سال ۱۹۷۸؛ نوفل لوشاتو

مسئله مهم در اندیشه سیاسی امام(ره) این بود كه حكومت اسلامی بر محور ولایت فقیه كه به منزله یك امر واجب و ضروری پذیرفته شده بود، باشد. اما نحوه تشكیل حكومت اسلامی و شكل آن به خواست و آرای مردم موكول شده بود. یعنی امام(ره) بر این نظر بود كه باید نحوه تشكیل حكومت اسلامی را بعد از سرنگونی رژیم پهلوی به رأی گذاشت، نه اصل تشكیل حكومت اسلامی را. چنانكه اساساً اصل نهضت و قیام مردم به رهبری ایشان با هدف و بر مبنای تحقق اصول اسلامی آغاز شده بود.
اگرچه علت سفر امام(ره) به فرانسه و انتخاب این كشور، كمتر مورد بررسی و تحقیق تاریخی قرار گرفته است و كمتر منبع مشروحی به این موضوع و تأثیرات آن پرداخته است اما بررسی پیام ها و مصاحبه های امام در پاریس گویای این است كه تصمیم ایشان برای اقامت در پاریس، كوتاه و موقتی بوده و همواره اشاره می كرد كه مكان برای من مطرح نیست و تأكید بر این كه در اولین فرصت كه امكان فعالیت در یك كشور اسلامی داشته باشم به آنجا می روم.
اما علت اصلی را در خفقان و بسته بودن فضای سیاسی عراق باید جست كه امام آن را مستعمره شاه و آمریكا خطاب می كند. امام، مهاجرت به فرانسه را سفر به كشوری می دانست كه در آن آزادی عمل بیشتری برای فعالیت دارد و تأكید می كند كه اگر محدود بكنند، ما در فرانسه نمی مانیم و به جای دیگری خواهیم رفت. لكن برای فرانسه، صورت خوشی نخواهد داشت. (۳)
همچنین ایشان در سخنان خود در دهم مهرماه ۵۸ اشاره می كند كه اگرچه سفر به فرانسه از پیش برنامه ریزی نشده بود اما پاریس را از آن جهت انتخاب كرده كه مانند عراق وابسته به ایران و مستعمره ایران نیست؛ چرا كه در آن دوره، دولت عراق از آمریكایی ها به شدت دستور می گرفت و فضای خفقان موجود در ایران، همچنان در عراق نیز حاكم بود. پس از سفر نیز اگرچه دولت فرانسه برای اقامت امام شرطی نكرد، اما در آغاز امام را در خصوص مصاحبه با رسانه ها محدود كرد، اما بعد این محدودیت نیز برداشته شد و دولت فرانسه نخواست و نتوانست پاسخگوی محدودیت آزادی امام در افكار عمومی جهان باشد.
●بیان ماهیت جمهوری اسلامی
شخصیت كاریزماتیك یك رهبر روحانی و سیاسی، عملكرد او، سخنانش و نوع دیدگاه هایش برای خبرنگاران، محققان و حتی سیاسیون غربی به شدت جذاب و جالب ارزیابی شده است. خصوصاً صبح ژانویه ای كه امام در شب میلاد مسیح(ع)، دستور داده بود بین همسایه ها شیرینی و هدیه توزیع شود، موج مثبتی در میان افكار عمومی فرانسه و بعد تمام اروپائیان ایجاد كرد و از فردای آن روز گروه های مختلف رسانه های غربی برای شناخت بیشتر از این شخصیت سیاسی و افكارش به نوفلوشاتو می آمدند. از سویی در كنار تمام دیدارها، مصاحبه ها، پیام ها و هدایت انقلاب و مبارزات مردمی در ایران، امام همچنان به ترسیم و تكمیل اندیشه حكومتی خود كه از سال ها پیش در نجف آغاز شده بود، تأكید داشت.
با توجه به این نكته كه بعد از تبعید امام(ره) به خارج از كشور، رژیم پهلوی از شدت اعمال و اقدامات ضددینی و ملی خود نكاست و تلاش كرد تا هرچه بیشتر زمینه را برای به حاشیه راندن دین از متن جامعه و عملی كردن مسئله جدایی دین از سیاست فراهم كند. به همین دلیل امام از همان آغاز با این كه در دوران تبعید به سر می برد، تلاش كرد، ضمن اذعان به پیوند عمیق بین دین و سیاست آن را دكترین قابل اجرا معرفی كند. حضور امام(ره) در یك كشور اروپایی بهترین فرصت برای تكمیل این دكترین و تبلیغ آن از رسانه های غربی شد.
این كه از تكمیل اندیشه و تغییر شیوه رژیم حكومتی امام در پاریس سخن می رود، به دلیل آن است كه بعضی تمایزهای طرح حكومت اسلامی با محوریت ولایت فقیه در نجف را با مواضع امام در طرح حكومتی با عنوان جمهوری اسلامی در پاریس در تعارض می دانند و همین امر را دستمایه بعضی چالش ها و تفسیرهای غلط قرار می دهند.
امام(ره) پیش از رفتن به فرانسه در مواضع خود از حكومت اسلامی و حاكمیت ولایت فقیه بحث می كرد اما درباره برقراری جمهوری اسلامی سخنی به میان نمی آوردند، ولی بلافاصله بعد از استقرار در پاریس، امام در مصاحبه ها، اعلامیه ها و موضع گیری های انقلابی و سیاسی خود، هدف اصلی نهضت اسلامی مردم ایران را ساقط كردن رژیم سلطنتی پهلوی و برقراری جمهوری اسلامی ذكر كرد.
امام در مصاحبه ای با رادیو و تلویزیون اتریش در دهم آبان ماه ۵۷ در پاسخ به سؤالی درباره تغییر و تحولات آینده ایران گفت: با قیام انقلابی ملت، شاه خواهد رفت و حكومت دموكراسی و جمهوری اسلامی برقرار می شود. در این جمهوری یك مجلس ملی، مركب از منتخبین واقعی مردم، امور مملكت را اداره خواهند كرد... با استقرار جمهوری اسلامی ساختمان واقعی و حقیقی كشور شروع خواهد شد. (۴)
مسئله مهم در اندیشه سیاسی امام این بود كه حكومت اسلامی بر محور ولایت فقیه كه به منزله یك امر واجب و ضروری پذیرفته شده بود، باشد. اما نحوه تشكیل حكومت اسلامی و شكل آن به خواست و آرای مردم موكول شده بود. یعنی امام بر این نظر بود كه باید نحوه تشكیل حكومت اسلامی را بعد از سرنگونی رژیم پهلوی به رأی گذاشت، نه اصل تشكیل حكومت اسلامی را. چنانكه اساساً اصل نهضت و قیام مردم به رهبری ایشان با هدف و بر مبنای تحقق اصول اسلامی آغاز شده بود.
چنانكه امام (ره) در پاسخ به سؤال خبرنگاران در پاریس از خط مشی یك حكومت اسلامی گفت: حكومت اسلامی، حكومتی است بر پایه قوانین اسلامی. در حكومت اسلامی، استقلال كامل حفظ می شود. ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری، فرم و شكل حكومت را تشكیل می دهد و اسلامی، یعنی محتوای آن فرم كه قوانین الهی است. (۵)
همچنین امام در یكی از مهم ترین پیام های خود در پاریس كه در آبان ۵۷ به مناسبت كشتار مردم در دانشگاه تهران توسط نیروهای نظامی در سالروز تبعید امام صادر شد، صریحاً بیان می كند:
هدف اسلامی ما برچیده شدن رژیم سلطنتی و سرنگونی سلطنت سلطه پهلوی است كه غیرقانونی و غیرشرعی بودن آن بر همه روشن است و خیانت و جنایت بی پایان آن روشن تر و ملت ایران با هر طرحی كه لازمه اش بقای نظام شاهنشاهی و حفظ سلسله پهلوی است، مخالف است... نظام حكومتی ایران جمهوری اسلامی است كه حافظ استقلال و دموكراسی است و بر اساس موازین و قوانین اسلامی اعلام می شود و ما این پیشنهاد را در آتیه نزدیك به آرای عمومی رسماً مراجعه می كنیم... (۶)
این نگاه و بیان و اندیشه امام در پاریس مهم ترین پرسش خبرنگاران و سیاسیون بود كه ماهیت جمهوری اسلامی چیست؟ ایشان حتی بیان كرد كه امروز در جهان آن چیزی كه مقصود ما از جمهوری اسلامی است، دیده نمی شود و هیچ یك از خصوصیات اصولی جمهوری اسلامی در حكومت های عربستان یا جمهوری های مسلمان الجزیره و... وجود ندارد و اعلام كرد كه قرار است در ایران حكومتی مستقر شود كه اسلام تمام شئون حد و مرزهای آن را تعیین و تعریف كند، در عین این كه دقیقاً باید به آرای عمومی در همه جا، احترام گذاشته شود.(۷)
●پایان سال های تبعید
بالاخره مبارزات سال های تبعید از ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۶ با ۸۵ روز زندگی رهبر بزرگ انقلاب اسلامی در فرانسه به پایان رسید. ۸۵ روزی كه گذشته از تهیه۴۵۰ مصاحبه و دیدار تلویزیونی با وی كه برابر روزی ۵ مصاحبه بود، باعث تكثیر انقلاب اسلامی در جهان غرب و انعكاس نظرات سیاسی- اسلامی امام شد.
روزهایی كه قلب انقلاب مردمی ایران در نوفلوشاتو می زد تا این كه در روز ۱۲ بهمن۵۷ به وطن بازگشت و سفر طولانی سال ها تبعید به آغاز حضور در وطن و ادامه رهبری انقلاب اسلامی ایران انجامید.

محمدرضا اسدزاده
منابع و مآخذ:
۱ - پیام به ملت ایران- ۱۴/۷/۵۷- صحیفه امام- جلد ۳- صفحه ۴۸۱ و ۴۸۲
۲ - مجموعه زندگی امام با عنوان روح الله- ساخته شبكه العالم- CD پنجم
۳ - مصاحبه با روزنامه دیلی تلگراف- صحیفه امام- جلد ۵- صفحه ۱۷۹
۴ - صحیفه امام- جلد ۴- صفحه ۲۴۴
۵ - صحیفه امام- جلد ۵- صفحه ۳۹۸
۶ - صحیفه امام- جلد ۴- صفحه ۳۰۹ و۳۱۰
۷ - مصاحبه با روزنامه ایتالیایی پائزه سرا- ۱۱/۸/۵۷- صحیفه امام جلد ۴ صفحه ۲۶۶
۸ - با استفاده از كتاب مواضع امام خمینی- نوشته جعفر قلی پور- مركز اسناد انقلاب اسلامی

منبع : روزنامه همشهری