شرح دعای روز هشتم

اللهم ارزقنی فیه رحمه الایتام و اطعام الطعام و افشإ السلام و صحبه الكرام بطولك یا ملجا الاملین
خدایا! مرا در این روز ترحم به یتیمان و اطعام به گرسنگان و افشای سلام و مصاحبت نیكان نصیب فرما به حق انعامت ای پناه آرزومندان عالم.
●احكام
۱ ـ انسان باید جواب سلام را در نماز یا غیر نماز فورا بگوید. (توضیح المسائل, مسإله۱۱۳۸(
۲ ـ اگر زن یا مرد نامحرم یا بچه ممیز یعنی بچه ای كه خوب و بد را می فهمد به نمازگزار سلام كند نمازگزار باید جواب او را بدهد. (همان, مسإله۱۱۴۱(
۳ ـ اگر كسی به نمازگزار غلط سلام كند به طوری كه سلام حساب نشود جواب او واجب نیست. (همان, مسإله۱۱۴۳(
۴ ـ احتیاط واجب آن است كه در جواب سلام مرد و زن غیر مسلمان بگوید, سلام یا فقط علیك (همان, مسإله۱۱۴۴(
۵ ـ اگر دو نفر با هم به یكدیگر سلام كنند بر هر یك واجب است جواب سلام دیگری را بدهد. (همان, مسإله۱۱۴۹(
۶ـ سلام به ائمه هدی مستحب است و اینگونه كه شیعیان سلام می دهند به چهار طرف به قصد رجإ مانعی ندارد. (توضیح المسائل مراجع, ج۲, ص۶۷۵, س۸۸(
●ابتدای به سلام كردن
یكی از نشانه های تواضع, آغاز كردن به سلام است.
امام صادق(ع) فرمود: من التواضع إن تسلم علی من لقیت(۱); نشانه ی تواضع این است كه به هركس برخورد كردی سلام كنی.
امام حسن عسكری(ع) فرمود: من التواضع السلام علی كل من تمر به(۲); نشانه ی تواضع این است كه به هركس بگذری بر او سلام كنی.
در قرآن و روایات متعدد به این سنت تإكید شده است و پاداش زیادی برای آن در نظر گرفته شده و از ترك آن نكوهش شده است.
●پاداش سلام كردن
رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: ان فی الجنه غرفا یری ظاهرها من باطنها وباطنها من ظاهرها یسكنها من إمتی, من إطاب الكلام وإطعم الطعام وإفشی السلام وصلی باللیل والناس نیام(۳); در بهشت خانه هایی وجود دارد كه برون آن از درون و درون آن از برون دیده می شود. از امت من كسانی در این خانه ها سكونت خواهند كرد كه سخن خوب بگویند و مردم را اطعام نمایند و به طور آشكار سلامكنند و هنگامی كه مردم در خواب هستند به نماز:[ نماز شب] برخیزند.
و نیز از امام صادق(ع) نقل شده است كه رسول خدا(ص) فرزندان عبدالمطلب را دعوت كرد و فرمود: یا بنی عبدالمطلب إفشوا السلام و صلوا الارحام و تهجدوا و الناس نیام, و اطعموا الطعام و إطیبوا الكلام تدخلوا الجنه بسلام(۴); ای فرزندان عبدالمطلب! آشكارا سلام كنید و صله ی رحم را انجام دهید, و هنگامی كه مردم در خواب هستند شب زنده داری كنید[ و به عبادت خدا بپردازید] و مردم را اطعام كنید و سخن خوب بگویید تا به سلامت وارد بهشت شوید.
همچنین آن امام بزرگوار در حدیث دیگری فرمود: هرگاه یكی از شما بر دیگری سلام كرد باید بلند سلام كند و نگوید من سلام كردم وجواب مرا ندادند, به خاطر اینكه شاید سلام كرده و آنها نشنیده اند, و هر كس كه جواب سلام را می دهد باید بلند جواب دهد تا كسی كه سلام كرده نگوید من سلام كردم ولی جواب مرا ندادند. سپس فرمود: همیشه علی(ع) می فرمود: خشم نكنید و كسی را به خشم نیاورید, آشكارا سلام كنید, سخن خوب بگویید, شب هنگام كه مردم در خواب هستند نماز شب بخوانید تا به سلامت وارد بهشت شوید. آنگاه این آیه را برای آنان تلاوت كرد كه السلام المومن... یعنی یكی از اسمای حسنای خداوند سلام است.(۵)
امام هفتم(ع) نیز فرمود: إطعموا الطعام و إفشوا السلام و صلوا و الناس نیام وادخلوا الجنه بسلام(۶); مردم را اطعام كنید, آشكارا سلام گویید و هنگامی كه مردم در خواب هستند نماز بگزارید[ نماز شب] تا به سلامت وارد بهشت شوید.
●تحیت یعنی چه؟
در مواردی از قرآن مجید كلمه ی تحیت آمده است كه درپاره ای از روایات آن را به سلام تفسیر كرده اند, برای نمونه به دو مورد اشاره می شود:
در یك جا می فرماید: واذا حییتم بتحیه فحیوا بإحسن منها إو ردوها ان الله كان علی كل شیء حسیبا(۷); هنگامی كه كسی به شما تحیت گوید با كیفیت بهتر یا[ لا اقل] به همان گونه آن را پاسخ گویید; كه خداوند حساب همه چیز را دارد.
و نیز می فرماید: ... فاذا دخلتم بیوتا فسلموا علی إنفسكم تحیه من عند الله مباركه طیبه(۸); هنگامی كه داخل خانه ای شدید بر خویشتن سلام كنید, سلام و تحیتی از سوی خداوند, سلام و تحیتی با بركت وپاكیزه.
یعنی حتی اگر كسی در خانه نبود از جانب خدا به خودتان سلام بگویید واین دلیل بر اهمیت سلام كردن است.
از امام باقر و امام صادق(علیهماالسلام) نقل شده است كه فرمودند: ان المراد بالتحیه فی الایه السلام وغیره من البر(۹); منظور از تحیت در آیه, سلام و هرگونه نیكی كردن است.
هرچند معانی دیگری هم برای این آیه آمده است(۱۰) كه فعلا مورد بحث ما نیست ولی همان گونه كه مفسران گفته اند یكی از مصادیق روشن تحیت, سلام كردن است و این خود بیان كننده ی اهمیت این وظیفه ی اسلامی و انسانی است. تقید به این سنت اسلامی چندان مهم است كه پیامبر گرامی(ص) فرمود: من بدإ بالكلام قبل السلام فلا تجیبوه(۱۱); كسی كه قبل از سلام شروع به سخن كند پاسخ او را نگویید. گفت پیغمبر سلام, آنگه كلام
●نكوهش از ترك سلام
در برخورد و ملاقات دو مسلمان بایكدیگر, اهدای سلام و تحیت, ابتدایی ترین چیزی است كه باید رعایت شود. این امر موجب إلفت و انس بیشتر بین مسلمانان شده و ترك آن, ارتباط افراد مسلمان با یكدیگر را خدشه دار می سازد.
امام صادق(ع) فرمود: خدای متعال می فرماید: ان البخیل من یبخل بالسلام(۱۲); بخیل كسی است كه از سلام كردن بخل ورزد.
●تعمیم سلام
برخی افراد تنها به دوستان و آشنایان خود سلام می كنند, ولی اسلام این گونه طرز تفكر را مردود شناخته ومسلمانان را موظف می داند كه به هر كسی برسند سلام كنند.
سید قطب در تفسیر خود می نویسد: وقد سئل رسول الله(ص): إی العمل خیر؟ قال تطعم الطعام وتقرإ السلام علی من عرفت ومن لم تعرف(۱۳); از پیامبر اكرم(ص) سوال شد: كدام عمل بهتر است؟ فرمود: اطعام طعام و سلام كردن به هركس كه می شناسی و نمی شناسی.
●سلام, نام خدا
سلام یكی از نام های خداوند سبحان است: هو الله الذی لا اله الا هو الملك القدوس السلا م المومن المهیمن العزیز الجبار المتكبر سبحان الله عما یشركون(۱۴.(
لذا می توان گفت سلام و جواب سلام, ذكر خداوند است. و كسی كه خدا را یاد كند خدا نیز به یاد اوست. فاذكرونی إذكركم واشكروا لی ولا تكفرون.(۱۵)
●سلام, تحیت اهل بهشت
قرآن می فرماید: إولئك یجزون الغرفه بما صبروا ویلقون فیها تحیه وسلا ما(۱۶); (آری) آنها هستند كه درجات عالی بهشت در برابر شكیباییشان به آنان پاداش داده می شود; و در آن, با تحیت و سلام رو به رو می شوند.
و در جای دیگر می فرماید: تحیتهم فیها سلا م(۱۷); تحیت بهشتیان در بهشت, سلام است.
●روش رسول خدا(ص)
رسول گرامی اسلام(ص) اهمیت زیادی به سلام كردن می داد. ابن شهرآشوب می نویسد: ویبدو من لقیه بالسلام (۱۸);پیامبر به هر كس برخورد می كرد در سلام كردن بر او سبقت می جست.
آن حضرت حتی بر كودكان نیز سلام می كرد تا پس از آن بزرگوار سلام كردن به عنوان یك سنت زنده بماند و مردم سبقت در سلام را شیوه ی خود قرار دهند. از این رو فرمود: خمس لا ادعهن حتی الممات... والتسلیم علی الصبیان لتكون سنه من بعدی(۱۹); پنج خصلت را تا هنگام مرگ ترك نخواهم كرد[ ...كه از جمله ی آنها]سلام كردن بر كودكان است تا پس از من روش عمومی باشد و به عنوان سنت اسلامی, مردم به آن رفتار كنند.●سبقت گرفتن در سلام
از آنجا كه سلام كردن, یكی از مصداق های عمل خیر است, بی تردید, مسابقه (از یكدیگر پیشی گرفتن) در این امر خیر نیز مطلوب و پسندیده است, چرا كه قرآن مجید می فرماید:
فاستبقوا الخیرات(۲۰); در انجام امور خیر از یكدیگر پیشی بگیرید.
همچنین در این باره توصیه های فراوانی شده است; زیرا در صورتی كه سلام كردن و پاسخ دادن به آن توإم با محبت و صفا و صمیمیت باشد, علاوه بر آثار اجتماعی, نتیجه های معنوی و دینی نیز به همراه دارد. در این مورد به دو حدیث اشاره می كنیم:
امام صادق(ع) فرمود: ان إولی الناس بالله وبرسوله من بدإ بالسلام(۲۱); كسی كه آغاز به سلام می كند از نظر قرب و منزلت به خدا و پیامبر نزدیكتر است.
حضرت علی(ع) فرمود: للسلام سبعون حسنه تسعه وستون للمبتدی وواحده للراد(۲۲); سلام هفتاد حسنه دارد. شصت و نه حسنه ی آن مخصوص آغاز كننده و یك حسنه آن به پاسخ دهنده ی سلام تعلق می گیرد.
●انتظار بیجا
متإسفانه بعضی از افراد متكبر و خودخواه این سنت اسلامی را نادیده گرفته و انتظار دارند كه تمام مردم به آنها سلام كنند. خودخواهی آنان تا حدی است كه می خواهند كسانی كه نشسته اند به احترام آنها از جا برخیزند و به آنها سلام كنند.
این گونه افراد با این انتظار بی مورد, دو سنت اسلامی را نادیده انگاشته اند كه یكی از آن دو سلام كردن و دیگری آداب سلام كردن است, چون در اسلام تمام این نكات به طور دقیق بیان شده است.
●آداب سلام
امام صادق(ع) فرمود: یسلم الصغیر علی الكبیر والمار علی القاعد والقلیل علی الكثیر(۲۳); كوچك بر بزرگ, رهگذر بر نشسته و گروه اندك بر گروه انبوه باید سلام كنند.
و نیز فرمود: سواره بر پیاده و پیاده بر نشسته سلام كنند و در برخورد دو گروه با یكدیگر, آنها كه كمترند بر آنها كه بیشترند سلام كنند و اگر شخصی با جمعیتی ملاقات كرد بر آنان سلام كند.(۲۴)
فخر رازی در تفسیر خود روایتی از رسول خدا(ص) نقل می كند كه براساس آن, كسانی كه مركب شان از مركب دیگران از نظر قیمت بالاتر است باید بر آنها كه مركب ارزان تری دارند سلام كنند. و اینك متن روایت:
السنه إن یسلم الراكب علی الماشی وراكب الفرس علی راكب الحمار والصغیر علی الكبیر والاقل علی الاكثر والقائم علی القاعد(۲۵); سنت[ اسلام] این است كه سواره بر پیاده, اسب سوار بر الاغ سوار, كوچك بر بزرگ, عده ی كم بر جمیعت زیاد و ایستاده بر نشسته سلام كنند.
فخر رازی پس از بیان این روایت می گوید: علت اینكه باید سواره بر پیاده سلام كند این است كه سواره هیبت و ابهت بیشتری دارد, از این رو هنگامی كه سلام می كند ترس مردم از میان می رود. و علت این كه آن كس كه مركب او گرانقیمت تر است بر كسی كه مركب و سواری ارزان تری دارد باید سلام كند, این است كه این خود نوعی مبارزه با كبر و غرور است[ كه سرچشمه ی این تكبر, ثروت است].(۲۶)
زیرا بعضی گمان می كنند چون از ثروت زیادی برخوردارند باید دیگران با دیده ی احترام به آنها بنگرند. به این جهت می گوید: این گونه افراد برای سلام كردن بر دیگران سزاوارترند, چرا كه این, خود وسیله ای برای درهم شكستن كبر و تفاخر آنهاست.
●جواب سلام و آداب آن
چنانكه گفته شد ابتدای به سلام مستحب و جواب آن واجب است. حتی اگر در نماز باشید باید جواب سلام را بدهید. اما آداب آن:
الف ـ بهتر بودن جواب
بهتر است جواب سلام رساتر و پربارتر ازسلام باشد (البته در غیر نماز, اما در نماز مساوات لازم است و بیشتر از حد لازم, نماز را باطل می كند). قرآن كریم در این باره می گوید: واذا حییتم بتحیه فحیوا بإحسن منها إو ردوها(۲۷); تحیت را با تحیت بهتر یا مانند آن پاسخ دهید.
از آیه فهمیده می شود آنچه مطلوب خدای تعالی است تحیت احسن است; یعنی پاسخ با عباراتی كامل تر و محتوایی برتر همراه باشد. طبرسی(ره) در این باره می نویسد:
... شخصی خدمت پیامبر اكرم(ص) رسید و عرض كرد: السلام علیك. پیامبر(ص) فرمود: وعلیك السلام ورحمه الله. دیگری عرض كرد: السلام علیك ورحمه الله. پیامبر(ص) فرمود: و علیك السلام ورحمه الله وبركاته. شخص دیگری خدمت حضرت رسید و گفت: السلام علیك ورحمه الله وبركاته. پیامبر(ص) فرمود: و علیك السلام ورحمه الله وبركاته. هنگامی كه از پیامبر اكرم(ص) سوال شد چرا تحیت اول و دوم را با تحیت بیشتری پاسخ دادید اما بر تحیت سوم چیزی نیفزودید؟ فرمود: او چیزی از تحیت برای من باقی نگذاشت, از این رو همان را به او باز گردانیدم.(۲۸)
ب ـ پاسخ فوری
یكی دیگر از آداب سلام آن است كه بلا فاصله پاسخ بگوید و پاسخ را طوری ادا كند كه سلام كننده بشنود.
ج ـ رعایت آداب مرسوم
ادب دیگر آنكه پاسخ را با زبان و با همان عبارات مرسوم بگوید و چنانچه به اشاره ی سر و دست ادا كند به وظیفه ی خود عمل نكرده است. البته اگر آغاز كننده طبق آداب مرسوم میان خودشان با بلند كردن دست و یا برداشتن كلاه ادای احترام كند طبق آیه ی كریمه ی إو ردوها می توان همان گونه پاسخ داد.
●از سلام بر اینها نهی شده
قال الامام علی(ع): نهی رسول الله(ص) ان یسلم علی اربعه: علی السكران فی سكره وعلی من یعمل التماثیل وعلی من یعمل بالنرد وعلی من یعمل بالاربعه عشر(۲۹); رسول خدا از سلام بر چهار كس نهی فرمود: مست در حال مستی, بت تراش, نردباز و كسی كه اربعه عشر (نوعی قمار) بازی كند.
امام باقر(ع) فرمود: لا تسلموا علی الیهود ولا علی النصاری ولا علی المجوس وعبده الاوثان ولا علی الشاعر الذی یقذف المحصنات ولا علی المصلی وذلك لا ن المصلی لا یستطیع ان یرد السلام ولا علی آكل الربا ولا علی رجل جالس فی الغائط ولا علی الذی فی الحمام ولا علی الفاسق المعلن بفسقه(۳۰); بر یهود و نصاری و مجوس و بت پرستان و شاعر هجو سرا كه به زنان با ایمان تهمت می زند و بر كسی كه در حال نماز است, سلام نكنید. زیرا نمازگزار قادر به پاسخ سلام نیست و نیز به رباخوار و بر كسی كه در حال قضای حاجت است و هم بر كسی كه در حمام است و بالاخره بر فاسقی كه آشكارا گناه می كند, سلام نكنید.
قال الامام الصادق(ع): كان امیر المومنین(ع) یسلم علی النسإ وكان یكره ان یسلم علی الشابه منهن ویقول: اتخوف ان یعجبنی صوتها فیدخل علی اكثر مما اطلب من الاجر(۳۱); امیر المومنین(ع) بر زنان سلام می كرد و اكراه داشت كه به جوانان آنها سلام كند و می فرمود: می ترسم صدای زن جوان مرا به لذت وادارد و احساسی به من دست دهد كه گناهم بیش از اجر و ثوابم باشد.

پی نوشتها:
.۱ كلینی, اصول كافی, ج ۲, ص ۶۴۶, حدیث ۱۲.
.۲ حرانی, تحف العقول, ص ۳۶۶.
.۳ مجلسی, محمد باقر, بحار الانوار, ج ۷۳, ص ;۲ شیخ صدوق, امالی, ص ۲۶۹, حدیث ۵, مجلس ۵۳.
۴ .محاسن برقی, ص ۸۷.
۵ .كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۵, حدیث ۷
.۶ شیخ مفید, اختصاص, ص ۲۵۳.
.۷ سوره ی نسإ, آیه ی ۸۶. ۸. سوره ی نور, آیه ی ۶۱.
.۹ تفسیر برهان, ج ۱, ص ۳۹۹, چاپ اسلامیه, ج ۱, ص ;۳۷۶ تفسیر نور الثقلین, ج ۱, ص ۵۲۴.
.۱۰ برای اطلاع بیشتر رك.: تفسیر صافی, ج ۱, ص ;۳۷۶ تفسیر نور الثقلین, ج ۱, ص ۲۵۴, نكته ی قابل توجه در آیه ی كریمه این است كه خداوند می فرماید هنگام ورود به خانه به خودتان سلام كنید. شاید مقصود این است كه حتی در صورتی كه كسی در خانه باشد سلام كنید و خودتان را مخاطب قرار دهید و هیچگاه سلام را فراموش نكنید. و ممكن است مقصود به یكدیگر سلام كردن باشد.
.۱۱ كلینی, همان, ج ۲, ص ;۶۴۴ تفسیر برهان, ج ۱, ص ۳۹۹, حدیث ۵.
.۱۲ كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۵, حدیث ۶.
.۱۳ سید قطب, فی ظلال القرآن, ج ۲, جزء ۵, ص ۱۷۶.
.۱۴ سوره ی حشر, آیه ی ۲۳.
.۱۵ سوره ی بقره, آیه ی ۱۵۲.
.۱۶ سوره ی فرقان, آیه ی ۷۵.
.۱۷ سوره ی یونس, آیه ی ۱۰.
.۱۸ مناقب آل ابی طالب, ج ۱, ص ۱۴۷.
.۱۹ مجلسی, محد باقر, همان, ج ۱۶, ص ;۱۹۸ شیخ صدوق, خصال, ج ۱, ص ۲۴۶, حدیث ;۱۱ شیخ صدوق, امالی, مجلسی ۱۷, ص ۶۸ با اندكی تفاوت.
.۲۰ سوره ی مائده, آیه ی ۴۸.
.۲۱ كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۵, حدیث ;۸ تفسیر نور الثقلین, ج ۱, ص ۵۲۶.
.۲۲ مجلسی, محمد باقر, همان, چاپ بیروت, ج ۷۳, ص ۱۱.
.۲۳ كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۶, حدیث ;۱ تفسیر نور الثقلین, ج ۱, ص ۵۲۶.
.۲۴ كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۷, حدیث ;۳ تفسیر برهان, ج ۱, ص ۴۰۰.
.۲۵ فخر رازی, تفسیر كبیر, ج ۱۰, ص ۲۱۳. طباطبایی, سید محمد حسین, المیزان, ج ۵, ص ۳۳.
.۲۶ فخر رازی, همان, ج ۱۰, ص ۲۱۳.
.۲۷ سوره ی نسإ, آیه ی ۸۶.
.۲۸ طبرسی, مجمع البیان, ج ۳, ص ۸۵.
.۲۹ مجلسی, محمد باقر, همان, ج ۷۶, ص ۸ و ۹.
.۳۰ مجلسی, محمد باقر, همان, ج ۷۶, ص ۹.
.۳۱ كلینی, همان, ج ۲, ص ۶۴۸.
منبع:كتاب راهیان نور

منبع : خبرگزاری فارس