سال ۸۵ خورشیدی؛ سالی برای منتقدی به نام (پروین سلاجقه)

اگر یكی از وظایف خبرنگار،شناخت چهره های خوب ادبی و معرفی آنها به جامعه ادبیات باشد، ‌من معتقدم یكی از چهره های موفق در عرصه نقد ادبی ، كه در سال ۸۵ بیشتر از همیشه خود را به جامعه معرفی خواهد كرد ، دكتر " پروین سلاجقه " است. منتقدی كه با نگارش دو اثر تازه با عناوین :« امیرزاده ی كاشی ها» نقد شعر شاملو و «از این باغ شرقی» نظریه های نقد شعركودك و نوجوان، نشان داد كه نوشتن كتاب خوب « صدای خط خوردن مشق» نقد آثار "هوشنگ مرادی كرمانی" یك حادثه نبود.
بی توجهی به ادبیات معاصر در دانشگاه های زبان و ادبیات فارسی یک از ضعف های بزرگی است که مسئولان دانشگاه آن را نادیده گرفته اند. بخشی زیادی از این بی توجهی بر می گردد به بی سوادی این افراد در عرصه ادبیات معاصر. هنوز بسیاری استادان دانشگاه در عالم منوچهری و فرخی سیستانی مانده اند و خیلی که پیش بیایند به شکلی سطحی به معنای لغت درشاهنامه ، دیوان حافظ و سعدی می پردازند.
نکته جالب توجه اینکه تمامی این استادان به ناتوانی بیشتر مسئولان دانشگاهی در عرصه ادبیات معاصر اعتراف می کنند و می گویند که ما درکلاس های خود سعی می کنیم ادبیات معاصر را به بهانه های مختلف مطرح و به آن توجه کنیم . بیشتر استادان دانشگاه معتقدند استادانی که اقدام به تدریس ادبیات معاصر می کنند، توانایی و مطالعه کافی و دانشگاهی در این مورد را ندارند. اما در این میان که هرکسی سعی دارد خود را نسبت به بی توجهی های صورت گرفته به ادبیات معاصر در دانشگاه بی گناه نشان دهد، چهره هایی نیز هستند که بیش از آنکه منتظر اقدام مسئولان برای توجه به ادبیات معاصر باشند، به دلیل احساس مسئولیت در عرصه ادبی اقدام به حرکت های علمی در این عرصه کرده اند.
بی آنکه خودشان را در حاشیه درگیر و از اصل موضوع دور شوند و یا تنها به حرف زدن و نسخه پیچیدن بسنده کنند ، ضمن تدریس و توجه به ادبیات معاصر در دانشگاه به نقد و بررسی علمی و موشکافانه آثار شاعران و داستان نویسان معاصر پرداخته اند. استادانی که نه تنها در عرصه ادبیات معاصر (بزرگ سال) بلکه درعرصه ادبیات کودک و نوجوان و ادبیات کهن نیز قلم می زنند.استادانی كه به بهانه تخصصی كار كردن دیگر بخش های ادبی را به فراموشی نمی سپارند.
از این جمله می توان به دکتر" قیصر امین پور"اشاره کرد که ضمن داشتن تحصیلات دانشگاهی در عرصه ادبیات معاصر (بزرگسال و ادبیات کودک ونوجوان ) نیز فعالیت دارد.
اما چهره ای که می توان سال ۸۵ را برای او سال بیشتر مطرح شدن دانست ؛ دکتر " پروین سلاجقه " استاد دانشگاه و منتقد ادبی است که ضمن فراگیری تحصیلات دانشگاهی در عرصه ادبیات با فعالیت در سه حوزه ادبیات کهن ، ادبیات کودک و نوجوان و ادبیات بزرگ سال نه تنها فعالیتی تئوری ، بلکه فعالیتی عملی دارد. سلاجقه در سال های گذشته باانتشار مقالات و نقد های برجسته توانست خود را به عنوان یک چهره دانشگاهی در عرصه ادبیات معاصر - در سه حوزه نام برده شده- به عنوان یک مدعی مطرح کند.
وی در کنار داوری مسابقات ادبی ، انتشار مقالات علمی و نوشتن داستان برای کودکان و نوجوانان مانند : کتاب هایی چون: «قصه تالاب»و«بنفشه کوچولو» دست به نگارش کتاب « صدای خط خوردن مشق » زد، که در آن به بررسی ساختار و تاویل آثار هوشنگ مرادی کرمانی پرداخته شده است.
این کتاب ۳۵۸ صفحه ای که به شکلی منظم و علمی و قابل قبول به نقدآثار موفق ترین نویسنده عرصه کودک ونوجوان ایران پرداخته ، خبر از حضور چهره ای مدعی در عرصه نقد داد که اینبار از دانشگاه برخواسته بود و برخلاف استادانی که بیشتر در ادبیات قرن هفت و تئوری های آن دوره مانده بودند با معیاری های نقد امروز به نقد ادبیات معاصر کودک و نوجوان پرداخت ؛ ادبیاتی که بیشتر از ادبیات معاصر( بزرگسال) در دانشگاه مورد ظلم واقع شده است و باید گفت،اصلا" جایگاهی ندارد و خیلی ها فکر می کنند این گونه ادبی ( کودک و نوجوان) در حد و اندازه ای نیست که یک استاد دانشگاه به آن بپردازد، و عده ای نیز فکر می کنند ادبیات کودک شکل تکامل نیافته ادبیات بزرگسال است.
اما برای سلاجقه نقد و بررسی ادبیات چه کودک و چه بزرگسال دارای ارزش بود و منتقد ، انسانی به شمار می رفت که باید کاری خلاقه انجام دهد. ادبیات کودکان و نوجوانان برای او همانقدر با ارزش و قابل احترام بود که ادبیات کهن و بزرگسال. او در حرکت بعدی خود برای بیان دیدگاه هایش در عرصه نقد به سراغ شعر رفت و در نخستین قدم شعر کودک و نوجوان ایران را مورد بررسی قرار داد. خواندن حدود پانصد کتاب شعر و در زمنیه شعر کودک و نوجوان برای بررسی و تحلیل و نگارش کتاب « نظریه‌‏های نقد شعر كودك و نوجوان» در حدود ۸۰۰ صفحه کاری آسان نبود.
کتاب به پایان رسید و قرار شد با نام«از این باغ شرقی» به وسیله کانون پرورش فکری کودک درنمایشگاه کتاب سال ۱۳۸۴ تهران ارایه شود که متاسفانه با تاخیر روبرو شد و گفته می شود ،‌ در سال ۸۵ روابه بازار كتاب خواهد شد.
این کتاب دارای ۲۲ فصل است كه تعدادی از آن‌‏ها عبارتند از: اهمیت نظریه و نقد در ادبیات كودك و نوجوان، شعركودك و نوجوان، تاریخچه شعر كودك و نوجوان، نماد، اسطوره، طنز، تمثیل، موتیف، روایت و نشانه.
سلاجقه صحبت درمورد این کتاب را به پس از انتشار آن وا می گذارد و تنها به این حرف بسنده می کند که : « این اثر یك كتاب تئوری و كاربردی است كه من بدون هیچ پیش داوری متون مورد نظر را بررسی و قواعد به دست آمده را تئوریزه كرده‌‏ام. در این كتاب از تئوری‌‏های كلاسیك و مدرن به صورت تركیبی با توجه به حوزه كارایی آن‌‏ها سود برده‌‏ام. سعی کرده ام اثری علمی و شایسته باشد».اما این تنها بخشی تلاش این استاد دانشگاه در سال گذشته بود.
نقد اشعار "احمد شاملو" و "فروغ فرخزاد" به قلم دکتر "پروین سلاجقه" خبری بود که برای نخستین بار در فهرست کتاب های در دست انتشار «مرواید» مطرح شد، که اکنون بخشی از آن به وقوع پیوسته است. «امیرزاده ی کاشی» عنوان کتابی است که در بیش از ۷۰۰ صفحه به نقد و بررسی آثار "احمد شاملو " چهره برجسته شعر معاصر فارسی پرداخته.
سلاجقه درباره « امیر زاده ی کاشی ها» می گوید: « تمامی اشعار منتشر شده از شاملو را مورد بررسی قرار داده ام و بیش از ۹۰ درصد شعرهای برتر او را مورد تحلیل و نقد قرار گرفته اند . در این مجموعه هر شعر بر اساس ساختارش مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد».
گفته می شود، این كتاب پس از شالشمار زندگی احمد شاملو و مقدمه ای ۱۶ صفحه ای ،‌ ۱۰ فصل دارد كه در فصل نخست به « گفتاری در ویژگی ها و سبك شعر شاملو » و بخش‌‏های دیگر به سروده های اجتماعی، هذیان‌‏ها، منظومه‌‏ها، شبانه‌‏ها، عاشقانه‌‏ها،مرثیه ها،سروده های نوستالوژیك، اندیشه‌‏های فلسفی و سفر پرداخته‌ شده است. د رپایان این كتاب نیز نمایۀ اشعار بررسی شده و كتابنامه آمده است.
تاخیر در انتشار كتاب های نام برده شده ، بهانه ای شد كه سلاجقه نگاهی دوباره به آنها بیندازد و تلاش بیشتری برای ارایه آثاری شایسته نماید. سلاجقه هم اکنون به سال ۱۳۸۵ رسیده و درانتظار روانه شدن دو کتاب خود درزمینه نقد به بازار کتاب است. کتاب هایی که از جهات مختلف دارای اهمیت است .
نخست این که با توجه به کوتاهی دانشگاه در پرداختن به ادبیات معاصر و نگاه نه چندان مثبت جامعه به استادان دانشگاه، که بیشتر به ادبیات کهن توجه دارند و از ادبیات روز عقب هستند، اکنون یک استاد دانشگاه در این زمینه مدعی کاری علمی در عرصه ادبیات معاصر شده است. ازطرفی کار خوب او در « صدای خط خوردن مشق » که از طرف بیشتر کارشناسان مورد تایید قرار گرفت ، توقع را از این منتقد بالا برده است. اما، او بی آنکه منتظر باشد تا کتاب هایش منتشر شود ، کارهای خود را ادامه می دهد و همانطورکه گفته شد، در عرصه ادبیات کلاسیک ایران نیز فعالیت می کند.
گواه این مدعا ، کار تازه اوست که به « فرهنگ تحلیلی موتیف ، نشانه و نماد در شعر سبک هندی» مربوط می شود.البته پیش تر گفته شده بود كه این كتاب « نماد در سبك هندی» نام دارد. وی هم اکنون در حال تصحیح نهایی کتاب حاضر است.او در مورد کتاب حاضر چنین می گوید:«مطالب مربوط به این کتاب در دو بخش کلی تنظیم شده اند . بخش نخست شامل بحث های نظری در باب نشانه و نماد و طرح نظریه های مربوط به اصطلاح شناسی ، تعاریف و پیوند نماد با مقوله های دیگر است ؛ که به طور کلی در این مباحث به تاثیر و رابطه نماد در دانش هایی مانند روانشناسی ، جامعه شناسی ، ادبیات و ... اشاره شده است.
در فصل مربوط به ادبیات و نماد در بخش نخست، که هدف اصلی این کتاب محسوب می شود ، معرفی نماد به عنوان برترین شکل مجاز مورد نظر بوده و پیوند آن با اسطوره و تمثیل ، کنایه ، استعاره و دیدگاه های مربوط به مباحث تاویل بررسی شده است. نکته دیگری که در این بخش مورد توجه قرا گرفته ، معرفی و تحلیل نماد از دو دیدگاه علم زبان شناسی و علم بلاغت است. بخش دوم این کتاب نیز شامل سیزده فصل می شود، که به طور عمده نمادهای به کار رفته در شعر سبک هندی را در بر می گیرد. ازآن جمله می توان به : نمادهای ابزاری، صفت های مرکب، طبیعت ، عشق ، کهن الگوها ، مکان و نشانه اشاره کرد. در هر فصل علاوه بر ذکر شواهد تحلیل هایی از دیدگاه مباحث زیبایی شناختی در عملکرد این نمادها در محور شاعرانگی شعر انجام شده است.»
این استاد دانشگاه در مورد نماد و جایگاه آن در ادبیات چنین اظهار نظر می کند:«نماد در کل زندگی انسان حضور دارد و نه تنها آگاهی او را پر بار می کند، بلکه بر درک زیبایی شناختی او نیز تاثیرمی گذارد. بیان نمادین ترجمان کوشش انسان است برای دریافتن و هویت دادن به سرنوشتی که او را احاطه کرده است . تمامی دانش بشری و درصدر آنها هنر وادبیات و آنچه که با فرهنگ انسانی پیوند می یابد در مسیرتکاملی خود با نمادها آشنا می شوند و در باز خوانی تصویر و تاویل معمای آنهاست که اسطوره زندگی شکل می گیرد».
باید گفت،سعی و تلاش این استاد دانشگاه در این اثر برای معرفی و تحلیل نمادهایی است که به شکل های مختلف در پیکره آثار ادبی به ویژه زبان فشرده شعر دخالت می کنند تا همراه با ایجاد شبکه ای از خیال و تداعی جست و خیزهای معنایی آثار را سامان دهند و آنها را جاودانه سازند. این کتاب هم اکنون در مرحله بازخوانی و تصحیح است و نویسنده سعی دارد در سال ۸۵ آن را به ناشر تحویل دهد.البته این كتاب قرار بود پیش تر به پایان برسد ، اما به دلیل حساسیت های مولف به تاخیر افتاده است.
کار دیگری که به نظر می رسد درسال های آینده به قلم این استاد دانشگاه می توان شاهد آن بود « نقد اشعارفروغ فرخزاد»،« نقد بیست رمان ، از بیست نویسنده » و « مجموعه مقالات نظری در باب نقد ادبی » است که به نظر می آید بخشی از آن - فیش برداری- به پایان رسیده است.
براساس آخرین اخبار كتاب «امیر زاده ی كاشی ها » نقد اشعار احمد شاملو، به وسیله انتشارات مروارید منتشر شده است و هم اكنون در انتظار گرفتن اجازه پخش و فروش از وزارت فرهنگ ایران است.

سپنتا مهربان

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی آتی‌بان