فنــاوری اطلاعـات، رویکردی نوین در اشتغال زایی

برخورداری از شغل مناسب یكی از اجزای اصلی تشكیل دهنده حقوق شهروندی است كه اهمیت آن از حضور در صحنه انتخابات كمتر نیست.
روند تحولات جهانی مانند تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، استقبال از مهاجرت، ظهور فناوریهای جدید و طرح دیدگاههای نوین در مدیریت و سازمان افقهای تازه ای را فراروی برنامه ریزان امور اشتغال قرار داده است.
فناوری اطلاعات هم موجب تولید موقعیتهای جدید شغلی و هم زمینه ساز تغییرات بنیادی در بسیاری از مشاغل دیگر بوده است.
جهانی شدن، تسهیل در ارتباطات و تغییرات اقتصادی موجب پیدایش بازار كار تازه ای شده است كه نیروی كار آن نیاز به مهارت و آموزشهای جدید دارد.
تا سال ۲۰۱۰ میلادی مشاغل كنونی به چالش طلبیده می شود و حرفه های ارزشمندی به وجود خواهدآمد.
در سالهای آینده اجزای فناوری اطلاعات از هماهنگی بیشتری برخوردار می شود و اثرگذاری آن بر وضعیت اشتغال و ارتباط بین كشورهای توسعه یافته و درحال توسعه خودنمایی خواهدكرد.
مقاله حاضر با هدف بررسی تاثیرات فناوری اطلاعات بر اشتغال تهیه شده است.
در این پژوهش، ابتدا به اهمیت اشتغال زایی و وظایف و محدودیت دولتها در برنامه ریزی اشتغال اشاره شده و سپس چالشهای جهانی تاثیرگذار بر مقوله اشتغال، همچون تغییرات جمعیتی، تغییر در نیازهای جامعه، مهاجرت، تحول در فناوری اطلاعات و ظهور فناوریهای نو، تسهیل در ارتباطات، پدیده جهانی شدن و ظهور مشاغل جدید موردبررسی قرار گرفته است. در ادامه نمونه هایی از مشاغل نوظهور معرفی می گردند كه از رهگذر ظهور و توسعه فناوری اطلاعات ایجاد شده اند. درنهایت، چشم انداز وضعیت پنج شغل مختلف در سال ۲۰۱۰ موردبررسی قرار گرفته و مقاله با ارائه چند راهكار پیشنهادی برای كشورمان، خاتمه می یابد.
امروزه برخورداری از شغل مناسب جزو یكی از اجزای اصلی تشكیل دهنده حقوق شهروندان به شمار می رود كه شاید اهمیت آن از حقوق سیاسی آنها و حضور در صحنه انتخابات كمتر نباشد. به طوری كه اشتغال زایی متناسب با نیازهای جامعه و ریشه كن كردن بیكاری یا همان اشتغال كامل، ازجمله وظایف بنیادین دولتهاست. ازطرفی اشتغال درارتباط مستقیم با توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه بوده و به سرعت روند توسعه جامعه و موفقیت یا عدم موفقیت برنامه های توسعه بستگی دارد. همچنین اشتغال تابعی است از ارزشهای حاكم بر یك جامعه و بدیهی است كه مستقیماً در ارتباط با نیازهای زیستی، آموزشی، بهداشتی، رفاهی، روحی و معنوی جامعه باشد. به عنوان نمونه، تمایل جامعه به برخورداری از اطلاعات روزآمد و كیفی، باب جدیــدی را فراروی برنامه ریزان اشتغال قرار می دهد و یا تمایلات علمی و پژوهشی جامعه و نیاز به دسترسی به نوآوریها، اختراعات و استانداردهای ثبت شده جهان، زمینه كاری جدیدی را ایجاد می كند.
ازسوی دیگر، دولتها در برنامه ریزی اشتغال با واقعیتهایی مانند ارزشهای حاكم بر یك جامعه؛ عوامل جغرافیایی؛ منابع طبیعی؛ زبان؛ شاخصهای جمعیتی: همچون سن، تحصیلات و...؛ بسترهای صنعتی؛ سطح فناوری؛ مزیتهای رقابتی و بسیاری عوامل تعیین كننده دیگر مواجه می گردند كه مجموع عوامل فوق وتمایلات یا نیازهای پیش گفته جامعه، محدودیتهای تعیین كننده دولتها در برنامــه ریــزی كلان اشتغـــال بــه شمـار می روند.
در عصرحاضر مشكل اشتغال زایی یكی از دغدغه های مهم مدیران و برنامه ریزان جوامع بشری محسوب می گردد. در گزارشی كه در سال ۲۰۰۰، توسط سازمان جهانی كار (WORLD LABOR ORGANIZATION) منتشر شد، تاكید شده است كه كشورهای جهان تا سال ۲۰۱۰ میلادی باید قادر به ایجاد ۵۰۰ میلیون موقعیت شغلی جدید باشند.
ازسوی دیگر، روند تحولات جهانی مانند تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، استقبال از مهاجرت، ظهور فناوریهای نو، تولد سازمانهای جدید اجتماعی و طرح دیدگاههای نوین در مدیریت وسازمان، افقهای تازه ای را فراروی برنامه ریزان و مدیران امور اشتغال قرار می دهد. یكی از فناوریهایی كه طی چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول در زندگی بشر بوده است، فناوری اطلاعات است. فناوری اطلاعات نه تنها خود موجب تولید موقعیتهای جدید شغلی شده، بلكه زمینه ساز تغییرات بنیادی در بسیاری از مشاغل دیگر هم بوده است.
البته این نظریه قدیمی كه روند مكانیزه شدن امور موجب افزایش بیكاری خواهدشد، هنوز درجهان طرفدارانی دارد. ولی به راستی، آیا فنــاوری اطلاعـات اشتغال زاست یا اشتغال زدا؟ تغییرات جمعیتی چه تاثیری بر آمـار بیكاری داشته است؟ آیا عصر اطلاعات می تواند موجب ظهور موقعیتهای شغلی جدیدی گردد؟
آیا در فضای جدید ارتباطات، می توان افراد متقاضی شغل را با موقعیتهای شغلی موجود در آن سوی جهان مرتبط ساخت؟ آیا ارتباطات مردم در دهكده جهانی تاثیری بر روند مهاجرت نخبگان خواهد داشت؟ آیا روند حركت فناوری اطلاعات و تاثیــر آن بــر موقعیتهای شغلی ملتها قابل پیش بینی است، یا اینكه مسافران سوار بر این موج، به سوی مقصدی نامشخص و مبهم درحركتنــد؟ و نهـایتاً، آیا فناوری اطلاعات می تواند پاسخی برای حل بحران بیكاری جوانان و تحصیلكرده های كشور داشته باشد؟ امید است پژوهش انجام شده، ولو اجمالی و درحد ظرفیت یك مقاله، پاسخی برای سوالهای فوق ارائه كند.
● چالشهای جدید جهانی
با گذشت زمان و روند تحولات جهانی، فعــالیتهای روزمره جوامع با سرعت غیرمنتظــره ای درحـال مكانیزه شدن هستند. به طوری كه در منزل و در محیط كار و تجارت، آثار انقلاب ریزپردازنده ها به وضوح نمایان است. انقلاب اخیر درحال متحول كردن روشها و سرعت فكر كردن، ارتباطات، همكاری، طراحی و ساخت، شناسایی و بهره برداری از منابع، بكارگیری تجهیزات، هدایت تحقیقات، تجزیه - تحلیل و پیش بینی آینده، بازاریابی، جابجایی محصولات، نقل و انتقال اعتبارات و در یك كلام، متحول كردن روش زندگی و تجارت است. عوامل دیگری همچون تغییرات اقتصادی، جمعیتی، جهانی شدن، تسهیل در ارتباطات، تحولات شگرف در فناوری و ظهور مشاغل جدید، موجب پیدایش بازار كار تازه ای شده است كه نیروی كار آن نیاز به مهارت و آموزشهای جدیدی دارد.
● رشد اقتصادی: افزایش آمارنیروی كار موجب افزایش قدرت خرید افراد جامعه شده و در افزایش تقاضای جامعه نمود پیدا می كند. بنگاههای تجاری نیز فعالیتهای خود را توسعه داده تا پاسخگوی تقاضای جامعه باشند. ازطرفی فعال شدن تجارت بین الملل نیز موجب رشد و توسعه اقتصاد جهانی خواهدشد.زنجیره تحركات اقتصادی پیش گفته، زمینه ساز پیدایش مشاغل جدید در همه حرفه ها می گردد.
● تغییرات جمعیتی: ویژگیهای جمعیتی مانند سن، جنسیت، پیشینه فرهنگی و سطح تحصیلات در جامعه، می تواند در تعیین نیازهای جامعه موثر باشد. یك جامعه جوان نیاز به مربیان آموزشی و مدارس بیشتری دارد در صورتی كه یك جامعه پیر، نیاز به خدمات بهداشتی بیشتر و درنتیجه پزشك و پرستار بیشتر دارد.
● جهانی شدن: انقلاب فناوری اطلاعات، كاهش هزینــه هـای مخابراتی و ظهور پدیده تار جهان گستر(WORLD WIDE WEB) ، موجب ورود رایانه های پرقدرت شخصی به منازل و دفاتر كار افراد شد. بتدریج نیاز زندگی و تجارت، افراد جامعه را در سراسر جهان به هم پیوند داده و مرزهای جغرافیایی را پشت سر گذاشت. چرخش سریع اطلاعات و سرمایه بین كشورها و افراد جامعه به روند جهانی شدن سرعت بخشیده و این امر نیز تاثیر بسزایی بر وضعیت اشتغال داشته است.
● تاثیر فناوری بر بازار كار
فناوری اطلاعات تشكیل شده است از علوم رایانه، ارتباطات و شبكه سازی. امروزه كاربردهای متنوع و گسترده ای از این علم درمحیط كــار مطرح شده است. ازجمله سیستم های خبره، پردازش تصویری، اتوماسیون، علم روباتها، فناوری حساسه ها، (SENSORS) مكاترونیكس (۱) و... . كاربردهای میان رشته ای فوق طی دهه های گذشته اثرات تحول زایی بر روش زندگی و امرار معاش انسان داشته اند. آثار این تحولات بر نیروی كار و زندگی بشر چنان چشمگیر بوده است كه به سختی می توان سرعت و ابعاد آن را مورد ارزیابی قرار داد. شاید گذری اجمالی به روند چند دهه گذشته، ما را در ترسیم این تحول یاری سازد.
در دهه ۱۹۵۰ میلادی صنعت كاملاً جدیدی تحت عنوان صنعت رایانه های بزرگ متولد شد. كمپانی های پیشرو و صاحب نام در ایــن صنعت عبــارت بــودنـد از آی بی ام، آر سی ای، هــانی ول و یونی وك. صنعت رایانه های بزرگ، مشاغل جدیدی همچون تولید، تعمیرات و نگهداری و خدمات رایانه ای را به بازار كار معرفی كرد. در مدت زمان كوتاهی، مشاغل جانبی این جریان صنعتی، ماننـد برنامه نویسی، كاربران رایانه ای، تكنسین های تعمیرات و كارشناسان بازاریابی و فروش به آمار بازار كار اضافه شدند. در ادامه این روند، میلیونها موقعیت شغلی جدید در زمینــه هــای مختلف دانش نـرم افزار و سخت افزار ایجاد گردید.
با رشد و توسعه فناوری، به تدریج به قدرت رایانه ها افزوده شده و متقابلاً ابعاد و قیمت آنها كاهش یافت. در دهه ۱۹۸۰، ظهور و رشد شگفت آور رایانه های شخصی حتی صنعت رایانه را غافلگیر كرده و تهدیدی برای بقای رایانه های بزرگ به شمار آمد.
رایانه های شخصی این ویژگی را داشتند تا وارد منزل و دفاتر كارافراد شوند. رفته رفته این نیاز به وجود آمد تا افراد در یك سازمان بتوانند با یكدیگر ارتباط ایجاد كرده و از ابزارهای موجود به طور مشترك بهره بگیرند. لذا شبكه های محلی شكل گرفت و این دستاورد تنها یك گام با تلفن و مودم و ایجاد ارتباط با دیگر شبكه های محلی فاصله داشت. امكان دسترسی رایانه های شخصی به اطلاعات موجود در رایانه های بزرگ، بی بی اس ها (۲) و دیگر شبكه های محلی، به زودی موجب ارتقاء كاربرد و توان آنها شد. اكنون نیاز بود تا رایانه ها با یكدیگر به تبادل اطلاعات بپردازند. در این مقطع مشكل ناسازگاری و استانداردسازی فرمت فایلها نمــایان شده و زبان جدیدی پا به عرصه ظهــور گـذاشت. این زبان جدید(۳(HTML نام گرفت كه بعدها زبان اصلی تار جهان گستنر شد.
قابلیتهای رایانه های شخصی و زبان استاندارد شده جدید، تلفیق شده و موجب شد تا میلیونها انسان در اطراف كره زمین با یكدیگر ارتباط ایجاد كنند.(۳) به طوری كه امروزه شبكه جهانی اینترنت دارای بیش از ۵۱۳/۴۰۰/۰۰۰ عضو فعال است.(۴) موسس كمپانی اینتل در این رابطه نظریه ای دارد كه معتقد است قدرت پردازش رایانه ها هر ۱۸ ماه دو برابر شده و هزینه رایانه ها به طور میانگین سالانه ۲۵% كاهش می یابد. پیش بینی می گردد در سال ۲۰۱۹ میلادی، یك رایانه شخصی ۱۰۰۰ دلاری، قادر به انجام ۱۰۲۰ عمل ریاضی در ثانیه بوده و ازنظر پیچیدگی در معماری، شبیه به مغز انسان باشد.(۵) اگر قدرت فناوری فوق و سرعت كاهش قیمت آن را با روند گسترش اینترنت و كاهش مستمر هزینه های مخابراتی تلفیق سازیم، به یكی از عوامل مهم در پدیده جهانی شدن اقتصاد، پی خواهیم برد.
تحول در رایانه ها و فناوری اطلاعات، موجب تغییرات وسیعی در صنایع و بنگاههای تجاری مختلف شده است. به عنوان نمونه، یك صنعت تولیدی امروزه می تواند با تعداد معدودی تكنسین و مهندس هدایت كننده روباتهــا، خط تــولیــد خود را اداره كند. قطعه سازان بزرگ می توانند قطعات موردنیاز صنایع را به موقع و آماده استفاده در خط مونتاژ تحویل دهند. برخی از بنگاههای بین المللی، بین دفاتر طراحی خود درچند كشور جهان ایجاد ارتباط كرده و از منابع انسانی ملیتهای مختلف و اختلاف ســاعات جغرافیایی بهره می جویند.
تحول در فناوریهای پیش گفته همچنین موجب ظهور صنایع و مشاغل جدیدی شده است كه تا یك دهه قبل نامی از این مشاغل در میان نبود. به عنوان مثال پیشرفتهایی كه در زمینه های بیوتكنولوژی، ویروس شناسی، تحقیقات سرطان و عصب شناسی شده است، مستقیماً متكی به دستاوردهای انسان در زمینه علوم رایانه و سیستم های اطلاعاتی بوده است.
بنابراین، پدیده های جدید مانند رشد اقتصادی، تغییرات جمعیتی، جهانی شدن و تحولات عظیم در فناوری اطلاعات و ارتباطات، ازجمله عوامل اثرگذار بر وضعیت مشاغل بوده اند.
● فناوری اطلاعات و اشتغال زایی
سخن گفتن از آثار فناوری اطلاعات بر مجموعه مشاغل، امر دشواری است. چرا كه فنــاوری اطلاعات درعین اشتغال زایی، اشتغال زدا هم بوده است. شواهد حاكی از آن است كه فناوری اطلاعات به عنوان یك كاتالیزور برای رشد اقتصادی و اشتغال زایی، عمل می كند. هنگامی كه فعالیتهای روزمره مكانیزه می شوند و بهره وری افزایش می یابد، هزینه های تولید و تحویل كالا كاهش می یابند.
به عبارت دیگر، قیمت تمام شده كالا برای خریدار كاهش یافته و به تبع آن، تقاضا برای خرید افزایش می یابد. همچنین فناوری اطلاعات موجب شده تا اطلاعات دقیق و روزآمد همواره دردسترس متقاضیان قرار گرفتــه و آنها را قادر به تصمیم گیری یا تصمیم سازی بهتر و به موقع كند. این امر به سهم خود هزینه ها را كاهش داده، سود را افــزایش می دهد و رشد اقتصادی را تسهیل می سازد.این یك واقعیت است كه در اثر ماشینی شدن فعالیتها، تقاضای برخی از صنایع برای نیروی كار كاهش می یابد. ولی ازطرفی، مشاغل جدیدی وارد بازار كار می گردند. از جمله این مشاغل عبارتند از طراحی صفحات وب، كارشناس نگهداری و مدیریت پایگاههای تحت وب، كــارشنـاس سیستم های چندرسانه ای، تكنسین ماهواره ای فرستندگی، تكنسین سیستم های موقعیت یاب جهانی، و متخصصین تجارت الكترونیكی، این مشاغل نیاز به دانش، مهارت و توانمندیهایی دارند كه بعضاً در شرح مشاغل قبلی یا حتی كنونی برخی كشورها وجود ندارد.
یكــی از كشــورهـای منطقه كه در اشتغال زایی از رهگذر فناوری اطلاعات به موفقیتهای جهانی دست یافته، كشور هندوستان است. این كشور صدور محصولات نرم افزاری خود را ابتدا از ایالات متحده، اروپا و ژاپن آغاز كرد. در سال ۱۹۸۴ درآمد هند از این صنعت تنها ۱۰ میلیون دلار و در سال ۸۹ یعنی ۵ سال بعد، به ۸ میلیارد دلار رسید.
در تحقیقی كه یكی از شركتهای بزرگ مشاوره مدیریت، به نام مك كنزی انجام داد، پیش بینی شده است كه چنانچه صنعت نرم افزار هند روند كنونی را ادامه دهد، تا پایان سال ۲۰۱۰، درآمدی بالغ بر ۸۷ میلیارد دلار نصیب این كشور شده و ۲/۲۰۰/۰۰۰ شغل جدید در هند ایجاد خواهدشد. (۶) به عنوان نمونه به مواردی از موقعیتهای شغلی ایجاد شده جدید كه متاثر از رشد فنــاوری اطلاعات بــوده انــد، اشاره می گردد:
۱ - مراكز تلفن(CALLCENTRES) : فناوری ارتباطات این امكان را ایجاد كرده است تا ارتباطات تلفنی ۲۴ ساعته ارزان قیمت با هر نقطه ای از جهان، مقرون به صرفه بوده و بازاریابی از راه دور و خدمات پس از فروش به راحتی صورت پذیرد. به عنوان نمونه، با تجهیزات پیشرفته مخابراتی نصب شده در ایالات متحده این امكان ایجاد شده است تا فعالیتهایی همچون صدور صورت حساب، حسابرسی و خدمات پشتیبانی فروش، ازطریق ۳۰ مركز مخابراتی در آمریكا و استخدام حدود ۳۰/۰۰۰ كارمند آسیایی، به راحتی صورت پذیرد. برای مثال شعبه مركزی كمپانی جنرال الكتریك، ایستگاهی در نزدیكی شهر دهلی ایجاد كرده و خدمات از راه دور این كمپانی را پشتیبانی می كند.
۲ - مدیریت اسناد پزشكی: خدماتی همچون اطلاعات پرونده بیماران و گزارشهای پزشكی ازطریق اینترنت به شركتهای خدماتی در هند و فیلیپین ارسال شده و این اطلاعات در آنجا، پس از سازماندهی لازم و تبدیل به قالبهای متنی، به كشور سفارش دهنده منتقل می گردد، تنها در سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰، نزدیك به ۷۰ شركت جدید در هند ایجاد شده تا به خدمات اسناد پزشكی از راه دور بپردازند.
۳ - خدمات پشت صحنه شركتها: انواع فعالیتهای اداری مانند ورود اطلاعات به رایانه، پردازش و تحلیل اطلاعات، از راه دور صورت می پذیرد. سازمانهایی همچون راه آهن، ناشران، دانشگاهها و شركتهای مسافربری هوایی، ازجمله سازمانهایی هستند كه از خدمات فوق بهره گرفته اند. خطوط هواپیمایی بریتانیا و سنگاپور ازجمله شركتهایی هستند كه اطلاعات پرواز و رزرو بلیت خود را به بنگاههای مستقر در كشور هند واگذار می كنند. كمپانی امریكن ان لاین (AOL) درحال حاضراز همكاری ۶۰۰ كارمند فیلیپینی بهره گرفته است. این افراد موظف هستند به سوالهای فنی و مالی مشتریان آمریكایی پاسخ دهند كه بالغ بر حدود ۱۲/۰۰۰ پیام پست الكترونیكی در روز هستند.
۴ - خدمات بیمه: شركتهای بزرگ بیمه كه روزانه وظیفه پاسخگویی به میلیونها مراجعه را دارند، نیاز به خدمات كارشناسی و پزشكی گسترده ای پیدا می كنند. این شركتها قوانین جاری خود را برای كشورهای آسیایی ارسال كرده و ساعات مطالعات كارشناسی پرونده ها را به این كشورها واگذار كرده اند.
۵ - بررسیهای حقوقی: در بررسی پرونده های قطور حقوقــی، سـاعات كار بسیاری صرف می گردد. بنگاههای حقوقی غربی با شناسایی شركتهای حقوقی مناسب در آسیا كه دارای وكلای ورزیـده، تسلط به زبان انگلیسی و هزینه های اندك باشند، فعالیتهای مطالعاتی خود را به این كشورها واگذار می كنند. در این رهگذر، نباید نسبت به مشاغل جانبی ایجاد شده كم توجه بود. مشاغلی همچون ایجاد پایگاههای هوشمند از قوانین كشورها، ایجاد پایگاه موضوعی از پرونده های حقوقی و سابقه جرایم(۷) و... .
۶ - انجام فعالیتهای كارگزینی: پردازش فیشهای حقوقی كاركنان و رسیدگی به دیگر آمار كارگزینی كه مشخص و تكراری است، نیز در زمره مشاغل از راه دور قرا رگرفته است. كمپانی نفتی كال تكس (CALTEX) از مركزی در شهر مانیل، فعالیتهای كارگزینی شعب خود را كــه در پنج كشـور مختلف جهان مستقر شده اند، اداره می كند.
۷ - متحـرك سازی: صنعت متحرك سازی رایانه ای تا پایان سال ۲۰۰۱ میلادی، ۳۵ میلیارد دلار از سهم بازار كار را به خود اختصاص داده است. طـــراحـی و توسعه سیستم های متحرك سازی رایانه ای به طور قابل توجهی هزینه تولید انیمیشین های ویدئویی، فیلمها و CD های پزشكی، فیلمهای آموزشی، مستندهای علمی، بازیها و آگهیهای تجارتی را كاهش داده است. كاربری وسیع این حرفه و هزینه گزاف تولید آن در كشورهای غربی، موقعیت شغلی بسیار مناسبی را برای كشورهای درحال توسعه ایجاد كرده است.
۸ - خدمات مهندسی: برخی از شركتهای غربی، اقدام به ایجاد مراكز طراحی در آسیا كرده و از خدمات مهندسی این منطقه بهره گرفته اند. كمپانی بزرگ مهندسی بچ تل (BECHTEL) با ایجاد یك مركز طراحی در شهر بنگلور و استخدام ۵۰۰ مهندس طراح، خدمات پشتیبانی فنی كمپانی فوق را در سطح جهانی تامین كرده است.(۸)
بهره گیری از منابع خارجی و انجام فعالیتهای خدماتی با استفاده از فناوری اطلاعاتی و ارتباطی، هنوز در آغاز راه است. لذا به سختی می توان عمق و دامنه این زمینه جدید اشتغــال زایـی را موردارزیابی قرار داد. صاحب نظران بر این باورند كه درازای هر شغل جدیدی كه در صنعت نرم افزار ایجاد می گردد، حدود ۷۵ موقعیت شغلی می تواند ازطریق كاربرد فناوری اطلاعات در زمینه های دیگر پدید آید. چنانچه این پیش بینی صحیح باشد، طی ۱۰ سال آینده، تنها از گذر مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات ۱۰۰ میلیون موقعیت شغلی جدیــد ایجاد خواهدشد. (منبع شماره ۸ صفحه ۱۴)
● چشم انداز آینده
انجمن آینده شناسی جهان در هفتمین نشست عمومی خود، طی گزارشی پیش بینی كرده است كه تا سال ۲۰۱۰ میلادی، مشاغل متعـارف فعلی وارد چالش جدیدی شده و حرفه های ارزشمندی به وجود خواهدآمد. هرچند كه فضای پیش بینی شده، بسیاری از مشاغل امروزی را از بین خواهدبرد. در آن برهه، بسیاری از فرمانها و تصمیم گیریها ازطریق سیگنال های دیجیتالی و فیبرنوری كه به وسیله ماهواره و فناوری بی سیم پشتیبانی می شوند، مخابره خواهدشد. بدیهی است كه شعاع گسترش ایــن فنــاوریها بستگی به برنامه ریزی هر كشور و صلاحدید رهبران آن دارد. برای درك بهتر از وضعیت آینده، تعدادی از مشاغل از بین حرفه های مختلف انتخاب شده و تصویر سال ۲۰۱۰ این مشاغل به طور اختصار ترسیم خواهد شد:
۱ - كشاورزی: كشاورزان بیشتر به عنوان مدیران مزرعه و عمدتاً در داخل ساختمان فعالیت خواهندكرد. اطلاعات محیطی ازطریق حساسه های هوشمند به رایانه و دفتر كار كشاورز مخابره شده و كشاورزان به راحتی به تحلیل وضعیت خاك، سلامت گیاهان و درختان، حد آماده بودن محصول برای برداشت، تلفیق كود و غذای موردنیاز خاك، رطوبت و بسیاری عوامل دیگر خواهند پرداخت. در آن زمان كشاورزان باید بتوانند خــود به تحلیل وضعیت بازار پرداخته و با پیش بینی وضعیت جوی، بهره وری كشت و برداشت را ارتقاء دهند. آنها داده های موردنظر را وارد رایانه كرده و رایانه پس از پردازش اطلاعات، فرمانهای لازم را برای تجهیزات و سیستم های نصب شده در مزرعه مخابره خواهد كرد.
۲ - پلیس مجهز به فناوری اطلاعات: در سازمانهای پلیس آینده، مكاتبات اداری و ارسال و دریافت پیامها به صورت الكترونیكی انجام خواهدشد. افسران پلیس و كارآگاهان، با بهره گیری از پایگاههای اطلاعات هوشمند به دنبال سرنخ خواهند بود، تا اینكه به صورت فیزیكی به جستجو در شهر بپردازند. احتمالاً یكی از این پایگاهها، حاوی نمونه های DNA شهروندان بوده و لذا بررسی پرونده یك مظنون به راحتی انجام می پذیرد. با امكان ثبت صورت افراد، به جای احكام اداری امروزی، ماموران پلیس با فرمانهای گفتاری برای انجام ماموریت یا حضور در دادگاه آماده خواهند شد. خودروهای پلیس بیشتر شبیه به آزمایشگاههای كوچك جنایی شده و ازطریق ارتباط مستمر با مركز تشخیصهای جنایی، در تشخیص جرم و دستگیری متخلفان نقش بسزایی ایفا خواهندكرد. چنانچه شهروندی مرتكب یك جرم رایانه ای گردد، نوع جرم و موقعیت وی سریعاً مشخص شده و دستور جلب مجرم به نزدیكترین گشت پلیس اعلام خواهدشد.
۳ - كارگران صنعتی: اتوماسیون در محیط كار باعث منسوخ شدن مشاغل غیرهوشمند، مانند خواندن كنتورهای آب، برق، گاز و تلفن خواهدشد. اطلاعات كنتورها ازطریق ارتباطات رایانه ای بین هر ساختمان و وزارت نیرو، تبادل می گردد. با بهره گیری از واقعیت مجازی، نظارت بر فعالیتهای مكانیزه شده و خطوط تولید، صورت می پذیرد. در فعالیتهای تعمیرات و نگهداری، كارگر ناظر قطعات موردنظر را به صورت تصویری مشاهده كرده و فرمان تعویض یا تعمیرات برای روباتهای مربوطه مخابره خواهدكرد. تعمیرات میدانی مانند لوله های نفت و گاز و خطوط انتقال نیرو، به وسیله تكنسین های مجهز به تلفن همراه و رایانه كیفی انجام خواهدشد.
این افراد با بهره گیری از اطلاعات فنی و استانداردهای موردنیاز، به خوبی انجام وظیفه خواهندكرد. پیش بینی می گردد كه فعالیتهای میدانی اضطراری، با یك یا دو روز فعالیت میدانی در هفته به خوبی انجام پذیرند.
۴ - پژوهشگران: دانشمندان و پژوهشگران در سال ۲۰۱۰ با بهره گیری از فناوریهای اطلاعاتی، در گروههای بزرگ فعالیت كرده و علاقـه مندان به یك موضوع تحقیقاتی خاص، به راحتی با یكدیگر هماهنگ خواهندشد. گردهمایی مجازی آنها نه تنها از پژوهشهای تكراری در كشورهای مختلف خواهد كاست، بلكه موجب پیشرفتهای سریع در دانش بشری می گردد. گروههای كار از نقاط مختلف جهان، می توانند از تجهیزات و منابع گران قیمت و ارزشمند یكدیگر، به صورت مشترك بهره بگیرند. یكی از دستاوردهای فعالیت گروهی عبارت است از پرداختن پژوهشگران كشورهای مختلف به یك مشكل تحقیقاتی خاص و تقسیم حجم كار بین گروههای پژوهشی در كشورهای مختلف.
۵ - آموزش: مدرس سال ۲۰۱۰ عمدتاً به عنوان یك مربی و راهنما فعالیت خواهدكرد تا اینكه یك روز كامل از وقت خود را صرف آموزش كنــد. دانش آمــوزان بـا هدایت مدرس و بهره گیری از درسهای ویدیویی، برنامه های آموزشی تلویزیونی و سیستم های هوش مصنوعی، به دانش تعیین شده در طرح درس دست خواهندیافت. سیستم هوش مصنوعی در مراكز آموزشی، به عنوان یك دستیار و مشاور با ارزش برای مدرسان عمل خواهدكرد. به طوری كه برای هر دانش آموز، متناسب با استعداد و توانمندی فردی وی، توصیه ها و دستورات آموزشی ویژه صادر شده و دراختیار مدرس قرار می گیرد. مدرس تنها در موارد نادری مجبور به تدریس برخی از مفاهیم شده و عمدتاً وقت خود را صرف بهبود برنامه درسی یا تدریس موردی بعضی از دانش آموزان خواهدكرد. (۹)
● راهكارهایی برای ما
بنابه اظهار صاحب نظران و علاقه مندان به مبحث فناوری اطلاعات، انقلاب فناوری اطلاعات در ابتدای راه بوده و هنوز دوران طفولیت خود را طی می كند. بدیهی است كه در سالهای آینده، اجزای این فناوری به مراتب از یكپارچگی و هماهنگی بیشتری برخوردار شده و اثرگذاری آن بر وضعیت اشتغال و ارتباط بین كشورهای توسعه یافته با كشورهای درحال توسعه به شدت خودنمایی خواهدكرد. چنانچه بــرای این پدیده رعدآسا، در برنامه های توسعه ای ملی جایگاه مناسبی ترسیم نگردد، ممكن است زمان وموقعیت فعلی نیز برای همیشه ازدست برود.
● ازجمله راهكارهایی كه می تواند برای كشور ما مفید باشد عبارتند از:
▪ گسترش طرح ملی فناوری اطلاعات كشور؛
▪ بكارگیری تدابیر لازم به منظور مشاركت كلیه سازمانهای دولتی و خصوصی در اجرای این طرح؛
▪ ایجاد شورایی متشكل از سازمانهای مختلف، به منظور هدایت كشور برای گذار از مقطع كنونی و ورود به اقتصاد اطلاعات؛
▪ برنامه ریزی به منظور شناسایی ظرفیتها و استعدادهای داخلی متناسب با بازار جهانی فناوری اطلاعات و تلاش درجهت برخورداری از سهم مناسبی از این بازار؛
▪ به عنوان یك استراتژی كوتاه مدت و تا زمان حضور فعال كشور در بخش صادرات فناوری اطلاعات، طراحی یك الگوی مناسب برای بنگاههای تجاری كار از راه دور (TELEWORKING) و تعمیم آن به مشاغلی كه از نیروی انسانی موردنیاز داخلی و فاقد شغل برخوردار هستند. ازجمله این مشاغل می توان به شركتهای طراحی نرم افزار، بیمه، حقوقی، صنعت حمل و نقل، حسابداری، خدمات پزشكی، خدمات ترجمه بین زبانهای فارسی و دیگر زبانها، تدریس زبان و ادبیات فارسی، و بسیاری از مشاغل خدماتی دیگر اشاره كرد. ۱

مهدی فهیمی
پا نوشتها:
۱ - واژه ای مشتق شده از عبارات ELECTORNICS, MECHANICAL حوزه ای از مهندسی كه اصول علوم مكانیك، برق و الكترونیك را در طراحی محصول به كار می برد.
۲ - BULLETIN BOARD SYSTEMS (BBS)
۳ - HYPER TEXT MARKUP LANGUAGE
۴ - آخرین آمار متعلق به ماه اوت ۲۰۰۱ میلادی است.
۵ - در اجلاس سالانه انجمن آینده شناسی ده شغل مختلف موردبررسی قرا رگرفته است كه به دلیل اختصار، در این مقاله به طور اجمال به پنج شغل اشاره خواهدشد.
منابع:
۱ - BOUTS, J.K. ET AL. A DUTCH APPROACH FOR CREATING GROWTH AND EMPLOYMENT, INSTITUTE DEL’ENTERPRISE, ۱۹۹۹.
۲ - INTERNATIONAL LABOUR OFFICE, WORLD EMPLOYMENT ۱۹۹۸-۹۹..
۳ - CISCO RELEASE STUDY, MEASURING JOBS & REVENUES TIDE TO INTERNET ECONOMY, www. Cisco.com/ warp/public/۱۴۶/ june۹۹/۲۳.ntml, june ۱۰, ۱۹۹۹.
۴ - www.nua.ie/surveys/how-many-online/
۵ - REY KURZWEIL, THE AGE OF SPIRITUAL MACHINES: WHEN COMPUTERS EXCEED HUMAN INTELLIGENCE, NEW YORK: VIKING PUBLISHERS, ۱۹۹۹.
۶ - INFORMATION TECHNOLOGY ASSOCIALTION OF AMERICA SPONSORED STUDY “BRIDGING THE GAP: INFORMATION TECHNOLOGY SKILLS FOR A NEW MILLENNIUM”, RELEASED IN APRIL ۲۰۰۰, http://www.itaa.org/workforce/studies/
۷ - I.T.ENABLED SERVICES, http://www.nasscom.com/.
۸ - TOWARD FULL EMPLOYMENT, APPROACH PAPER FOR THE YOUTH EMPLOYMENT SUMMIT, APRIL ۴, ۲۰۰۰.
www.icpa,org/employment/approach/
۹ - HINES ANDY. JOBS AND INFOTECH: WORK IN THE INFORMATION SOCIETY, EXPLORING YOUR FUTURE, WORLD FUTURE SOCIETY, UTHESDA, MARYLAND, USA, ۲۰۰۰.
مهدی فهیمی: مدیرعامل موسسه فرهنگی روشنگران اندیشه

منبع : ماهنامه تدبیر