نحوه شروع و ادامه غذای کمکی

غذای کمکی در پایان ۶ ماهگی(۱۸۰ روزگی) شروع می شود، همزمان با شروع غذای کمکی تغذیه با شیر مادر همچنان مکرر و برحسب میل و تقاضای شیرخوار، ادامه داشته و حتی دفعات تغذیه با شیر مادر افزایش می یابد.
● هفته اول ماه هفتم
شروع غذای کمکی با فرنی آرد برنج است که روز اول از یک قاشق مربا خوری یک بار در روز(ظهر) شروع شده و کم کم به مقدار و دفعات آن اضافه می شود به طوری که روز دوم به دو قاشق مرباخوری (یک قاشق ظهر و یک قاشق عصر)، روز سوم به سه قاشق مرباخوری (ظهر و عصر و شب هر بار یک قاشق)، روز چهارم به ۴ قاشق مرباخوری(صبح، ظهر، عصر و شب هر بار یک قاشق) روز پنجم به ۸ قاشق مرباخوری (صبح، ظهر، عصر و شب هر بار ۲ قاشق) و روز ششم و هفتم به ۱۲ قاشق مرباخوری(صبح،ظهر،عصر و شب هر بار ۳ قاشق ) می رسد.
● توجه:
۱- با شروع غذای کمکی، دادن آب جوشیده خنک شده به دفعات و حجم مورد علاقه شیرخوار، لازم است.
۲- علاوه بر قطره مولتی ویتامین(۱۵ تا ۲۵ قطره در روز)استفاده از قطره آهن (۱۵ قطره در روز) یا شربت آهن به مقدار cc ۱/۵ (معادل ۵/۱۲ میلی گرم) ضروری است.
۳- اگر از قطره هایی استفاده می شود که هم مولتی ویتامین و هم آهن ( هر یک میلی لیتر قطره آهن و مولتی ویتامین ساخت ایران معادل ۳۰ قطره است که حاوی ۱۰ میلی گرم آهن، ۱۵۰۰ واحد بین المللی ویتامین A و ۴۰۰ واحد بین المللی ویتامین D می باشد.) دارند۳۰ قطره در روز کافی بوده و نیازی به استفاده از قطره یا شربت آهن و یا ویتامین به طور جداگانه نیست.
۴- توصیه می شود دادن قطره آهن و قطره مولتی ویتامین به کودک، تا ۲ سالگی ادامه داشته باشد.
۵- بعد از دادن قطره یا شربت آهن به شیرخوار علاوه بر خوراندن کمی آب جوشیده سالم به او، باید دندان های او را با پارچه تمیزی پاک کرد یا مسواک زد.
● طرز تهیه فرنی
▪ برای تهیه فرنی از ۲ روش زیر می توان استفاده کرد:
روش اول:
۱- آرد برنج یک قاشق مربا خوری (منظور از قاشق مربا خوری، قاشقی است که با گنجایش cc ۵ مثل قاشق مدرج شربت های آنتی بیوتیک) سر صاف
۲- شکر نصف قاشق مرباخوری سرصاف
۳- شیر(ترجیحا شیر مادر) ۵ قاشق مربا خوری
آرد برنج باید اول با کمی آب و شکر(به میزان فوق) کاملا پخته شود سپس ۵ قاشق مربا خوری شیر اضافه گردد. قوام فرنی باید کمی بیشتر از شیر مادر باشد. اگر از شیری به جز شیر مادر استفاده می شود حتما باید قبلا جوشانده شود.
● روش دوم:
۱- آرد برنج یک قاشق مربا خوری سر صاف
۲- شکر نصف قاشق مربا خوری سر صاف
۳- شیر پاستوریزه ۱۲۰ سی سی (معادل نصف لیوان معمولی)
در این روش اول ۱۲۰ سی سی شیر پاستوریزه را به مدت ۱۰ دقیقه می جوشانند، سپس آب جوشیده خنک شده را به آن اضافه می کنند تا حجم شیر مجددا به ۱۲۰ سی سی برسد بعد آرد و شکر را به شیر اضافه می کنند و مجددا حرارت می دهند تا به قوام فرنی برسد.
● هفته دوم ماه هفتم
در این هفته می توان حریره بادام را به رژیم غذایی کودک اضافه نمود. شروع آن نیز مانند فرنی از یک قاشق مربا خوری یک بار در روز ششم و هفتم به ۱۲ قاشق مربا خوری در روز برسد. فراموش نشود که در این هفته به تدریج که مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می یابد مقدار و دفعات تغذیه با فرنی کم می شود بنابراین در هر وعده و یا در تمام دفعات می توان حریره بادام را جایگزین فرنی نمود.
● طرز تهیه حریره بادام
بادام شیرین ۵ عدد
آرد برنج یک قاشق مربا خوری سرصاف
شکر نصف قاشق مرباخوری سرصاف
شیر پاستوریزه ۱۲۰ سی سی معادل نصف لیوان معمولی
اول بادام ها را حدود چند ساعت در آب جوش خیس کرده، پوست آن را جدا نموده و نرم می کنند (با رنده یا هر وسیله دیگری که در خانه وجود دارد) سپس همراه با آرد برنج و شکر در شیر آن قدر می جوشانند تا قوامی مثل فرنی پیداکند.
● دو هفته آخر ماه هفتم
ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر قبل از هر وعده غذای کمکی، در این دو هفته شیرخوار با غذای جدیدی آشنا شده و سوپ به رژیم غذایی او اضافه می شود. بدین ترتیب که روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از سه قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام استفاده می کند و ظهر علاوه بر فرنی یا حریره بادام، یک قاشق مربا خوری سوپ هم می خورد. به این ترتیب هر روز یک قاشق مربا خوری به سوپ ظهر و شب اضافه ولی از فرنی یا حریره بادام کم می شود تا بر حسب اشتهای کودک، مقدار سوپ به ۳ تا ۶ قاشق مربا خوری در هر وعده برسد.
● طرز تهیه سوپ
گوشت بدون چربی به اندازه یک تکه خورشتی( معمولا به اندازه یک تخم مرغ متوسط) به ترتیب اولویت و ارجحیت گوشت گوسفند، مرغ، گوساله.
برنج یک قاشق مرباخوری
هویج متوسط یک سوم
بعد از این که گوشت کمی پخته شد برنج و هویج اضافه می شود. پس از پختن کامل، باید همه موا د سوپ را مخلوط و نرم کرد تا به غلظت فرنی برسد.
● توجه:
۱- هر سه روز یک بار یک نوع سبزی به سوپ اضافه می شود مانند جعفری، گشنیز،لوبیا سبز، کدوسبز، کرفس و ...
۲- به سوپ، نمک، شکر یا چاشنی نبایداضافه کرد.
۳- بهتر است، کدو، کرفس و لوبیا سبز را اول پخته و بعد به سوپ اضافه کنند.
۴- سبزی ها باید در آخرین لحظات پخت سوپ اضافه شود. در ظرف را نیز می بندند تا ویتامین های آن از بین نرود.
۵- اسفناج تا یک سالگی مجاز نبوده و نباید به سوپ شیرخوار اضافه شود.
● دو هفته اول ماه هشتم
در این دو هفته ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم مرغ به رژیم غذایی شیرخوار اضافه و دفعات تعذیه او ۵ بار در روز می شود.
تخم مرغ را در آب به مدت ۲۰ دقیقه می جوشانند تا کاملا سفت شود، سپس زرده سفت شده را ازسفیده آن جدا نموده و روز اول به اندازه یک نخود از زرده تخم مرغ را در کمی آب جوشیده یا شیر مادر نرم و حل کرده سپس به شیر خوار می دهند.
هر روز صبح همراه با فرنی زرده تخم مرغ را به تدریج اضافه می کنند تا ظرف ۱۰ روز به یک زرده کامل برسد. از آن به بعد یا هر روز نصف زرده تخم مرغ را همراه با ۳ قاشق مربا خوری فرنی (یا حریره) به کودک می دهند یا یک روز در میان یک زرده کامل تخم مرغ به او داده و روز بعد ۵ تا ۶ قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام داده می شود.
در این زمان کم کم می توان از سبزی های نشاسته ای مثل سیب زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی(نخود سبز) نیز به فاصله هر سه روز به سوپ اضافه کرد ضمنا غلظت سوپ باید به اندازه حلیم باشد.
● توجه:
سیب زمینی را بعد از شستن کامل باید پخت ، پوست آن را جدا نمود و سیب زمینی پخته شده را به محتویات سوپ اضافه نمود.
معمولا یک چهارم سیب زمینی برای هر وعده سوپ و یک سیب زمینی متوسط برای سوپ تمام روز کافی است.
یک تکه کوچک از کدو حلوایی (به اندازه یک قوطی کبریت) برای سوپ تمام روز کفایت می کند.
استفاده از گوجه فرنگی به سوپ به فاصله سه روز از اضافه کردن یک نوع سبزی اشکالی ندارد.
بعد از سوپ ظهر و شب می توان یک قاشق مربا خوری ماست هم به کودک داد و مقدار آن را به تدریج و بر حسب تمایل او اضافه نمود.
بهتر است ماست با سوپ ماست مخلوط نشود تا شیرخوار با طعم خود ماست آشنا شود. ولی اگر شیرخوار مخلوط ماست با سوپ را دوست داشت این کار بلامانع است.
بعد از پوست کندن سیب زمینی اگر بخشی ار آن سبز رنگ بود آن را جدا کرد و دور انداخت و بقیه سیب زمینی را که سالم و زرد رنگ است به سوپ کودک اضافه نمود.به عنوان مثال ۳ نوع سوپ که تنوع مواد غذایی در محتویات آن رعایت شده است ذکر می گردد.
۱- گوشت مرغ، هویج، برنج، جعفری و سیب زمینی
۲- گوشت گوسفند، لوبیا سبز، گشنیزو گوجه فرنگی
۳-گوشت گوساله، کدو حلوایی،جعفری، سیب زمینی و گوجه فرنگی
اضافه کردن کمی پیاز رنده شده یا خرد شده به سوپ برای رفع بوی مرغ یا گوشت اشکالی ندارد. همچنین افزودن چند قطره آب لیمو ترش تازه یا آب نارنج تازه به سوپ و غذای کودک هم آن را خوش طعم می کند و هم جذب آهن را افزایش می دهد.
● دو هفته دوم ماه هشتم
برای تنوع بخشیدن به غذای کودک باید هر چند روز یک بار مواد تشکیل دهنده سوپ را تغییر داد.
هر سه روز یک بار می توان جو، بلغور، گندم، رشته فرنگی را که قبلا پخته و نرم شده است به انداره یک قاشق مربا خوری به سوپ اضافه کرد.
بعد از اضافه کردن جو، گندم و ... بهتر است به اندازه یک قاشق مربا خوری کره یا روغن مایع به سوپ اضافه نمود. افزودن کره یا روغن مایع به غذای شیرخوار به ویژه شیر خوارانی که رشد کافی ندارند به رشد آنان کمک می کند.
از سبزی های نشاسته ای و یا سایر سبزی ها می توان پوره تهیه کرد و به جای یک وعده فرنی صبح یا عصر از پوره استفاده نمود.
● طرز تهیه پوره سیب زمینی
یک سیب زمینی متوسط را بعد از شستن کامل با پوست می پزند. بعد از پخته شدن، پوست آن را جدا می کنند سپس سیب زمینی را همراه با یک قاشق مربا خوری کره یا روغن مایع نرم کرده، کم کم به آن شیر پاستوریزه که قبلا جوشانده شده باشد اضافه می کنند تا به نرمی و غلظت دلخواه برسد.● طرز تهیه پوره هویج
پوره هویج هم مثل پوره سیب زمینی تهیه می شود با این تفاوت که اول یک هویج متوسط را کاملا شسته و پوست کنده و با کمی آب می پزند و بعد کره یا روغن و شیر را اضافه می کنند.
● دو هفته اول ماه نهم
در این زمان می توان حبوبات را نیز به سوپ شیرخوار اضافه کرد.
معمولا از عدس و ماش که هضم آسان تری دارند شروع می شود.
در صورت امکان می توان جوانه عدس یا ماش را به محتویات سوپ اضافه نمود.
در مورد سایر حبوبات مثل لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و ... بهتر است قبلا آنها را خیس کرده پوستشان را جدا نموده و بعد از پختن به سوپ اضافه نمود.
هر سه روز یکبار می توان نوع حبوبات را تغییر داد.
اگر از آرد حبوبات استفاده می شود یک قاشق مربا خوری سر صاف کافی است.
اضافه کردن کره یا روغن مایع به سوپ به مقدار یک قاشق مربا خوری برای شیر خوارانی که خوب وزن نمی گیرند مجددا توصیه می شود.
● دو هفته دوم ماه نهم
در این دو هفته، میوه به صورت آب میوه تازه و تهیه شده در منزل و از میوه های فصل و اول به مقدار یک قاشق مربا خوری در روز همراه با یک قاشق مرباخوری آب سالم و ساده شروع شده و کم کم به ۶ قاشق مربا خوری آب میوه خالص می رسد. آب میوه را می توان بعد از فرنی یا حریره ساعت ۱۰ صبح داد.
● توجه:
تا یک سالگی استفاده از کیوی ، انواع توت (توت سفید ، توت فرنگی ، تمشک )،خربزه ،آلبالو ،و گیلاس به علت ایجاد حساسیت در شیرخوار، توصیه نمی شود.
● دو هفته اول ماه دهم
در این دوره به جای آب میوه ساعت ۱۰ صبح می توان از خود میوه های مجاز استفاده کرد. مثلا از یک قاشق مربا خوری هلو، سیب، موز و ... شروع نمود و به سه قاشق مربا خوری رساند. میوه مورد نظر باید کاملا رسیده و شسته شده باشد و بعد از جدا کردن پوست و هسته آن ، میوه را با پشت قاشق کاملا نرم کرده، سپس به شیرخوار می دهند.
مقدار میوه را به تدریج زیاد کرده و به جای فرنی ساعت ۱۰ صبح ۵ تا ۶ قاشق مربا خوری میوه به کودک داده می شود.
در اواخر هفته دوم این ماه خرمای رسیده که پوست و هسته آن را جدا کرده باشند بعد از غذای ظهر دسر برای کودک لذت بخش است.
کم کم مقدار سوپ برحسب اشتهای کودک، ظهر و شب هر بار حداکثر به ۶ تا ۱۰ قاشق مربا خوری می رسد.
اگر سوپ در حجم زیاد و بیش از ۱۰ قاشق مربا خوری در هر وعده باشد اشتهای کودک را برای وعده بعد شیر مادر که هنوز غذای اصلی اوست کم می کند.
در این زمان شیر خوار را با غذاهایی که خود می تواند با دست بردارد و به دهان ببرد باید آشنا کرد مثل نان، بیسکویت ساده، ماکارونی پخته شده، تکه هایی از سیب زمینی یا هویج پخته شده، کوفته قلقلی و . . .
● دو هفته دوم ماه دهم
در این زمان ضمن تنوع بخشیدن به سوپی که برای شیرخوار تهیه می شود می توان از کته نرم که درآب گوشت یا آب مرغ پخته می شود همراه با خود گوشت استفاده کرد.
برای تنوع غذا، بهتر است به کته نرم هر بار یک نوع از سبزی ها یا حبوبات را اضافه نمود. گوشت ماهی که تیغ های آن کاملا گرفته شده باشد همراه با کته نرم و سبزی می تواند بر تنوع غذایی کودک بیفزاید.
● ماه یازدهم و دوازدهم
تنوع غذا در تهیه سوپ یا کته، پوره و . . . رعایت می شود، با توجه به اشتهای کودک می توان به مقدار غذای هر وعده او اضافه نمود . توصیه می شود که هنوز هم از دادن غذاهای سفره خانواده به علت داشتن نمک و چاشنی اجتناب شود.
● توجه:
از پایان شش ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان ۱۲ ماهگی غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است لذا تغذیه با شیر مادر به طور مکرر و بر حسب تقاضا و تمایل شیر خوار در تمام مدت شب و روز به ویژه قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
از دادن مواد غذایی زیر تا یک سالگی باید اجتناب کرد چون گروهی ایجاد حساسیت نموده، برخی باعث خفگی شیرخوار شده و تعدادی نیز مشکلات دیگری به وجود می آورند.
۱- مواد غذایی که ممکن است در شیرخوار زیر یک سال ایجاد حساسیت کنند:
شیر گاو(در تهیه فرنی،جوشاندن شیر مقدار مواد آلرژن موجود در شیر را کمتر می کند)
سفیده تخم مرغ
انواع توت، کیوی، آلبالو، گیلاس و خربزه
بادام زمینی
۲- مواد غذایی که در دوره شیر خواری مجاز نیست و ممکن است باعث خفگی شیرخوار شود:
دانه کشمش ، دانه انگور، ذرت، تکه های سوسیس، آجیل، تکه های سفت و خام سبزی ها مثل هویج و . . . ، تکه های گوشت.
۳- مواد غذایی که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد نمایند:
قهوه یا چای پررنگ، سبب بی قراری کودک می شود.
عسل: باعث مسمومیت می شود( بوتولیسم) ولی استفاده از عسل پاستوریزه اشکالی ندارد.
به طور کلی تا یک سالگی : عسل غیر پاستوریزه، شیر پاستوریزه، پنیر،سفیده تخم مرغ، شکلات، میگو، فلفل و ادویه جات، ترشی ها، نمک، نوشابه های گازدار،آب میوه های صنعتی، از میوه ها خربزه، کیوی،انواع توت(توت سفید، توت فرنگی، تمشک)، آلبالو، گیلاس، از حبوبات لپه و نخود، از گروه سبزی ها اسفناج و کلم توصیه نمی شوند.
ارجحیت غذای کمکی خانگی و مقایسه آن با غذای کمکی تجارتیغذای کمکی خانگی که در خانه تهیه می شود بر آنچه که به صورت تجارتی و در قوطی های آماده در دسترس خانواده ها قرار می گیرد ارجحیت دارد زیرا اگر چه غذاهای کمکی تجارتی مزایایی دارند از جمله:
تا زمانی که در قوطی باز نشده باشد تمیز و بهداشتی هستند.
تهیه کردنشان آسان است.
بیشتر کودکان طعم آنها را دوست دارند.
بعضی از انواع آن ها نیز مخلوط بسیار خوبی از مواد مغذی هستند.
● ولی مضراتی نیز دارند که به آنها اشاره می شود:
خیلی گران هستند و در مقایسه با هزینه غذای کمکی که در خانه تهیه می شود قابل مقایسه نیستند.
ممکن است در آب سرد نجوشیده حل شوند لذا در مناطقی که آب آلوده است احتمال بیماری زیادتر خواهد شد.
اکثر اوقات برای نگهداری آنها موادی اضافه می کنند که برای شیرخوار مناسب نیست.
نحوه نگهداری آنها در کشتی، گمرک، انبارها و مغازه ها نامعلوم است.
ممکن است از تاریخ مصرف آن گذشته باشد.
طعم آن با طعم غذاهای خانواده متفاوت است و در سفره هیچ خانواده ای غذای کمکی تجارتی دیده نمی شود.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده