كاملاً متوقف شود. نكته كلیدی این است كه گازپروم خود را به عنوان اصلی ترین تأمین كننده گاز این خط لوله نیز جا زده است. در هر صورت، موقعیت جغرافیایی روسیه به عنوان دارنده بزرگ ترین ذخیره گاز جهان، حاكی از آن است كه این قبیل تحركات تأثیر چندانی در تزلزل جایگاه مسكو به عنوان تأمین كننده اصلی گاز و نفت جهان نداشته و سرنوشت روسیه و كشورهای غربی در این خصوص كاملاً به یكدیگر گره خورده است.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران