مدیریت اکوتوریسم

یكی از گامهای اساسی درجهت ارتقای توسعه هر كشوری استفاده بهینه از كلیه امكانات و منابع آن با مدیریت علمی و استفاده از پژوهشهای صاحبنظران است. اگرچه صادرات منابع نفتی و معدنی و چند قلم كالای محدود جوابگوی نیازهای گذشته و جاری ایران بوده است، ولی ضرورت توجه به بخشهای دیگر تولید درآمد و ارزآوری باتوجه به محدودیت منابع پیش گفته ضروری به نظر می رسد.
یكی از این بخشها صنعت اكوتوریسم است كه باتوجه به وسعت كشـــور و تنوع گونه ها امكان پذیر و سودآور خواهدبود.
● پیش درآمد:
پس از انجام یك سفر علمی - تحقیقی دریافتم كه ایران بسیار زیبا است و این سوال در ذهنم مطرح شد كه چرا مدیران و مسئولان كشور از این امكانات بالقوه و اكوسیستم متنوع و گاه نادر در كل جهان برای جلب جهانگردان بهره برداری نمی كنند؟ امروز، پاسخ سوال خود را در ضعف مدیریت و بی توجهی به دانش و تجارب استادان و كارشناسان دلسوز می یابیم.
امروزه، مدیریت اكوتوریسم در ایران باتوجه به روند روبه رشد جمعیت و كاهش منابع نفتی و اتكــــــــای كشور به اقتصاد تك محوری وابسته به نفت، نه تنها یك نیاز كه یك الزام برای رشد و توسعه جامعه است.
در چند دهه اخیر برنامه ریزان، مدیران و مجریان امور در سطح جهان باتوجه به فقر منابع درآمدزا، بر روی اكوتوریسم سرمایه گذاریهای كلانی انجام داده اند كه این پدیده نه تنها موجب حفاظت از اكوسیستم ها و محیط طبیعی سالم برای زیست بلكه به تولید درآمد و ارزآوری قابل توجهی منجر می گردد.
در كشور ما، متاسفانه به دلیل بی توجهی به قوانین و مقررات از گذشته های دور با معضلات زیست محیطی بسیاری كه ناشی از پراكندگی مواد زائد و ضایعات، بهره برداریهای بی رویه و تخریب منابع طبیعی و عدم استفاده از فنــاوری سازگار با محیط و غیره مواجه گشته ایم.
● وضعیت اكوسیستم ایران
اكوسیستم ایران، بستر مناسبی برای سودآوری در بخش اكوتوریسم است. اگرچه بسیاری از گونه های نادر جانوری ایران یا به كلی منقرض گشته و یا در معرض انقراض هستند، لیكن هنوز هم گونه های متنوع جانوری و گیاهی در خور توجهی كه در اقالیم گوناگون موجود است. در صورت مدیریت صحیح، می تواند جوابگوی گردشگران باشد. با وجود اینكه ایران بر كمربند خشك جهان قرار دارد، اما دارای تنوع اقلیمی و زیستگاههای گوناگون برای جلب سیاحان است. در سال ۲۰۰۰ میلادی یونسكو، ایران را در مقام هفتم ذخیره گــاههای زیست كره شناسایی كرد. اصلی ترین این زیستگاهها عبارتند از:
۱ ) زیستگاههای كوهستانی، دربرگیرنده، علفزارها و جانورانی چون گونه های پلنگ و پازن و ول برفی؛
۲ ) زیستگاههای جنگلی زاگرس با درختان بلوط و سنجابها؛
۳ ) زیستگاههای بیشه زارها و جنگلهای گــرمسیری خوزستان با گیاهان پده و گز و گونه های گوزن زرد ایرانی، رودك عسل خوار و جربیل؛
۴ ) زیستگاه بیابانی با گیاهان تاغ و كاروان كش و گونه روباه شنی و گربه شنی؛
۵ ) زیستگاه بلوچی با گیاهان آكاسیا و كهور و گونه خرس سیاه، سنجاب بلوچی و خدنگ؛
۶ ) زیستگاه استپی در بخش اعظم كشور با پوشش گیاهی درمنه و گون و پستاندارانی مانند آهو و یوز.
علاوه بر موارد پیش گفته دسترسی به سواحل دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان و مناطقی مانند جنگل حرا در جزیره قشم را باید درنظر داشت كه می تواند از جذابیت زیادی برخوردار باشد.
دركشور همسایه، تركیه تنها از یك ساحل آنتالیا، با جذب توریست، درآمد فوق العاده ای كسب می كند.
در سواحل تایلند، گردشگران با كروكــــودیلهای آن منطقه عكس یادگاری می گیرند و اقتصاد تایلند را بهبود می بخشند و با كمال تأسف درهمان زمان در ایران خبر مربوط به انقراض آخرین گونه تمساح ایرانی (گاندو) اعلام می شود. درحالی كه بسیاری از گردشگران اروپایی و آمریكایی در قاره آفریقا به سیاحت می پردازند و علاقه مندان به حیات وحش با شعف از شیرها و ببرها فیلم برداری می كنند، ما بدون كمترین احساس مسئولیت از برخی دست اندركاران با خبر می شویم كه دیگر گونه شیر و ببر ایران منقرض شده اند و یوز و بسیاری از گونه های دیگر نیز در معرض خطر انقراض قرار دارند.
البته امكان وجود آنها هم در محــدوده مشكوك به زیست و یا محدوده ای كه قبلاً در آنجا مشاهده شده است برمی گردد كه درحال حاضر هم اطلاعی از بسیاری از آنها دردست نیست. بنابه اظهارنظر كارشناسان، جنگلهای شمال تا سه دهه دیگر از بین خواهند رفت. سوالات بسیار دیگری نیز در زمینه محیط زیست وجود دارد كه كارشناسان هنوز پاسخی به آن نداده اند. شاید اندكی از آنها به شرح زیر باشد.
▪ منطقه حفاظت شده زیبای دنا در كهگیلویه و بویراحمد و دیگر پاركهای ملی
و منحصر به فرد همچون پارك ملی گلستان و جهان نمای مازندران را تا چه زمانی می توانیم حفاظت كنیم؟
▪ آیا می توانیم شاهد به بلوغ رسیدن و فرزندآوری توله های خرس قهوه ای در پناهگاه حیات وحش كیامكی باشیم؟
▪ آیا آیندگان ما نیز گور ایرانی را در منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان خواهند دید؟
▪ تا چه زمانی بحری، عقاب طلایی و هما آسمان ما را با پرواز خود دیدنی تر خواهندكرد؟
اگرچنین ادامه یابد كه تاكنون بوده، بی شك پاسخ سوالهای فوق اسف بار خواهدبود.
● نتیجه گیری
با وجود همه مسائل یأس آور در این زمینه، هنوز هم طبیعت ایران چنان سفره زیبایی در مقابل ما گسترانیده است كه با مدیریت صحیح می توان از آن حداكثر بهره وری را كرد و به جای تكیه بر صادرات نفت كه تا چند صباح دیگر برای فرزندان این مرز و بوم نیز اثری از آن به یادگار نخواهیم گذاشت می توان به بخش صنعت توریسم و بالاخص اكوتوریسم پرداخت.
بدیهی است این مهم تنها به دوش سازمانهای جهانگردی و گردشگری و سازمان حفاظت از محیط زیست نخواهدبود كه مدیریت سایر بخشها شامل صنایع، معادن، راه و ساختمان، آموزش و پرورش، بخشهای فرهنگی، رسانه ها و صداوسیما را در یك حركت جامع و عزم ملی می طلبد. در حقیقت مــدیریت اكوتوریسم، بسیار جامع تر و ضروری تر از پیش می نمایاند تا علاوه بر حفظ جنگلها و مراتعی كه ازنظر گونه های گیاهی یكی از فلورهای غنی جهان با گیاهان آندومیك و ذخایر ژنتیكی بالا است، به شناسایی زیباییهای این خطه به جهانیان و تولید درآمد ملی و ارزآوری مناسب و ساماندهی اقتصادی كشور یاری بخشد.

سارا عمادی

منبع : ماهنامه تدبیر