زمانی برای تکرار

شاید شما هم با افرادی مواجه شده اید كه مرتب چشمك می زنند یا حركات شكلك گونه ای انجام می دهند یا این كه حین صحبت كردن از واژه های بی جا و تكراری به طور مدام استفاده می كنند. آیا خودتان این تجربه را داشته اید؟
خیلی از والدین از بروز این حركات مثل تكان دادن غیرارادی پا، بازی كردن و كندن موهای سروصورت یا تكیه كلام های تكراری فرزند خود گله دارند. این حركات كه در اصطلاح تیك نامیده می شوند، عامل مراجعه خیلی از خانواده ها به پزشك است.
تیك نوعی پرش ناگهانی یا انقباض غیرارادی عصبی است كه به صورت مزمن یا زودگذر در كلام یا رفتار ظاهر می شود. شدت تیك ها در طول زمان ممكن است ثابت باشد و یا به طور نوسانی ادامه یابد.
▪گفت وگوی با دكتر بابك زمانی
●●●
● آقای دكتر لطفاً در ابتدا بفرمایید تیك چیست و در چه مواقعی باید از اصطلاح تیك استفاده كنیم؟
- متأسفانه خیلی از كلمات لاتین كه وارد زبان و فرهنگ ما شده اند از آنجایی كه زادگاهشان در كشور ما نبوده و به ترجمه احتیاج داشته اند، به طور سهو و اشتباه مورد استفاده قرار می گیرند. همین امر مشكلات زیادی را ایجاد می كند. خیلی از كلمات دارای معانی خاص پزشكی هستند و فقط همان معنی مختص آنها است ولی بعضی از كلمات دارای معانی عام هستند. مثلاً تیك دارای یك معنی كاملاً پزشكی و خاص است و در هر موردی نمی توان از این اصطلاح استفاده كرد؛ به این معنی كه هر حركت ناگهانی و هر پرشی لزوماً تیك نیست. كسی كه به طور ناگهانی دچار حركات غیرارادی می شود می تواند دچار اختلالات دیگری مثل تشنج یا سیژر (یك فعالیت الكتریكی است كه از كرتكس مغز شروع شده و به دست می رسد و باعث حركات غیرعادی دست می شود) بوده و یا این كه مبتلا به اختلال حركتی دیستونی باشد.
در مقایسه این اختلالات با اختلال تیك تفاوت های قابل ملاحظه ای وجود دارد.
● آیا تیك یك عمل كاملاً غیرارادی است؟
- خیر، تیك نیمه ارادی است و بیمار می تواند آن را كنترل كند. در حالی كه اختلالات نامبرده مطلقاً غیرارادی هستند و گاهی در خواب روی می دهند. تفاوت های دیگر تیك با سیژر یا تشنج و ... این است كه تیك معمولاً كلیشه ای است؛ یعنی هربار كه تكرار می شود دقیقاً مشابه حركات قبلی است و این طور نیست كه هر دفعه حالت خاصی داشته باشد. اما در سیژر تعداد حملات خیلی كم است و اگر هم تكرار شود كلیشه ای نیست و اشكال مختلفی دارد.
● تیك با اختلال كره و دیستونی كه ممكن است با اشتباه گرفته شوند چه تفاوت هایی دارد؟
- در اختلال كره هم حركات غیرارادی دیده می شود. كره در واقع شامل حركات غیرارادی است كه در قسمتی از بدن ایجاد می شود و به طور مداوم یا با فاصله باعث جابه جایی دست یا پا می شود. این اختلال هم به هیچ وجه كلیشه ای نیست. یعنی اگر به فردی كه دچار اختلال كره است، نگاه كنیم به هیچ وجه نمی توانیم حركت بعدی او را حدس بزنیم. مثلاً اگر بازوی این فرد تكان خورد نمی توانیم حدس بزنیم كه بعد از تكان خوردن بازو بلافاصله نوبت تكان خوردن مچ دستش است. بلكه ممكن است بازوی این فرد تكان خورده و بعد از آن هیچ اتفاقی نیفتد ولی در اختلال تیك به دنبال حركت بازو حركت مچ هم بلافاصله مشاهده می شود. اختلال كره در خواب از بین می رود ولی بیمار هیچ اراده ای روی آن ندارد.
● لطفاً كمی در مورد انواع تیك های شدید توضیح دهید.
- علت تیك ناشناخته است ولی یكی از انواع شدید تیك در كودكان دیده می شود به نام بیماری ژیل دلاتوره .
در این بیماری نكته مهم این است كه در آن تیك خیلی شدید است و مجموعه ای از تیك ها در آن به وفور و به دنبال هم تكرار می شوند. یعنی ممكن است بیمار دست راست خود را در یك مسیر ثابت در هوا تكان دهد و بعد سرش را. این حركات چندین بار در طول روز تكرار می شوند و بیمار دائماً در حال تیك است. اینها هم حركات كلیشه ای هستند. در بیماران مبتلا به ژیل دلاتوره تیك های صوتی هم دیده می شوند. مثلاً بیمار به طور مدام گلوی خود را صاف می كند و یا صداهایی از خودش درمی آورد كه این صداها ممكن است شبیه به پارس سگ باشد. در این حالت شما فردی را می بینید كه مرتب دست و پایش را تكان می دهد و از خودش صدا درمی آورد و حتی به طور نیمه ارادی فحش های ركیك نیز می دهد.
● آیا بیمار مبتلا به ژیل دلاتوره قادر به كنترل حركاتش است؟
- تا حدودی. اگر از بیمار مبتلا به این بیماری بخواهیم حركت نكند ممكن است چند دقیقه ای بتواند خودش را كنترل كند ولی به طور كلی این نیاز درونی در او آن قدر شدید است كه باعث می شود بلافاصله این حركات را مجدداً از خودش نشان دهد. خوشبختانه تعداد مبتلایان به ژیل دلاتوره خیلی نادر است و همه انواع آن شدید نیست.
● به غیر از ژیل دلاتوره كدام یك از تیك ها به طور شدید در كودكان مشاهده می شود؟
- بیماری ویلسون یكی دیگر از بیماری هایی است كه با تیك شدید همراه است. بیماری ویلسون در نتیجه رسوب مس در مغز روی می دهد كه این رسوب مس در مغز باعث اختلالات حركتی شدید می شود. حركاتی كه در این بیماران دیده می شود كره ای است (قبلاً این حركات توضیح داده شد) منتها ممكن است این بیماران علاوه بر حركات كره ای، تیك هم داشته باشند یعنی حركاتشان ممكن است كم شود ولی متوقف نمی شود مثلاً اگر از بیمار بخواهیم دستش را حركت ندهد، حركتش كم می شود. حركتی كه باقی مانده در نتیجه بیماری كره و حركتی كه از بین رفته نشان دهنده تیك است.
●علاوه بر تیك های شدید، آیا تیك های ساده یا Simple تیك ها برای افراد مبتلا ضرری دارند؟
- در بسیاری از مردم و حتی كودكان تیك هایی وجود دارد كه ما به آنها در اصطلاح تیك ساده می گوییم. طبق آمار ۵ تا ۱۰ درصد كودكان بین دهه اول و دوم زندگی مبتلا به تیك ساده می شوند. اینها كودكانی هستند كه عادات خاصی دارند؛ به عنوان مثال سینه و حلق خود را صاف می كنند و یا سر و چشم خود را حركت می دهند. وقتی اطرافیان این حركات را در كودك می بینند به نظرشان می رسد كه ممكن است اینها علائم بیماری بدی باشند و مدام به والدین كودك تذكر می دهند كه او را نزد پزشك ببرند؛ در این شرایط والدین نیز به كودك فشار وارد می كنند كه این حركات را متوقف كند و یا این كه كودك را نزد انواع مشاوران و روان پزشك ها می برند تا مشكلات روحی و درونی او را پیدا كنند در حالی كه تمامی این اقدامات بیهوده است. تیك ساده هیچ خطری ندارد بلكه عادتی است كه بعضی از كودكان آن را دارند و تا جایی كه ضرری به كسی نزده لزومی به هیچ گونه مداخله درمانی نیست.
●دارو درمانی تا چه حد در توقف كامل تیك مؤثر است؟
- متأسفانه داروهایی وجود دارند كه تیك را به طور كامل متوقف می كنند. كلمه متأسفانه را عامد اند به كار بردم زیرا اگر این داروها وجود نداشتند مشكل زیادی به وجود نمی آمد. این داروها می توانند تیك را به طور كامل متوقف كنند، ولی ضررشان از خود تیك بیشتر است و مصرف آنها در درازمدت می تواند باعث اختلالات حركتی شدید بشود. این اختلالات حركتی دیگر بر خلاف تیك قابل درمان نیستند و ماندگار خواهند ماند.مثلاً خوردن هالوپریدول تیك را متوقف می كند و خانواده حس می كنند كه به طور موفقیت آمیزی كودك مبتلا به تیك خود را درمان كرده اند.
●مشكلات ناشی از بیماری تیك به بیمار برمی گردد یا به جامعه؟
- این امر كاملاً به جامعه و اطرافیان برمی گردد. در جامعه ما تیك را بیماری بدی تصور می كنند كه نتیجه یك سری از بیماری های روحی و روانی است و دائماً در پی درمان آن هستند. اگر تلقی جامعه از تیك تغییر كند متوجه می شویم كه اصلاً مشكلی در این بیماری وجود ندارد. دكتر ساموئل جانسون ادیب بزرگ انگلیسی هم نه تنها در جوانی بلكه تا اواخر عمر دچار تیك بود. متأسفانه پزشكی عصر جدید به ما می گوید كه همه چیز باید استاندارد باشد؛ در نتیجه تیك به نظر ما غیرعادی و بد تصور می شود. در اكثر كودكانی كه دچار تیك ساده هستند این مشكل با بالا رفتن سن آنها از بین می رود و این افراد در بزرگسالی دیگر مشكلی نخواهند داشت.
● شرایط استرس زا در به وجود آوردن استرس تا چه حدی نقش دارند؟
- كودكانی كه تیك دارند در شرایط استرس زا مثلاً هنگام درس جواب دادن تیكشان بیشتر می شود اما این بدین معنی نیست كه منشأ تیك یك منشأ روحی- روانی است. استرس و اضطراب و در معرض دید قرار گرفتن در واقع یك عامل عمومی (Social Phobia) است كه همه بیماری ها را تشدید می كند. به عنوان مثال كسی كه استخوان پایش شكسته نیز اگر دچار اضطراب شود، درد پایش تشدید خواهد شد. كودكان نیز اگر در معرض فشارهای شدید از طرف والدین قرار گیرند تیك شان شدیدتر می شود ولی نیاز به روان درمانی و روان پزشكی نخواهند داشت.

سمیه شرافتی

منبع : روزنامه همشهری