دندان هایی که دیرتر می پوسند!

پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی میکروبی است که موجب حل شدن و تخریب بافتهای معدنی دندان می شود. از بین رفتن بافت سخت دندان موجب افت عملکرد دندان در فرآیند جویدن و در نتیجه کاهش کارآیی چرخه گوارش می شود.
به هرحال پوسیدگی دندان غالبا اتفاقی اجتناب ناپذیر است که پیشگیری از پیشرفت آن نیز با مراجعه به دندانپزشک و اعمال درمان های ترمیمی ممکن می شود.
ولیکن در اینجا مشکل دیگری نیز وجود دارد که برای بسیاری از ما نیز اتفاقی آشنا است... و آن بروز پوسیدگی های ثانویه است!
جالب است بدانید محققان در فرآیند ساخت کامپوزیت ها و ترکیبات ترمیمی دندان به ساخت مواد ترمیمی با خواص مطلوب دست یافته اند که کاربرد این مواد در کنار علم و هنر دندانپزشکی می تواند ترمیمی مناسب و بادوام را برای بیمار به ارمغان آورد.
به همین بهانه ما نیز با دکتر محمد عطایی ، استادیار پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران که اجرای طرح ساخت رزین و کامپوزیت دندانی با جمع شدگی کم را در دست داشته است به گفتگو نشسته ایم.
● اصولاپوسیدگی دندان به چه عواملی بستگی دارد؟
رشد پوسیدگی دندان به عواملی چون مقاومت دندان ، وسعت و میزان پوشش باکتری ، رژیم غذایی ، بهداشت دندان ، وضعیت دندانی و ترکیب میکروب های ساکن دهان بستگی دارد.
به طور کلی فرآیند ایجاد و رشد پوسیدگی دندان را می توان ناشی از تاثیر ۳عامل دندان ، محیط کشت غذایی (وجود کربوهیدرات) و باکتری دانست که حذف هر یک از این مواد، چرخه پوسیدگی را متوقف می کند.
رعایت بهداشت دهان و دندان و اصلاح رژیم غذایی نیز می تواند پوسیدگی را کندتر کند.
● ترمیم پوسیدگی ها طی یک دوره تکاملی با استفاده از چه ترکیباتی صورت گرفته است؟
ماده ای که به طور سنتی برای پوسیدگی های دندان استفاده می شود، ملقمه (آمالگام) است که ترکیبی شامل جیوه ، قلع و نقره است.
گرچه این ملقمه ها هنوز هم جایگاه خود را بخصوص در ترمیم دندان های خلفی حفظ کرده اند، اما به دلیل سمی بودن جیوه موجود در آنها و همچنین ظاهر نامطلوبشان استفاده از آنها روزبه روز محدودتر می شود.
آنچه به عنوان جایگزین ملقمه های سنتی مطرح شد ومصرف آن به سرعت گسترش یافت کامپوزیت دندانی است. این کامپوزیت ها خواص فیزیکی و مکانیکی خوب ، سادگی کارکرد و زیبایی فوق العاده دارند.
بخصوص در ترمیم دندان های قدامی که زیبایی عامل تعیین کنندهای است ، اولین و بهترین انتخاب ، این مواد هستند.
● کامپوزیت های دندانی طی چه مراحلی به ترکیبات مناسب برای پوسیدگی ها تبدیل می شوند؟
کامپوزیت های دندانی به شکل خمیرهای همرنگ دندان به صورت دوجزیی یا تک جزیی موجود هستند که دندانپزشک با توجه به رنگ دندان ، کامپوزیت مناسب را انتخاب می کند و در حفره آماده شده دندان قرار می دهد.
پس از این که خمیرکامپوزیت در حفره قرار گرفت ، طی یک فرآیند شیمیایی به کمک تابش نور یا فعال سازی شیمیایی (در کامپوزیت های خود پخت) پلیمر می شوند و از حالت یک خمیر نرم به یک جسم سخت که شکل حفره را به خود گرفته است ، تبدیل می شوند.
پرداخت نهایی کامپوزیت سخت ، ترمیمی را ایجاد می کنند که گاهی حتی از دندان طبیعی قابل تشخیص نیست.
● نوع و کیفیت کامپوزیت ها به چه دلایلی در ایجاد پوسیدگی های ثانویه دندان نقش دارد؟
گرچه کامپوزیت های دندانی خواص نسبتا خوب و زیبایی عالی دارند، اما کاستی هایی نیز دارند که زمینه چالش برای سازندگان این مواد برای رفع این کاستی ها را ایجاد کرده است.
مهمترین عیبی که برای این کامپوزیت ها مطرح است جمع شدگی (shrinkage) آنها طی فرآیند پخت (سخت شدن) است. این جمع شدگی (یا کوچک شدن حجم مواد) باعث می شود کامپوزیت از دیواره دندان جدا شود و بین ماده ترمیمی (کامپوزیت) و دیواره دندان شکاف (gap) ایجاد شود.
وجود این شکاف باعث می شود میکروارگانیسم ها و مواد غذایی زیر ترمیم نفوذ کنند و باعث پوسیدگی مجدد دندان شوند که به آن پوسیدگی ثانویه می گویند.
بنابراین هر تلاشی برای کاهش جمع شدگی می تواند قدم موثرتری در رفع این کاستی کامپوزیت ها و بهبود و افزایش کارآیی این مواد در ترمیم پوسیدگی دندان باشد.نباید فراموش کرد که خواص کلی کامپوزیت برآیندی است از خواص تک تک اجزای آن (جز رزینی یا مونومر، پرکننده یا فیلر، جز اتصال دهنده ، جزیی که با تابش نور فعال می شود) اما آنچه که بیشتر روی جمع شدگی موثر است ، نوع (ساختار شیمیایی) جز رزینی و میزان پرکننده هستند.
● کامپوزیت های دندانی چه هستند؟
▪ به طور کلی کامپوزیت های دندانی از ۴ جز تشکیل می شوند:
۱-جز رزینی یا مونومرکه فاز پیوسته کامپوزیت را تشکیل می دهد.
۲-پرکننده یا فیلرکه شامل ذرات بسیار ریزمعدنی از جنس کوارتز، شیشه یا سایر سیلیکات هاست و برای افزایش استحکام ، خواص مکانیکی و همچنین فراهم کردن ظاهر مناسب به جزئ رزینی اضافه می شود (همانند افزودن دانه های شن و ماسه به سیمان ).
۳-جز اتصال دهنده که ترکیبی است برای ایجاد یک اتصال مناسب و محکم بین رزین و ذرات پرکننده.
۴-جز آغازگر ترکیبی است که تحت شرایط مناسب (تابش نور یا اختلاط خمیر فعال کننده) فعال می شود و واکنش پلیمر شدن و سخت شدن کامپوزیت را شروع می کند.
ظز با این تفاسیر اصلاح کامپوزیت ها و کاهش جمع شدگی آنها در طرح شما چگونه و با استفاده از چه روشی صورت گرفته است؟
به طورکلی ۲دیدگاه و مسیر برای اصلاح کامپوزیت ها وجود دارد که یکی کاهش جمع شدگی به وسیله اصلاح فاز رزینی و استفاده از مونومرهایی با جمع شدگی کمتر و دیگری کاهش جمع شدگی از طریق افزایش میزان پرکننده در کامپوزیت است.
در پروژه های انجام شده در پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ، با هدف کاهش جمع شدگی کامپوزیتی دندانی از ۲مسیر اقدام شده است.
در مرحله اول یک مونومر جدید برای استفاده در فاز رزینی کامپوزیت ساخته شد که نسبت به نمونه های تجاری موجود، جمع شدگی کمتر بود.
در این مرحله با افزایش مونومرهای فاز رزینی (افزایش جرم مولکولی مونومرها) از میزان جمع شدگی کامپوزیت کاسته می شود.
نتایج به دست آمده نشان داد مقدار جمع شدگی مونومر ساخته شده (UDMA) حدود ۵/۳درصد بود. در حالی که نمونه تجارتی در شرایط مشابه جمع شدگی حدود ۵/۵درصد از خود نشان داد که از نمونه تهیه شده بیشتر بوده.
البته رزین تهیه شده هنوز در مرحله آزمایش است و آزمون های تکمیلی برای ارائه آن برای تولید تجاری در دست انجام است.
در مرحله دوم نیز میزان فاز پرکننده کامپوزیت با انتخاب یک سیستم دو توزیعی (Bimodal) مناسب به بیش از ۸۰درصد افزایش یافت که می تواند در کاهش جمع شدگی بسیار موثر باشد.
در یک سیستم دو توزیعی نسبت اندازه ذرات ریز به ذرات درشت عامل مهمی است که در میزان افزایش این ذرات به کامپوزیت موثر است.

منبع: روزنامه جام جم
مصاحبه با دكتر محمد عطایی ، استادیار پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران

منبع : مجله اینترنتی صبح بخیر ایران