سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

درآمدی بر اعجاز صوتی قرآن


درآمدی بر اعجاز صوتی قرآن
یكی از جنبه های اعجاز قرآن كه مورد توجه قرار نگرفته است در اصوات و آوای قرآن نهفته است. مقاله حاضربه وجود تاثیرات شگفت انگیز موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن كه در خواننده و شنوندگان آن بدون در نظر گرفتن معانی و محتوای ارزشمند آن ایجاد می شود ، پرداخته است این موسیقی در تار و پود الفاظ و تركیب درون جمله ها نهفته است كه با احساس نا پیدا و قدرت متعال ادراك می شود.
Acoustical miracle of the Holy Koran
Ehsan Zarani
As we know, the Holy Koran has revealed many wondered till know. But as we try more we understand new wonders and it emphasis that this holy book is everlasting. In each and every period of time new discovery would be probable in this field. One of the unknown wonders of the Holy Koran is its acoustical aspects. This paper tries to study the effects of this harmony on listeners, regardless to the Koran meaning effects. This harmony can be found in the words and understood through the unrevealed feelings and Devin power.
قرآن كریم، بزرگ معجزهٔ حضرت ختمی مرتبت, گنجی است بی پایان كه با ظهور اسلام بر ایشان نازل شد. با گذر زمان، پیاپی سرچشمه های شگفت و تازه ای از این كتاب آسمانی كشف می شود تا بشر تشنهٔ رشد و تعالی از آنها بنوشد. همواره آیه ها و نشانه های جدیدی كه گواه وجهه آسمانی قرآن و تأكید كنندهٔ لایتناهی بودن این سروش خداوندی است، رخ می نماید.
اگر این آیات و نشانه ها را اعجاز قرآن بخوانیم تاكنون ابعاد مختلفی از اعجاز قرآن كشف شده است كه اغلب كتاب های علوم قرآنی بخشی از صفحات خود را به بیان این اعجاز اختصاص داده اند.
مهمترین ابعاد اعجاز قرآن را به شرح زیر می توان برشمرد:
۱ـ اعجاز بیانی
الف - گزینش كلمات
ب - سبك و شیوه بیان
ج - نظم آهنگ قرآن
د - وحدت موضوعی یا تناسب معنوی آیات
و - نكته ها و ظرافتها
۲ـ اعجاز علمی
الف - چگونگی گردش آسمانها و زمین
ب - نقش كوهها و استواری زمین
ج - دشواری تنفس با افزایش ارتفاع
د - آب؛ منشاء حیات
و - پوشش هوایی حافظ زمین
۳ـ اعجاز تشریعی
الف - معارف احكام
ب - صفات جمال و جلال الهی
ج - قدرت مقام انبیاء
د - جامعیت احكام اسلامی۱
۴ـ اعجاز عددی
الف - تساوی در تكرار كلمات دنیا و آخرت(هر كدام ۱۱۵ بار)
ب - تساوی در تكرار كلمات حیات و موت(هر كدام ۷۱ بار)
ج - تكرار كلمه یوم ۳۶۵ بار (به تعداد روزهای شمسی)
د - تكرار كلمه سجده و مشتقات آن ۳۴ بار (برابر ربا مجموع سجده های ۱۷ ركعت نماز واجب و ۳۴ ركعت نماز مستحب شبانه روزی)۲.
پر واضح است كه معجزات كشف شده به صورت یك جا به دست نیامده و گذر زمان، لطف خداوند، نكته سنجی و دقت جمعی از گذشتگان بوده كه موجبات استخراج و ارائه این رموز را فراهم نموده كه البته در احادیث و روایات بزرگان اسلام نیز به كرات بر لایتناهی بودن این كتاب آسمانی و دامنه های شگفتی آن و عدم تعلق آن به دوره و زمانی خاص اشاره گردید.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: »قرآن دارای ظاهری زیبا و باطنی ژرف و عمیق است، شگفتی های آن جاودانه است و پرده های ظلمت جز با آن كنار نمی رود«۳
همچنین امام رضا علیه السلام می فرمایند: »خداوند قرآن را برای زمان خاص و افراد مخصوص قرار نداده است و لذا در هر زمانی این قرآن جدید و تازه خواهد بود«.۴
حال با استناد به این احادیث و داشته ها این نتیجه به دست می آید كه در هر زمان و دوره ای احتمال برداشته شدن پرده ای دیگر از رموز شگفت آور و انسان ساز این كتاب آسمانی و به بیان دیگر كشف بُعد تازه ای از اعجاز آن وجود دارد.
به نظر می رسد یكی از ابعاد اعجاز قرآن كه تاكنون مورد توجه بایسته قرار نگرفته است، اعجاز نهفته در اصوات و آوای قرآن است. یعنی احتمال وجود تأثیرات پیچیده و شگفت آور ناشی از موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن كه در خوانندگان و شنوندگان ایجاد می شود؛ تأثیراتی كه از پس صوت و كلام حاصله از تلاوت آیات قرآن و موسیقی دلنشین حاصل از آن پدید می آید و نه از پس معانی و محتوای ارزشمند گنجانیده در آن؛ تأثیراتی از پس ساختار، و نه محتوا.
یك نوع موسیقی درونی در كلام قرآن وجود دارد كه احساس شدنی است، اما تن به تشریح نمی دهد. این موسیقی در تار و پود الفاظ و در تركیب درون جمله ها نهفته است و فقط با احساس ناپیدا و با قدرت متعال ادراك می شود.۵
به طور كلی صوت و موسیقی دارای تأثیراتی ظریف در عین حال عمیق و شگفت آور بر انسان هاست. اصوات دارای تأثیراتی بر روح و روان و حتی جسم همهٔ مخلوقات از انسان ها گرفته تا حیوانات و گیاهان می باشند و اگر آدمی عالِم به این تأثیرات باشد با به كارگیری درست اصوات و موسیقی در زندگی خود، آرامش، سلامت روح و جسم، رشد و تعالی خود را از این سرچشمه بر می گیرد.
تأثیرات موسیقی نه تنها بر موسیقی دانان و افراد تحصیل كرده در این زمینه، بلكه بر تمامی افرادی كه در معرض شنیدن آن قرار بگیرند و به آن گوش فرا دهند، ایجاد می شود.
طبیعت آدمی به طور كلی، مسیر آهنگین زندگی را می پیماید و موسیقی به نوعی در دل زندگی مستتر است.۶
شكسپیر می گوید: طلسم نغمه ها، حتی سینه های وحشی و دور از احساس را سحر می كند و به آرامش می كشد۷.
امروزه، تأثیرات روانی موسیقی در ایجاد تغییر حالت، بالا بردن میزان دقت، هماهنگی بخشیدن به رفتار و كردار و تكامل سطح فكر و فرهنگ، ثابت شده است.۸
موسیقی آنقدر مؤثر است كه می تواند سلامت را به خطر بیاندازد و یا موجب بهبود آن شود، موسیقی باعث تمركز حواس و اندیشه می شود و برای برقراری ارتباط زمینی و آسمانی بسیار مورد استفاده قرار گرفته و می گیرد. ۹
انسانها با شنیدن صدای وزش باد كه از لا به لای درختان می وزد، شنیدن طنین امواج عظیم دریا، شنیدن صدای جریان آبشارها یا صدای چك چك باران، در اعماق وجود خویش احساس لطیفی را تجربه می كنند. این صداها اصوات هستی هستند كه در دل طبیعت نغمه های پاك ربانی را زمزمه می كنند و از این رو است كه در جان انسان چنین نوای روح بخشی دارند. هنگامی كه آوای طبیعت در گوشها طنین می افكند، در دل سرور عمیق همراه با آرامش پدیدار می گردد.۱۰
یك موسیقی درست و روح نواز در خدمت عرفان و كمال آدمی است و او را داناتر می نماید و بسیاری از سؤالات ناخودآگاه او را حل می كند.۱۱ استفاده از موسیقی برای ایجاد تأثیرات روحی و روانی در جهت تعالی در بسیاری از فرقه های مختلف یافت می شود كه از جملهٔ آنان به موبدان چینی، بودائیان هند و قبایل مختلف آفریقایی و... می توان اشاره نمود.
همچنین فرقه های دیگر نیز از جمله صوفیان، دراویش در خانقاه ها و منازل و معابد و موبدان زرتشتی معتقد بودند، از طریق موسیقی و نغمات موزون می توان سریع تر به خالق رسید و روح را به آرامش رساند و در این طریق نیز تا حد زیادی موفق بودند و دراویش و صوفیان در فصول و زمانهای خاصی به اجرای مراسم و ادعیه می پرداختند كه این ادعیه و مناجات با ریتم و آهنگ و صوت و لحن خاصی همراه بود۱۲. سخن در درستی و نادرستی بهره گیری از موسیقی نیست، بلكه ذكر این نمونه ها نشان دهنده توان تأثیرگذاری موسیقی بر روان آدمی است.
صوت زیبا و لحن نیكو به خودی خود محرك است و از این حربه در طول تاریخ، به عناوین مختلف انسانها سود جسته اند چه در جهت حسن امور و چه اعمال مقبوح و ناپسند. حتی انسانها از طریق اصوات و آوازهای خود حیوانات اهلی را به حركت و یا خوردن و آشامیدن وا می داشتند و این یك واقعیت انكار ناپذیر در تأثیر صوت و آواز بر مستمع است. ۱۳
اصوات انرژی دار غالباً در تركیب با حروف یا كلام تجلی می یابند و به اوج قدرت می رسند و در جهت اهداف مد نظر مورد استفاده قرار می گیرند. همانطور كه در بسیاری از فرقه ها، از گذشته های دور تاكنون این صوت كلامهای ویژه كه به شكلی آهنگین قرائت می شدند حامل انرژی های قدرتمند و شگفت آوری برای آنان بودند. این در حالی است كه موسیقی تنها و بدون كلام كمتر ظرفیت گنجاندن انرژی ها را در خود داراست و این تلفیق صوت و كلام است كه به صورتی جادویی تأثیرات مافوق حواس پنجگانه بشر را ایجاد می كند، و قابلیت ایجاد انرژی های شگفت آور را داراست. نمونه هایی از تلفیق صوت و كلام و بهره گیری از انرژی های قدرتمند آن را در اذكار قبایل آفریقایی، طریقت تای چی چوان (از چین)، یوگایی ها، زرتشتیان و ذكر آمین مسیحیان و مسلمین و حتی در زندگی روزمره امروزی مثل آرامش ناشی از نغمهٔ لالایی برای كودكان و... می توان یافت.
برای نمونه، در مطالعاتی كه اخیراً انجام شده و در مجلهٔ پیشگیری (prevention magazine) آمده است، تأثیرات نوای موسیقی را در بهتر شدن آهنگ موسیقی تنفسی نوزادان زودرس نشان داده است. بنابراین تحقیق محققان در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (ICU)، دو گروه از این نوزادان زودرس را انتخاب كرده و در گوش ها ی یك گروه از این نوزادان گوشی های كوچكی گذاشتند و از آن زمزمه موسیقیایی لالایی پخش می كردند. محققان مشاهده كردند كه وقتی موسیقی پخش می شد. نوزادان میزان بیشتری از اكسیژن در خونشان داشتند و همین طور ضربان قلب و سرعت تنفسشان به نسبت گروه دوم كه فقط وزوز دائم دستگاههای كنترل پزشكی را به همراه صدای زمینه ای دیگر كه در بخش وجود داشت می شنیدند به حد طبیعی نزدیك تر بود۱۴.
از مثالهایی كه در تأیید تأثیرات شگرف صوت و كلام بر آدمی قابل بیان است بكارگیری آن در تای چی چوان (یك طریقت چینی) است. آنها معتقدند برای نورانی شدن ابتدا باید جسم را متعادل (بالانس) نمود تا گردش انرژی به درستی در آن صورت بگیرد و یكی از راه های متعادل نمودن میزان انرژی بدن استفاده از صوت است.۱۵ آنها برای متعادل نمودن بدن از نرمش ها و تمرین های مختلف و خاصی استفاده می كنند و در مواردی برای سلامت بخشیدن و بهبود عملكرد اعضایی از بدن از تلفیق صوت و كلام و تكرار و قرائت آن استفاده می نمایند.
بعضی از انواع صوتهای خارج شده از دهان شخص می تواند بر جریان انرژی تأثیر بگذارد. به طور كلی انسان در حالت ناراحتی یا بیماری و شرایط استرس از خود صداهایی خارج می سازد. این اصوات باعث می شوند كه فشارهای وارده بر اندام داخلی از طریق شش ها كاهش یابند. در بررسی های به عمل آمده مشخص شده كه اصوات مختلف بر روی ارگان های مختلف بدن تأثیر می گذارند و نیز بلندی و كوتاهی صوت، اثرات مختلفی روی ارگان مربوطه دارد. شش صوتی كه در جدول زیر ارائه شده، اثرات مخصوص به خود را روی ارگان های مربوطه دارند. هر كدام از این شش صوت باید با یك بازدم ممتد از حنجره خارج شوند ۱۶
آنها معتقدند با قرائت اصوات بالا با تمركز و آرامش, با هر صوتی می توان قسمت حساس به آن صوت را در بدن (كه در بالا اشاره شده) تحریك نمود و بر آن تاثیر سلامتی گذاشت.
مثال بالا بكارگیری صوت و كلام برای سلامتی جسم و كسب آرامش بود در حالی كه در فرقه های مختلف دیگر از صوت و كلام در جهت تعالی بخشیدن به روح نیز استفاده های فراوانی می شود و از صوت و كلام در جهت كسب كمالات و انرژی های مثبت بیشتر استفاده می شود.
به عنوان نمونه از جمله فرقه هایی كه از صوت و كلام در جهت رشد و تعالی روح استفاده می كنند به یوگا اشاره می كنیم. تأكید می شود ذكر این نمونه ها به منزله داشتن نگاهی همدلانه به همهٔ جوانب مكتب ها و ورزش هایی مانند یوگا نیست، بلكه مراد این است كه فضائی مناسب برای نشان دادن توجه بیشتر به تأثیر اصوات موسیقیایی بر كمال نفس فراهم آید تا بتوانیم به محور اصلی بحث یعنی اعجاز صوتی قرآن بپردازیم. در یوگا اعتقاد بر این است كه عشق پروردگار به سوی مخلوقات به وسیلهٔ صوت (Nada) جریان می یابد. آنها می گویند صوت آسمانی ابتدا به اصوات حاوی انرژی تبدیل شده سپس این اصوات انرژی دار به شكل تركیب حروف عینی كلام تجلی قابل شنیدن برای همگان می یابند. این كلامهای ویژه حامل آگاهی و انرژی خاصی هستند كه نزد عارفان هندی به نام مانترا (صوت مقدس) شناخته می شوند.
در كتاب های باستانی ودا (سرودهای الهی) به هجای مقدس "اوم" به عنوان اولین و بالاترین مانترا اشاره شده است. آنها معتقدند این آوا كه مادر همهٔ اصوات است در باطن همهٔ مخلوقات به صورت پنهان مستقر می شود. به دلیل ویژگی های منحصر به فرد ذكر اوم، ذكر دائمی و هموارهٔ این آوای مقدس به رشد آگاهی و فراهم ساختن شرایط اداراكی مناسب برای شناخت ذات الهی می انجامد.این ذكر عظیم از تركیب سه صدای آ (A)، او (U) و میم (M) تشكیل شده است و نمایانگر سه حوزهٔ فعالیت ربانی: ایجاد، حفظ و فنا می باشد. در عرفان یوگا به این نكته اشاره شده است كه طنین قرائت صحیح ذكر اوم بسیار بسیار مهم است. فلسفه یوگا حالت هوشیاری انسان را به چهار سطح آگاهی تقسیم می نماید:
۱ـ سطح آگاهی در هوشیاری (حواس پنج گانه یا خود آگاهی).
۲ـ سطح آگاهی در رویا (هوشیاری نسبی حواس یا نیم آگاهی).
۳ـ خواب عمیق یا عدم هوشیاری (حواس ظاهری یا ناخود آگاهی).
۴ـ آگاهی فرا حِسی (هوشیاری برتر).
در میان چهار حالت بالا تنها آخرین حالت است كه قرار گرفتن در آن درك ذات مقدس خداوندی را برای افراد امكان پذیر می سازد. هنگام قرائت آوای اوم، هر چهار سطح آگاهی در ذهن انسان فعال می شود. طنین آ (A) با سطح اول آگاهی، او (U) با سطح دوم آگاهی، طنین میم (M) با سطح سوم آگاهی و سكوت ایجاد شده در انتهای قرائت ذكر اوم با سطح چهارم آگاهی ارتباط دارد. در شیوه درست خواندن مجموعهٔ اصوات این ذكر مقدس، باید صوت آ (A) از نظر زمانی طولانی تر از صوت او (U) و طنین صدای میم (M) از هر دوی آنها كشیده تر تولید شود. اگر ذكر اوم به درستی خوانده شود در پایان قرائت صوت میم، هیچگونه توان باز دم در ریه ها باقی نمی ماند، و این امر باعث ایجاد نوعی سكوت یا حبس بازدم خواهد شد. در رسوم عرفان یوگا، هدف از تكرار این ذكر دستیابی به آگاهی و رهایی از جهالت و نادانی است. ذكر اوم از نظر یوگایی ها تنها به گذشته تعلق ندارد، علم امروزی نیز به تازگی كشف كرده است كه ذكر اوم میزان تمركز فكر و آرامش عمومی روان را به صورت چشمگیری بهبود می بخشد و تداوم گفتار این ذكر ظرفیت شش ها را نیز افزایش می دهد.۱۷
همان طور كه اشاره گردید در یوگا با بكارگیری صوت و كلام تاثیرات فراوانی در جهت كسب انرژی های مثبت كائنات و كمالات انسانها ایجاد می شود. آنها به جز واژه هایی تكی از عبارات بلندتری كه به زبان هندی سروده شده نیز استفاده می كنند كه از آنها به عنوان سرودهای الهی یاد می كنند. آن سرودها با وجود طولانی بودن توسط یوگی ها قرائت و تكرار می شود و از تكرار آنها در جهت كسب فضایل، انرژی های مثبت و رشد و تعالی استفاده می شود. نمونه ای از آن سرودهای الهی عبارتست از:
- Aum Bhur Bhuva: Swaha tat Savitun VarenYama Bhargo Devashya Dimahi Diya Yonah PrachoDayat.
معنی عبارت بالا عبارتست از: آن نوری كه باعث درخشش آگاهی ما می شود آن را ستایش می كنیم و آن نور در زمین، برزخ و بهشت نیز مطرح است و همراه ماست.
قرائت این سرود كاملاً قانونمند است و یوگایی ها برای فراگیری چگونه صحیح خواندن آن بارها در كلاس های خود از زبان استاد و یا روی نوارهای پر شده به شیوه قرائت درست آن گوش داده و تكرار می كنند تا فرا گیرند. قرائت صحیح این سرود با كشش ها و مكث هایی همراه است كه رعایت كردن آن قواعد برای بهره مندی از تاثیرات ارزنده ان سرود در اثر تكرار جداً لازم است. فوایدی كه از طرف اساتید بزرگ یوگا برای تكرار كنندگان این ذكر به صورت صحیح مطرح گردیده بدین شرح است كه این سرود مولد ارتعاشی است كه به پاك سازی تمام انرژی های مزاحم ذهن و جسم خوانندگان و شنوندگان می انجامد و جالب این كه بجز پاكسازی درون فردی به پاكسازی محیطی نیز می پردازد. یعنی محیطی كه در آن این سرود قابل شنیدن باشد (به صورت زنده یا از روی نوار پر شده) در اثر تكرار از انرژی های منفی تهی و سرشار از انرژی های مثبت می گردد. قرائت صحیح آن در محیط برای بیماران نیز بسیار مناسب است. شایان ذكر است كه به فرمودهٔ بزرگان یوگا این تاثیرات ناشی از تكرار صحیح صوت و كلام آنهاست نه معنای آنها. بدیهی است كه اگر كسی حتی معنای این سرودها و عبارات را نداند ولی به صورت صحیح به قرائت یا گوش فرا دادن به آن بپردازد متاثر از قدرت های آن خواهد شد، و اگر فردی هم معنای آن را درك كند ولی به قرائت عینی و صحیح عبارت نپردازد و معنای آن را به زبان های دیگر بخواند از این تاثیرات بهرمند نمی شود.۱۸
تلفیق صوت و كلام مقوله ای اسرارآمیز و پیچیده است كه در جهان اسلام و ایران كمتر شاهد تحقیقات بنیانی راجع به آن بوده ایم و این در حالی است كه احتمال وجود آیات و سور بسیاری در قرآن قابل پیش بینی است كه در صورت قرائت صحیح، ایجاد ارتعاشات صوتی و در نهایت حصول انرژی های مثبت قابل كسب برای انسانها را دارا باشد كه فراتر از حواس قابل درك و فهم می باشد. البته فضائل و فوائد قرائت برخی آیات و سور قرآن مورد توجه مسلمانان می باشد كه از جمله آانان می توان به: آیهٔ الكرسی (آیات ۲۵۷-۲۵۵سوره مباركه بقره)- آیهٔ: وجعلنا من بین ایهدیهم.... (آیهٔ ۹ سوره یس)- آیهٔ: امن یجیب المضطر اذا... (بخشی از آیهٔ ۶۲ سوره نمل) اشاره كرد ـ همچنین ذكر نمونه ای زیر خالی از لطف نیست:
ـ قدرت شفابخشی تكرار سوره حمد۱۹: دوری از فقر، قدرت بخشی به حافظه، بهره مندی از توفیقات الهی و فزونی روزی در نتیجهٔ قرائت سوره واقعه۲۰، توصیه به قرائت سوره ماعون با صدای بلند در نماز عشاء برای در پناه خداوند بودن تا صبح۲۱.
اما هنوز توجهی بایسته به تأثیرات بر زبان جاری ساختن الفاظ قرآن نشده است گر چه در تحقیقات اندك به جنبهٔ اعجازی شنیدن آیات قرآن پرداخته شده است.
گروهی از پژوهشگران و پزشكان كشورمان در سال ۱۳۸۲ اقدام به آزمایشات و تحقیقات جالبی نمودند. آنان طی این آزمایش ۴۰ بیمار همسان كه نیاز به عمل جراحی داشتند را به دو دسته مساوی تقسیم نمودند. در روز عمل برای یك گروه از آنها از صبح زود تا لحظهٔ عمل كه بعد از ظهر همان روز بود به پخش تلاوت آیات قرآن در اتاقشان پرداختند و برای گروه دوم این كار را صورت ندادند و صدای عادی محیط بیمارستان در اتاق آنها به گوش می رسید. سپس در هنگام عمل نتایج متفاوت و جالبی برای پزشكان و پژوهشگران حاصل آمد. گروهی كه از صبح در معرض شنیدن قرائت آیات قرآن در اتاق خود بودند از آرامشی بالاتر، ضربان قلب طبیعی تر و اضطراب و دغدغهٔ كمتری برخوردار بودند.۲۲
آیا این احساسات و تاثیرات تنها ناشی از شنیدن مطالب و مفاهیم اشاره شده در این كتاب آسمانی است؟ اگر این چنین است آن بیماران كه معانی آیات شنیده شده را نمی دانستند!.
این جنبه از اعجاز قرآن در درجه نخست به احساسات مبهمی بر می گردد كه در قلب خواننده یا شنونده بر می انگیزد.۲۳
اما به نظر می رسد علاوه بر فوائد معجزه آسای شنیدن آیات وحی، خواندن این آیات نیز دارای تأثیری معجزه آسا باشد.
در قرآن و همین طور احادیث فراوانی به درست قرائت شدن آیات عربی برای ایجاد تاثیرات نهفته در قرآن توصیه شده و حتی گفته شده كه اگر سواد عربی هم ندارید و مفاهیم عمیق مطرح شده در این كتاب آسمانی را متوجه نمی شوید با این حال باز هم به قرائت آیات به زبان عربی و به طور كاملاً صحیح بپردازید و یا به قرائت آنها گوش فرا دهید. حال به بیان تعدادی از این آیات قرآن یا احادیث كه به درست قرائت كردن آیات قرآن توصیه نموده اند می پردازیم:
ـ قرآن ذكری با بركت است.
ـ قرآن را به ترتیل بخوانید (مزمل آیهٔ ۴).
ترتیل (كه خواندن آیات قرآن به آن شیوه توصیه شده) ادا نمودن حروف و رعایت موارد وقف می باشد. همچنین در معنی آیهٔ شریفهٔ "ورتل القرآن ترتیلا" در حدیثی به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است كه: قرآن را با مكث و تأنی بخوانی و صدایت را به تلاوت آن زیبا كنی۲۴
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ـ قرآن را نیكو ادا كنید و شگفتیهای آن را پی جویی كنید۲۵
قرآن را با لحن عربی و لهجهٔ آن بخوانید ۲۶.
ـ قرآن را با عربی آن فرا گیرید و از قرائت حرف با كلمه زائد در آن بپرهیزید.۲۷
ـ قرآن را به عربی صحیح بخوانید و عجایب آن را استخراج كنید۲۸.
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: بهترین ذكرها قرآن است كه با آن فراخی سینه و قلب میسر است و باطن و نهان انسان بدان وسیله نورانی می شود۲۹.
ـ در تلاوت قرآن، آن را بخوبی بیان كن و همانند شعر آن را به تندی مخوان و مانند ریگ آن را پراكنده مساز۳۰
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند:
ـ كلمات قرآن را صحیح ادا كنید۳۱.
شاید واجب بودن قرائت حمد و سوره با صدای بلند در نمازهای صبح و مغرب و عشاء برای مردان، وسیله ای برای بهره مندی از انرژی های خداوندی در آن اوقات شبانه روزی باشد. حال با توجه به توصیه هایی كه از جانب خداوند متعال، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و تعدادی از امامان بزرگوارمان مطرح شد و با استناد به فرمایشات آنان و كل مطالب مطرح شده در اینجا، احتمال بر این نكته می رود كه بجز معانی ارزشمند و نكات انسان ساز آیه ها، در قرآن رموز و شگفتی هایی صوتی و كلامی در حدی بسیار فراتر از آنچه در فرقه ها و طریقت های دیگر و تاثیرات ناشی از كنار هم قرارگیری و تلفیق صوت و كلام در این آیات بزرگ نهفته باشد، كه در پس قرائت صحیح آیات قرآن، هاله هایی از انرژی های مافوق درك آدمی را در پیرامون او ایجاد نماید.
ممكن است تشابهات بعضی از حروف متقاطع كه بیشتر هم در قرآن تكرار گردیده (الم- ۶ مرتبه تكرار/ الر- ۵ مرتبه تكرار/ حم, ۷ مرتبه تكرار و...) با ذكر "اوم" در یوگا و یا ذكر "آمین" كه به قصد بر آورده شدن دعاها خوانده می شود و امثالهم جای تفكر بیشتری داشته باشند، و درجاتی والا از تاثیرات صوت و كلام را در درون داشته باشند و با ایجاد این تاثیرات شناخته نشده در صورت قرائت صحیح، كلیدی برای تاثیرگذاری های صوت و كلامی آیه های بعدی آن سوره ها در قرآن باشند و شاید این هم یكی از رموز این حروف متقاطع باشد.
در فرقه های دیگر تكرار ذكر است (در حد نیاز) كه اثربخشی ذكر را قوت می بخشد و در قرآن نیز, هم آهنگ بودن انتهای بعضی آیات شاید به نوعی عمل تكرار در جهت تاثیرگذاری بهتر قدرتهای مستتر در آن سوره را داشته باشد كه البته این تكرار در مواردی به شكل عینی و به كرات اتفاق افتاده كه به عنوان مثال به سورهٔ الرحمن, آیهٔ شریفه "فبای الآء ربكما تكذبان" كه ۳۱ مرتبه تكرار شده می توان اشاره نمود.
همین طور در روایات نیز برای گرفتن تاثیرات مد نظر گنجانده شده در ذكر، آیه و یا سوره های قرآن، شاهد سفارش به تكرار آن (به ۷۰ بار،۱۰۰ بار یا ۱۰۰۰ بار و یا....)هستیم و این تأكید بر تكرار شاید با بعضی از فرقه های دیگر كه با تكرار صوت و كلام ذكرشان سعی بر ایجاد تاثیرات نهفته در آن اذكار دارند هم سو باشد و شگفتی های صوت و كلامی موجود در قرآن نیز برای تاثیرگذاری نیاز به تكرار داشته باشند.
با توجه به مفاد روایات مربوط به قرائت درست قرآن، می توان گفت، صحیح قرائت نمودن كلمات و حروف و رعایت كامل قواعد تلاوت آن، باعث می شود كه سمفونی اصوات كنار هم شكل گیرد و توان تاثیرگذاری های شگرف و پیچیده و زندگی ساز را برای انسان ایجاد نماید. تأكید بر قرائت قرآن به همان زبان عربی با در نظر گرفتن اصول آن به صورت شمرده و یا صوت زیبا تصدیقی بر این ادعاست و گرنه به جای توصیه بر آن به ترجمه و گسترش در جریان محتوای آن قرار گرفتن را شاهد می بودیم، گمان بر این است با مطالعه معانی آیات شناخته شده در تاثیرگذاری و قرائت معنای آن تاثیری عاید نخواهد گردید و این تلفیق صوت و كلام است كه با قرائت درست ایجاد می كند. شاید حروف متقاطع مطلع تعدادی از سوره های قرآن كه قابل ترجمه و معادل سازی قابل درك به زبانهای دیگر نیستند و معنای قابل فهمی از نظر محتوایی در زبان عربی هم ندارد به طور مستقیم كلیدی برای تاثیرگذاری های صوت و كلام ناشی از قرائت آنهاست و می توان آنها را به عنوان نشانه هایی مستقیم در تائید تاثیرات صوت و كلام دانست چون در آنجاست كه در ابتدای سوره، دیگر محتوای پندآموزی یافت نمی شود و فقط صوت و كلام است وبس. آنچه گذشت، گامی كوتاه، شتابان و ابتدائی بود به سوی جنبه ای دیگر از اعجاز معجزهٔ جاویدان پیامبر خاتم محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم. با توجه به این كه منابع مربوط به اعجاز قرآن ـ در حد مطالعهٔ نگارنده ـ تاكنون به این جنبه از قرآن توجه نكرده اند، می توان اعجاز صوتی این كلام آسمانی را پرده ای جدید از معجزات قرآن دانست كه اگر به درستی شناخته و شناسانده شود بشر را به خضوع و فروتنی در برابر آن فراخواهد خواند. روشن است كه این موضوع نیازمند تأمل، تحقیق و بررسی بیشتر است و امید است صاحب نظران علوم قرآنی و دیگر اندیشمندان ضمن بررسی انتقادی مفاد مقالهٔ حاضر، نگاهی ژرف تر به این جنبهٔ ناشناختهٔ اعجاز قرآن معطوف دارند تا در آیندهٔ نزدیك اعجاز صوتی قرآن نیز در كنار دیگر جنبه های اعجاز آن در منابع علوم قرآنی مورد توجه قرار گیرد.
احسان زرانی*دانشجوی كارشناسی ارشد رشتهٔ تبلیغات بازرگانی دانشكدهٔ صدا و سیما

پاورقی ها:
۱- علوم قرآنی ـ محمدهادی معرفت ـ صفحات ۳۷۴ الی ۴۳
۲- دایرهٔ المعارف قرآن شناسی ـ علی حاجی وند ـ صفحهٔ ۲۰۶
۳- (تفسیر مجمع البیان- جلد۱-صفحه ۷۵).
۴- (بحارالانوار ـ جلد ۹۲ ـ صفحه ۱۵).
۵- (علوم قرآنی- محمد هادی معرفت- صفحه ۳۸۵)
۶- (مجلهٔ یوگا ـ شماره ۳- مقاله موسیقی و سلامتی).
۷- (مجلهٔ یوگا, شماره ۳ مقاله موسیقی و سلامتی)
۸- (از سخنرانی دكتر الهی قمشه ای ۴ اردیبهشت ۳. شبكه ۴ سیما)
۹- (مجله یوگا- جلد ۳ صفحه ۱۹)
۱۰- (مجله یوگا- شمارهٔ ۱۵- صفحه ۱۳).
۱۱- (از سخنرانی دكتر الهی قمشه ای- شبكه ۴ سیما. ۱۱/ اردیبهشت/ ۸۳)
۱۲- (مبانی موسیقیایی الحان و نغمات قرآن كریم/ حسن سلطان نیا./ صفحه ۱۲۶)
۱۳- (مبانی موسیقیایی الحان و نغمات قرآن كریم/ حسن سلطان نیا/ صفحه ۱۲۷).
۱۴- (Prevention magazine, مطرح شده در مجلهٔ یوگا- شمارهٔ ۳. صفحه ۱۸)
۱۵- (استاد شرمین رضایی/ استاد تای چی چوان)
۱۶- (chi kung:health & martialarts) پرورش انرژی حیاتی از طریق چی كونگ- نویسنده- Yang , Jwing-Ming صفحه ۱۸۹ و ۱۹۰
۱۷- مجلهٔ یوگا - شمارهٔ ۱۵ صفحهٔ ۱۹ و ۲۰ - استاد مایا
۱۸- از كتاب Rig-Veda (”Knowledge of Praise”) مطرح شده در كلاس استاد مایا
۱۹- (حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین, جلد ۱- صفحه ۴۴)
۲۰- (حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین)
۲۱- (حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، ثواب الاعمال)
۲۲- (اخبار علمی فرهنگی و هنری- شبكه دوم سیما- ۱۳۸۲).
۲۳- (علوم قرآنی، نویسنده: محمد هادی معرفت, صفحه ۳۸۷).
۲۴- (بحارالانوار- جلد ۸۹- صفحه ۱۹۱).
۲۵- (مجمع البیان- جلد ۱- صفحه ۸۱).
۲۶- (الكافی- جلد ۲- صفحه ۶۱۴)
۲۷- (وسایل الشیعه- جلد ۴- صفحه ۸۶۵).
۲۸- (قرآن در احادیث اسلامی)
۲۹- . (غررالحكم)
۳۰- (كافی- جلد ۲- صفحه ۶۱۴).
۳۱- (بحارالانوار- جلد ۹۲- صفحه ۲۱۵)
منبع : دانشگاه امام صادق (ع)


همچنین مشاهده کنید