غار کتله خور

زیباترین پدیده طبیعی این غار به صورت قندیل‌های تماشایی معمولا در اطراف چشمه‌ها و تالاب‌های كف آن قابل مشاهده است.
غار كتله خور در ۱۵۵ كیلومتری جنوب زنجان و ۱۷۳ كیلومتری شمال همدان، در نزدیكی شهر كوچك گرماب واقع شده است. مسیر متداول، برای بازدید از این جاذبه طبیعی جاده زنجان به خدابنده (قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب است.
تا سال ۱۳۷۲ بازدید از غار تنها برای گروههای حرفه‌ای غارنورد و مجهز به ابزار و ادوات خاص امكان‌پذیر بود، كه از این سال به بعد عملیات عمرانی در این منطقه آغاز شد و مسیرهای بازدید تفریحی به طول دوهزار و ۳۵۰ متر و با نورپردازی‌های فراوان در غار ایجاد شد.
درحال حاضر غار كتله خور به عنوان یك مركز گردشگری در منطقه، مورد بازدید علاقه‌مندان بسیاری از سراسر ایران قرار می گیرد. از درون دهلیزها كه وسعت آن گاهی به بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر می‌رسد گالری‌های باریكی در جهات گوناگون جدا می‌شوند كه انتهای بعضی از آنها مسدود و برخی دیگر راه عبور بسیار باریكی به گذرگاهها و دهلیزهای دیگر دارند و بسیاری از این مسیرها و دالان‌های باریك هنوز شناسایی نشده و ناشناخته مانده‌اند.
مساحت دهلیزها و معابر و دالانها را نمی‌توان به درستی تخمین زد. در حال حاضر دو گذرگاه بزرگ در درون غار شناسایی شده‌است، یكی گذرگاه و دهلیز اصلی و قدیمی است كه در راستای دهانه ورودی قرار گرفته و دیگری دهلیزها و دالانهایی هستند كه در فواصل ۱۵-۱۰ متر از دالان های اولی قابل دسترسی است.
استالاگتیت‌ها و استالاگمیتها ستونهای عظیمی را در دهلیزها و گذرگاه‌های اصلی ساخته‌اند. قندیل‌های آویزان از سقف‌ها در اثر داشتن ناخالصی‌ها، زنگ‌های مختلف به خود گرفته‌اند و آنهایی كه تركیبات همراه نداشته و یا كمتر دارند به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
زیباترین پدیده طبیعی این غار به صورت قندیل‌های تماشایی معمولا در اطراف چشمه‌ها و تالاب‌های كف آن قابل مشاهده است.در اثر فرو رفتن آب به طبقات زیرین غار و كم شدن عمق تالابها، كریستال‌ها و قندیل‌های بلورین خطوط دیدنی و بسیار جالبی را تشكیل داده‌اند.
● بخش‌های فرهنگی،ورزشی و تفریحی غار
در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است. بخش ورزشی آن كه در حدود ۴ كیلومتر است تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد ولی هنوز انتهای آن كشف شده‌است.
بخش تفریحی غار نیز كه جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد حدود ۲ كیلومتر مسیر مستقیم است كه می‌گویند این مسیر تنها ۳/۱ كل غار است.
بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد؛ قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی كه جهت برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، البته این دالان هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی كنده شده اما خود دالان تماما طبیعی بوده است.
غار كتله‌خور از لحاظ كیفیت بلورها و قندیلها، زیبابی و تعدد طبقات اولین غار آهكی جهان شناخته شده است. غار كتله خور، غاری است آهكی كه در برخی نقاط آن گل رس و خاك‌های حاوی اكسید آهن قابل مشاهده است.
● هم‌سن و سال علیصدر اما متفاوت از او
این غار از نظر سنی تقریبا همسن غار علیصدر همدان است، البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یكی اینكه غار علیصدر همدان غاری است كاملا آبی اما غار كتله خور زنجان غاری است تقریبا خشك.
دوم اینكه آهكهای غار كتله خور نسبت به آهكهای غار علیصدر بسیار خالص‌تر است كه این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراكه خالص بودن آهك‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل ها می شود.
یك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله خور این است كه شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است كه این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می شود. همچنین یكی دیگر از عجایب و زیبایی های این غار تعدد طبقات آن است كه این گونه غارها در جهان بسیار كم نظیر هستند.
● غاری پر از میدان
گمان می‌‌رود حدود ۷۰۰ متر اولیه این غار قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته است به طوریكه رهنوردان اولیه غار این مسیر ۷۰۰ متری را به صورت سینه خیز طی كرده و مسیر خود را با علامتگذاری مشخص كرده‌اند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسانهای نخستین بوده است كه این موضوع را اسكلت ۸۰ انسانی كه در این محل پیدا شده است تأیید می‌كند. این غار دارای بخشهای دیگری است كه به ترتیب، میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل ستون، سه راهی كوهی، میدان پنج شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر با جهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و ... را می‌توان نام برد. تمامی این بخشها حاصل تجمع‌های مختلف آهكی است كه هر كدام بر اساس شباهتی كه به یكی از اشیاء اطراف ما داشته اند به این اسامی خوانده می‌شوند.
یكی از ویژگیهای منحصر به فرد این غار را می توان وجود ستونك‌های آهكی عظیم دانست كه حاصل به هم پیوستن استالاگتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهكی هستند كه باعث شده‌اند كه این غار خود، نگهدارنده خود باشد یعنی اینكه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده هایی را بازی می كنند كه مانع از فروریختن سقف غار می شود.
كتله‌خور در مراحل اولیه تشكیل خود غاری آبی بوده است كه در اثر فعل و انفعالات توده‌های عظیمی از سنگها از توده اصلی جدا شده اند. تشكیل طبقات متعدد این غار باعث شده است كه آب به طبقات زیرین نفوذ كرده و عملا غار تبدیل به غاری خشكی گردد.
از دیگر ویژگی‌های بارز این غار وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهكی و استالاگتیت‌های گل كلمی است. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره های متعدد طبیعی هم از ویژگیهای منحصر به فرد این غار است. علاوه بر تمامی این مسائل در غار كتله خور همان طور كه در قبل آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده كرد كه یكی از این تجمع های زیبا و جالب توجه استالاگمیت‌هایی است كه بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند. این غار در طول ۱۲۰ میلیون سالی كه از عمرش می گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده است. از تغییرات طبیعی این غار می توان به شكستگیهای حاصل از زمین لرزه ها، گسل خوردگیها، لغزش ها و ریزش ها اشاره كرد.

منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی

منبع : سایت خصوصی میراث ـ صنایع دستی و گردشگری