ماه رمضان در آیینه فرهنگ‌ها

ماه مبارك رمضان، ماه عبادت و روزه است. به همین دلیل روزه داران سعی می كنند قبل از فرارسیدن ماه مایحتاجشان را تهیه كنند.
چیزهایی كه برای ماه رمضان تدارك دیده می شود معمولاً عبارت است از: برنج، روغن، حبوبات، خرما، مغزگردو، نان خشك جو، انواع شیرینی، قند و چای و سنبل الطیب كه جوشانده آن را در آخرین لحظات سحر برای جلوگیری از تشنگی می خورند.
در میان حبوبات، مصرف عدس بیشتر است. زیرا علاوه بر ارزش غذایی بسیاری عقیده دارند عدس رقت قلب می آورد و حب علی (ع) را زیاد می كند.
یزدی ها اصطلاحی دارند كه می گویند: در ماه رمضان هر نفر باید هفت من عدس بخورد اهالی دهشیر برای این ماه نان جو تهیه می كنند، زیرا عقیده دارند نان جو خوراك حضرت علی (ع) و ائمه اطهار (ع) بوده و آنان با نان جو خشك افطار می كردند.
وجود خرما هم بر سر سفره افطار از واجبات است و عقیده براین است كه خرما غذای حضرت علی (ع) هنگام افطار بوده است.
در شیراز زنان خانه دار از یكی دو ماه قبل برای ماه مبارك رمضان ترشیجات، عرقیات و چاشنی های گوناگون تدارك می بینند. آنان ـ مقداری زردچوبه، فلفل سیاه، هل، میخك، دارچین و زیره كرمان را كوبیده و در هم می آمیزند و ادویه ای می سازند برای پلو وقیمه پلو، برای ترشی هم از سیاهدانه، گل پر، تخم گیشنیز، فلفل سیاه و كمی میخك ادویه می سازند.
در فراهان اراك برای ماه رمضان گوسفند پرواری می كشند و گوشت آن را می پزند و آبگوشت آن را به دوستان و همسایگان می دهند. در بردسیر كرمان هم چند روزمانده به ماه مبارك رمضان گوسفندی را می كشند، گوشت آن را می پزند و در پوست همان گوسفند كه خوب تمیز كرده اند و به شكل همیان درآورده اند و در محل به آن «سختو» می گویند می ریزند.
یكی دیگر از تداركات ماه رمضان تهیه و بریدن رشته است. در قدیم بریدن رشته در همه خانه ها متداول بود و آداب خاصی داشت.
در مشهد از زنی كه كارش رشته بری بود و به «رشته بر» معروف بود دعوت می كردند تا یكی دو روز به ماه مبارك رمضان برایشان رشته ببرد.
زنان سنگر رشت هم از ده پانزده روز مانده به ماه رمضان به فكر تهیه نشاسته برنج برای درست كردن رویفی (نوعی فرنی) سر سفره افطار بودند.
● مسلمانان روزه دار در آمریكا
اگرچه رشد اسلام در ایالت متحده از تمامی ادیان دیگر بیشتر است با این وجود، مسلمانان در آمریكا اقلیت محسوب می شوند. براساس تخمین های غیررسمی حدود چهارمیلیون مسلمان در آمریكا كار و زندگی می كنند.
از این میان اكثراً كسانی هستند كه از ادیان دیگر به اسلام گرویده اند و بسیاری از این مسلمانان مهاجران یا كودكان مهاجران هستند كه از كشورهای مسلمان به ایالات متحده كوچ كرده اند. تقریباً برای همه این مهاجران یك چیز روشن شده است كه آنها دیگر در كشوری زندگی نمی كنند كه اكثریت با مسلمانان است. بویژه در طول ماه مقدس رمضان مسلمانان بیشتر از هر وقتی حس می كنند كه در اقلیتند.
این ماه كه برای مسلمانان مبارك است، ماهی است كه بیشتر مسلمانان اوقات خود را به عبادت، تفكر وانفاق و فدیه می گذرانند. بزرگسالان سالم موظفند كه در طول روز از خوردن پرهیز كنند وحتی نباید آب بنوشند اما همین كه خورشید غروب می كند موظف می شوند روزه خود را افطار كنند. در واقع به محض آنكه غروب فرامی رسد در حال هر كاری كه باشند دست ازآن كار می كشند و به روزه خود پایان می دهند.
اما در ایالات متحده به این سادگی ها نیست. سومارا راجوآ مهندس نرم افزاری كه در واشنگتن دی سی زندگی می كند در مورد این پیچیدگی ها می گوید: «من مجبورم از مترو استفاده كنم تا به محل كار برسم معمولاً كسی در مترو چیزی نمی خورد یانمی آشامد. اما گاهی اوقات زمانی كه در قطار زیرزمینی نشسته ام موقع اذان و افطار می رسد و من در كمال تعجب دیگران با دعایی كه زیر لب زمزمه می كنم خرمایی در دهان می گذارم در حالی كه در نگاه دیگران تعجب و كنجكاوی موج می زند. برای همین سعی می كنم برای آنها توضیح بدهم كه روزه دار بوده ام. وقتی صحبت از ماه رمضان به میان می آورم كنجكاوتر می شوند تا بدانند این ماه رمضان چیست؟ گرچه بسیاری از مردم هم اهمیتی نمی دهند و نمی پرسند.
نه تنها افطار كردن موجب جلب توجه می شود و گاهی باعث می شود فرد روزه دار معذب شود. روزه داری هم به اندازه افطار كردن گاهی اوقات چندان آسان نیست. كسانی كه در كشوری زندگی می كنند كه اكثریت با مسلمانهاست، شاهد آن هستند كه مردم از ساعات كار روزانه خود كم می كنند تا بتوانند به عبادت و استراحت بیشتری برسند و در واقع از خصوصیات این ماه این است كه در كشورهای مسلمان نشین فضایی ایجاد می شود كه حركت زندگی كندتر و آرامش بیشتر حاكم می شود.
اما چنین اتفاقی در كشورهایی مثل ایالات متحده نمی افتد. چون مسلمانان در آمریكا فقط دودرصد جمعیت را تشكیل می دهند چرخ زندگی تحرك انسانها به خاطر ماه رمضان كند نمی شود. لایق احمد یكی از پزشكان جراح در واشنگتن در مورد این موضوع اینگونه توضیح می دهد كه روزه گرفتن در آمریكا دشوارتر و پیچیده تر است از طرف بیمارستان برنامه های جراحی برای وی تنظیم می شود و چون آمریكا یك كشور مسلمان نیست كه برنامه های خود را براساس ماه رمضان تنظیم كند ممكن است هنگام نماز یا افطار برنامه جراحی برای این پزشك چیده شده باشد؛ برنامه بیمارستان به این توجه ندارد كه ممكن است این پزشك از سحرگاه تا غروب افطار لب به غذا و آب نزده است. دكتر لایق احمد می گوید: «یكی از دشواریها كه با آن مواجه هستیم خواندن نماز است خوشبختانه دین اسلام این آزادی را به انسان داده است كه در هر كجا و در هر شرایطی امكان نمازگزاردن وجود دارد و لزومی ندارد كه حتماً در مسجد باشد. جای مخصوصی هم نمی خواهد. اكثریت مردم آمریكا بسیار باملاحظه اند اما تعداد كمی هم پیدا می شوند كه هنگامی كه نماز می خوانید به شما زل می زنند گویی كه با یك پدیده عجیب روبرو شده اند اما به هر حال این هم جزئی از زندگی است.»
آنچه كه بخشی دیگر از این زندگی است این است كه مسلمانان آمریكا از حال و هوای ماه رمضان برخوردار نمی شوند، حال و هوایی كه در این ماه كشورهای مسلمان را فرامی گیرد. در كشورهای مسلمان اقلیت ها و كسانی كه از گرفتن روزه معذورند باید هنگام خوردن یا آشامیدن رعایت حال روزه داران را بكنند.
در حالی كه مردم آمریكا آشكارا می خورند و می آشامند. امام شمشاد ناصر مدیر هیأت احمدی ها در حومه واشنگتن دی سی در توضیح این موقعیت می گوید كه این جنبه های روزه داری در آمریكا فرصتی به مسلمانان این كشور می دهد تا به خدا نزدیكتر شوند. وی در توضیح می گوید: «هنگامی كه شخص روزه دار است اگر شخصی در مقابلش در حال خوردن باشد به نوعی در فرد روزه دار احساس ناخوشایندی ایجاد می كند اما این نكته از زیبایی های دین اسلام است. چون فرد در چنین شرایطی امتحان خود را بهتر پس می دهد در حالی كه دیگران در حال خوردن هستند فرد روزه دار حس می كند كه خود را برای خاطر خدا كنترل كرده است. در واقع در كشوری كه همه روزه دارند و اكثر مردم رعایت حال روزه دار را می كنند روزه داری آسان است اما در شرایطی كه حتی مردم هیچ ایده ای درباره آن ندارند.
روزه داری شجاعت است چون باید دست به كارهایی بزنید كه برای اكثریت مردم چندان شناخته شده نیست. در شرایط اقلیت مسلمانان آمریكا به درك بهتری از اسلام می رسند. در طول رمضان مسلمانان مجبور می شوند در مورد آداب و مناسكی كه رعایت می كنند برای غیرمسلمانان توضیح دهند بخصوص در محیط كار و در محل زندگی دوستان و همكارانشان با دیدن نماز یا امتناع از خوردن غذا دلیل آن را می پرسند.
امجد چدری می گوید: حتی زمانی كه عذر دارد و نمی تواند روزه بگیرد بیش از زمانی كه در پاكستان به سر می برد و روزه دار بود هویت اسلامی خودرا حس می كند او معتقد است كه در آمریكا خیلی بهتر و شدیدتر به دركی از هویت اسلامی خود رسیده است. وی در توضیح این جمله می گوید: «چون آمریكا جامعه ای باز است وهر كس هر طور كه بخواهد زندگی می كند. این طور نیست كه همه ملت یكپارچه در حال انجام مناسك یا آیین باشند و از سویی دیگر در جامعه ای بسته می توانی پا را از محدودیت هایی كه داری فراتر بگذاری اما در جامعه ای كه باز است هیچ كس به انجام هیچ كاری مجبور نیست. هیچ فشاری وجود ندارد و هیچ چیز انسان را وادار نمی كند كه برخلاف میلش و برای حفظ عرف كاری را انجام دهد. در چنین شرایطی انسان با خودش حلاجی می كند و با خود می گوید باید از خودم مراقبت كنم. برای همین به درك بهتری از هویت اسلامی خود دست پیدا می كند» در واقع روزه داری در جهت حفظ موقعیت، از روی ریا و در جهت حفظ عرف صورت نمی گیرد. چون روزه دار باید در موقعیت های خاصی قرار بگیرد كه گاهی تعجب دیگران را برمی انگیزد، نگرفتن روزه بسیار آسانتر از گرفتن آن است انسان باید خیلی خودساخته باشد كه در چنین شرایطی اعتقادات خود را حفظ كند.
از آنجایی كه تقویم اسلامی قمری است هر سال شروع و پایانش با سال دیگر تقاوت دارد. گاهی اوقات این ماه مبارك [holiday] مصادف اوت است گاهی دسامبر، امسال ماه رمضان با جشن شكرگزاری (چهارمین پنجشنبه نوامبرThanksgiving) مصادف شده است. در واقع در جشن شكرگزاری برخلاف سنت روزه داری كه همه از خوردن غذا امساك می كنند مردم آمریكا با خانواده و دوستان و همسایگان گرد هم می آیند و دور هم بهترین چیزهایی كه می توانند تهیه می كنند و می خورند. در واقع در روزه شكرگزاری همه به هم خوردنی تعارف می كنند و براساس سنت دیرینه آمریكایی ها تمامی مهاجران ـ حتی مسلمانان ـ با گشاده رویی و اشتیاق از این شیوه استقبال كرده اند.
جالب اینجاست كه مسلمانان آمریكایی این ماه رمضان را هم روزه می گیرند و هم خود را برای اجرای مراسم روز شكرگزاری آماده می كنند و از آنجایی كه در طول روز، روزه هستند غذاهایی كه تهیه می كنند به كودكان خودمی چشانند تا مطمئن شوند جاافتاده است و شور یا بی نمك نشده است. چون كودكان مجبور نیستند روزه بگیرند. از مهمترین دلایل اجرای مراسم روز شكرگزاری برداشت محصول است اما برای آمریكایی ها داستان چیز دیگری است، در سال۱۹۰۶ كه عده ای اروپایی تحت نام pilgrims (زائران) انگلیس را به خاطر تفتیش عقاید و تعقیب قانونی ترك گفته بودند و بعد از مهاجرت به هلند تصمیم گرفتند به سمت بهشت موعود (New World) مهاجرت كنند در ۶سپتامبر۱۹۲۰ سوار بركشتی Mayflower بندر Plymouth را ترك گفتند اما در دریا دچار تلاطم و طوفان شدند
و از اینكه پا روی خشكی بگذارند قطع امید كرده بودند بعد از ۶۵روز تشنگی و گرسنگی بر روی كشتی چوبی و تحمل سرمای طاقت فرسا قدم روی خشكی گذاشتند جایی كه كاپیتان جان اسمیت در سال۱۶۱۴ بر آن نام Plymouth گذاشته بود. اولین زمستان در سرزمین غریب آمریكا توأم با سرما، قحطی و حمله بومیان آن سرزمین بود. اولین سالی كه زائران موفق شدند بر مشكلات فائق آیند. در ماه برداشت محصول [نوامبر] به عنوان سپاسگزاری از آنچه خود تهیه كرده اند به دیگران هم انفاق كردند. از سال۱۸۱۷ نیویورك این سنت را به عنوان یك رسم سالانه برگزار كرده است. در سال۱۶۹۳ آبراهام لینكلن رئیس جمهور محبوب آمریكایی ها این روز را رسماً به عنوان روز شكرگزاری نامگذاری نمود. پنجشنبه آینده برای آمریكایی ها مراسم روز شكرگزاری است.

منبع : سایر منابع