بیستون در یک نگاه

بیستون پس از زیگورات چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان، تخت سلیمان، پاسارگاد، ارگ بم و گنبد سلطانیه، هشتمین اثر ایرانی است كه در فهرست آثار جهانی جای گرفت. این مجموعه بزرگ كه در استان كرمانشاه و در ۳۰كیلومتری شمال شرق شهر كرمانشاه قرار دارد، دربردارنده آثاری است كه كهن ترین شان از دوره پارینه سنگی به جا مانده و جدیدترین شان مربوط به سده های متاخر است.
آثار موجود در بیستون، همگی درون یا پیرامون كوهی به همین نام شكل گرفته اند كه در گذشته دارای مقامی قدسی بوده و با نام «بغستان» به معنی جایگاه خدایان از آن یاد شده است. كهن ترین آثار موجود در این كوه، پنج غار به نام های مرخرل، مرتاریك، شكارچیان، مردودر و مرآفتاب هستند كه آثاری از دوره های پارینه سنگی، فراپارینه سنگی، نوسنگی بدون سفال و نوسنگی باسفال را در خود جای می دهند. برای مثال تنها از غار شكارچیان، ۲۲هزار شیء شامل سفال، ابزار سنگی، قطعات استخوان حیواناتی مانند گوزن، غزال، گاو وحشی، پلنگ، شغال، روباه قرمز و از همه مهم تر بخشی از استخوان ساعد انسان نئاندرتال به دست آمده است. البته شهرت جهانی بیستون نه به سبب غارهایش كه به دلیل كتیبه بزرگ باقیمانده از داریوش اول هخامنشی (۴۸۶-۵۲۱ پیش از میلاد) است. این كتیبه كه در دل كوه بیستون حجاری شده، به خط میخی و به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی است و داریوش در آن، ضمن معرفی خود و خاندانش به شرح جنگ هایی می پردازد كه در ابتدای پادشاهی او درگرفت و امپراتوری هخامنشی را یك چند دچار بحران داخلی كرد.
كتیبه بیستون همچنین دارای سنگ نگاره ای است كه داریوش را به شكل ایستاده نشان می دهد. یك كمان دار و یك نیزه دار، پشت سر او جا گرفته اند و پای چپ او بر سینه گئومات مغ(غاصب مقام شاهی) قرار دارد. روبه روی داریوش ۹ مدعی شكست خورده و به اسارت گرفته شده در یك صف دیده می شوند و بالای سر اینان نقش اهورامزدا حجاری شده. او درحال اهدای حلقه قدرت به داریوش است و داریوش دست خود را به نشانه نیایش بلند كرده است.
كتیبه ها و سنگ نگاره های بیستون به همین جا ختم نمی شود. برخی از آنها عبارتند از:
۱ - كتیبه و نقش برجسته هركول كه در سال ۱۳۳۷ خورشیدی هنگام ساخت جاده همدان- كرمانشاه از زیر خاك بیرون آمد. این نقش برجسته مربوط به اواخر دوره سلوكی(۲۵۰ پیش از میلاد تا ۲۲۶ میلادی) است و هركول- خدای یونانی- را در حالی كه لم داده و پیاله ای در دست دارد، نشان می دهد. پشت سر او كتیبه ای به خط یونانی به چشم می آید كه حكایت از نذر و نیاز سلوكیان به درگاه خدایگان یونانی برای جلوگیری از شكست در برابر اشكانیان دارد.
۲ - نقش برجسته مهرداد دوم- شاه اشكانی- كه در فاصله سال های ۱۲۳ تا ۱۱۰ پیش از میلاد نقر شده است و واگذاری قدرت از سوی مهرداد به بزرگان پارتی را به تصویر می كشد.
۳ - نقش برجسته گودرز دوم اشكانی متعلق به سال های ۴۶ تا ۵۱ میلادی كه با كتیبه ای به خط یونانی، صحنه پیروزی گودرز دوم بر رقیبش مهرداد را نشان می دهد.
۴ - نقش برجسته بلاش اشكانی كه روی تخته سنگی چهار ضلعی نقر شده و چون به مرور زمان آسیب دیده، روشن نیست كه به كدام بلاش و به چه تاریخی تعلق دارد.
۵ - كتیبه شیخ علی خان زنگنه - صدراعظم شاه سلیمان صفوی- متعلق به سده یازدهم هجری كه روی نقش برجسته مهرداد دوم نقر شده و متاسفانه بخش مهمی از آن را نابود كرده است. این كتیبه از وقف عایدات دو دهكده برای كاروانسرای بیستون یاد می كند.
۶ - فرهادتراش به طول ۲۰۰ و عرض ۳۰ متر، جایگاه كتیبه یا نقش برجسته ای است كه گویی قرار بوده در دوره خسروپرویز ساسانی (۶۲۸-۵۹۰ میلادی) در دل كوه نقر شود، اما آشوب های آخر دوران ساسانی و نهایتاً سقوط این سلسله آن را ناتمام گذاشته است. این همان محلی است كه بومیان معتقدند فرهاد به عشق شیرین(همسر خسرو) در كوه كنده است.
دیشب صدای تیشه از بیستون نیامد‎/ شاید به خواب شیرین، فرهاد رفته باشد.
ظاهراً خسرو اول قصد داشته كاخی را در پای كوه بیستون بسازد كه ساخت آن نیز به پایان نرسیده و بعدها در دوره ایلخانی(سده هفتم و هشتم هجری) كاخ نیمه كاره خسرو با ساختن ۶۴ اتاق، بدل به كاروانسرا شده است. در بیستون همچنین نیایشگاهی از دوران مادها(نیمه اول هزاره سوم پیش از میلاد)، یك كاروانسرای صفوی و دو پل به نام های پل خسرو و پل بیستون ملاحظه می شود. پل اول متعلق به دوره ساسانی است و پل دوم، در دوره صفوی روی پایه های پل قدیمی تری از دوران ساسانی ساخته شده است.

منبع : روزنامه همشهری