سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

سازه های موثر بر بروز رفتارهای فحلی در گاو


سازه های موثر بر بروز رفتارهای فحلی در گاو
●مقدمه:
بی حركت ایستادن و اجازه سواری دادن به گاو نر و یا یك گاو دیگر، اصلی ترین و مطمئن ترین نشانه فحلی، و بهترین شاخص است كه نشان می دهد ماده گاو یا تلیسه، در گامه پیش از تخمك ریزی قرار دارد و آماده پذیرش جنسی است. شدت و طول دوره بروز رفتارهای فحلی در خلال چرخه فحلی، بین گاوهای مختلف، بسیار متغییر است. تعداد جفتگیری موفقیت آمیز با گاو نر، می تواند تا ۲۰ بار نیز برسد. "برهم كنش اجتماعی"، سازه های مدیریتی، نوع ساختمانهای نگهداری و امكانات آن، محیط فیزیكی، تغذیه، سن، وضعیت فیزیولوژیكی، سازه های ژنتیكی، و بود یا نبود گاو نر در گله، بر بروز رفتارهای فحلی تاثیر می گذارند. هدف این مقاله ، بررسی جنبه های مهمتر این سازه ها، بر رفتار فحلی در گاو است.
●بر هم كنش های اجتماعی(Social interactions)
بر هم كنش های اجتماعی، از جمله "چیرگی اجتماعی"(Social dominance)(چیره بودن بر دیگر افراد گله) بر بروز رفتارهای فحلی، تاثیر می گذارند. در تلیس هایی كه به شكل گروهی نگهداری می شوند، برخی از تلیسه های فحل، سواری می گیرند. گاو های درشت جثه چیره، ممكن است از سواری گرفتن گاوهای زیردست(Subordinate)با جثه كوچك، جلوگیری كنند، هر چند كه در برخی پژوهش ها، رابطه ای بین درجه اجتماعی(Social Rank) و بسامد سواری از نظر تعداد سواری داده شده و تعداد سواری گرفته شده، مشاهده نشده است. بر هم كنش های اجتماعی، بر زمان بندی بروز رفتار فحلی در گله و احتمالا بر ساز و كارهای فیزیولوژیك موثر بر فحلی، تاثیر می گذارند. در شرایطی كه فحلی در گاوهای گله همزمان شده بود، درجه اجتماعی گاوهای چیره، اثر بسیار شدیدی بر طول دوره فحلی و نیز تعداد گاوهایی داشت كه در هر زمان معین، فحل بودند. زمانی كه اقدام به همزمان سازی فحلی در گله می شود، ماده گاوها، تمایل به تشكیل گروه هایی دارند كه انها را "گروه فعال جنسی"(Sexuall Active Group)می نامند. جابجایی گاو ها در این گروه ها، اغلب بسیار زیاد است و اعضای گروه، پیوسته، تغییر می كنند.
عملكرد جنسی گاوهای نری كه پیش از جفتگیری با ماده گاو ، سواری گرفتن و یا سواری دادن دیگر گاوها را مشاهده كرده اند، افزایش می یابد. با همزمان كردن فحلی، تعداد گاوهایی كه در تشكیل " گروه جنسی فعال " شركت می كنند، افزایش می یابد. همزمان شدن فحلی ماده گاوها، به طور طبیعی نیز اتفاق می افتد و بین گاوهای جوان تر، شایع تر است. پدیده همزمان شدن فحلی در طبیعت نیز نشان می دهد، گاوهای فحل به گونه ای بر فحلی دیگر گاوهای فحل در گله، اثر می گذارند. متراكم شدن بروز فحلی، بین گاوهای اصطبل های جاور نیز رخ میدهد، به ویژه اگر امكان تماس حسی وجود داشته باشد. در گروه های جنسی فعال، ماده گاوها، گاوهای ماده ویژه ای را به عنوان شریك جنسی،(Sexual partner) بر می گزینند و این تمایل، در گاوهای مسن تر بیشتر دیده می شود. ماده گاوها ، جذابیت جنسی كمتری برای دیگر گاوهای گروه دارند اما بندرت به سوی آنها می روند و یا در زمان فحلی تمایل به سواری گرفتن دارند. برخی گاوها، درست بر عكس این رفتار را نشان می دهند.
●سازه های مدیریتی
تشخیص فحلی، یكی از مهمترین نگرانی های گاوداریهایی است كه علاقه مند به بكارگیری تلقیح مصنوعی هستند. دقت و كارایی مشاهدات مستقیم، به بسامد مشاهدات، طول دوره هر مشاهده، و زمان بندی دوره های مشاهده، بستگی دارد. برای افزایش كارآیی تشخیص فحلی، می توان از روش همزمان سازی فحلی، بهره گرفت. بسامد بروز فحلی و طول دوره فحلی، كاملا متغییر بوده است و از این نظر، بین گاوهایی كه فحلی طبیعی داشتند و آنهایی كه با پروستاگلاندین همزمان شده بودند، تفاوتی دیده نشده است. در گاوهای كوهان دار در مكزیك، طول میانگین دوره فحلی در حالت طبیعی و در گاوهای همزمان شده با پروستاگلاندین به ترتیب، ۳/۱۵ و ۳/۱۳ ساعت و در تلیسه ها ۷/۲۱ و ۸/۱۹ ساعت بود. كارایی تشخیص فحلی در روش PRID و ایمپلاتست پروژسترون تقریبا برابر با ۷۰ درصد ولی برای روش پروستاگلاندین، ۴۴ درصد بود. مطالعه گاوهای اروپایی نشان داده است كه تراكم دام درواحد سطح موجب افزایش بسامد و برهم كنش های جنسی بین ماده گاوها می شود. گاوهایی كه در اصطبل نگهداری می شوند نسبت به آنهایی كه در مراتع هستند، در هر دوره فحلی، سواری بیشتری می دهند.
در مرتع ، زمان بیشتری صرف چرا می شود و از این رو، زمان كمتری برای بروز برهمكنش های رفتاری وجود دارد. نوع مواد بستر نیز می تواند بر بسامد رفتاری فحلی اثر داشته باشد. سطوح لغزنده، تاثیر نامطلوبی بر بروز فحلی دارند. سواری گرفتن گاوهای فحل روی سطوح چوبی بیشتر از سطوحی است كه با كاه پوشیده شده اند(به ویژه، برای گاوهای مسن تر) و برای سطوح سیمانی بیشتر از خاكی است.برخی پژوهشگران، نشان داده اند كه سطوح بتونی، به میزان زیادی بسامد سواری دادن و طول دوره فحلی را نسبت به سطوح خاكی، كاهش می دهند.زمانی كه مشكلات سم در گله شایع تر باشد، تفاوت بین سطوح بتونی و خاكی از نظر بسامد سواری، به مراتب بیشتر است. سروصدای بلند از دیگر سازه هایی است كه فعالیت سواری دادن را كاهش می ده، به ویژه اگر صدا نا منظم و غیر عادی باشد. سقف های كوتاه ساختمان، عمق زیاد گل ولای، در انتظار زمان شیردوشی و تغذیه (شرطی است) بودن نیز بسامد سواری دادن را كاهش می دهند.
●سازه های محیطی
سازه های محیطی، بر فعالیت های جنسی و بازدهی تولید مثل گاو، تاثیر می گذارند. حتی "فاز ماه"(Lunar phase) می تواند بر فعالیت فحلی تاثیر داشته باشد. در اواخر پاییز و اوایل زمستان رفتار فحلی، در مقایسه با تابستان، كمتر، و چرخه های فحلی نا منظم و تعداد روزهای باز در ماه های زمستان بیشتر گزارش شده است. تداوم دمای محیطی بالا، موجب كوتاه شدن دوره فحلی و كاهش شدت فحلی در گاوهای شیری می شود. انتقال گاوهای اروپایی به نواحی نیمه گرمسیری و گرمسیری موجب كوتاه شدن طول دوره فحلی شد كه ناشی از تاثیر تغییرات تغذیه ای، آب و هوا، و انگل ها بر تولید مثل است. در حالی كه نزادهای كوهان دار، در ماههای گرم سال، رفتارهای فحلی بیشتری را نشان می دهند، در گاوهای اروپایی، هوای سرد(اگر زیاد شدید نباشد) تاثیر مهاری كمتری بر بروز فحلی دارد تا هوای گرم. در ماههای تابستان، طول دوره فحلی ماده گاوهای هولشتن(لا ضریب چاقی لاغری۶/۲)، در محیط كاملا خنك(۱۶ ساعت) بیشتر از محیط نسبتا خنك(۵/۱۱ ساعت) بود.
برخی گزارش ها حاكی از این هستند كه فحلی، هنگام شفق و در ساعت های روشنایی، اغاز می شوود در حالی كه برخی گزارش ها می گویند كه بیشترین فعالیت سواری، هنگام عصر و شب، رخ می دهد. این در حالی است كه برخی پژوهشگران تفاوتی در بسامد فعالیت جنسی بین روز و شب مشاهده نكردند. بیشتر یافته ها درباره گاوهای كوهان دار، نشان می دهند كه احتمال بروز رفتارهای فحلی، در ساعات های تاریكی و یا ساعت های آغازین صبح، بیشتر است. شدت رفتار فحلی، تحت تاثیر زمانمی از شبانه روز است كه فحلی آغاز می شود. فعالیت جنسی گاوهایی كه فحلی آنها در صبح اغاز شده بود، نسبت به انهایی كه در عصر آغاز شده بود، بیشتر بود_۴/۱۱ سواری در ساعت در برابر۶/۷). سازه های دیگری مانند باد شدید، باران شدید و رطوبت زیاد نیز موجب كاهش فعالیت های حركتی وابسته به فحلی می شوند.
●تغذیه
سازه های تغذیه ای می توانند موجب مهار چرخه تخمدانی شوند اما بطور كلی، تا زمانی كه چرخه های تخمدانی، طبیعی باشند، تاثیری بر چگونگی بروز فحلی ندارند. افزایش و یا كاهش شدید مقدار خوراك گاوهای گوشتی، شروع فحلی پس از زایش را در مقایسه با گاوهایی كه وضعیت بدنی متوسط تا خوبی داشتند، به تاخیر انداخت. كمبود شدید پروتئین موجب بروز ناهنجاریهای تولید مثلی و تغذیه با مقادیر زیاد پروتئین، موجب تاخیر در بلوغ و افزایش تعدا روزهای باز در گاوهای شیری می شود. كمبود ویتامین A، موجب تاخیر در بلوغ می شود. در بسیار موارد، تعادل انرژی تاثیر به سزایی بر از سرگیری چرخه های تخمدانی پس از زایش دارد، به گونه ای كه تعادل منفی انرژی بروز فحلی پس از زایش را به تاخیر می اندازد. تعادل منفی انرژی و یا چاقی زیاد تلیسه ها تاثیری بر طول دوره فحلی نداشت. تغذیه تلیسه ها با جیره هایی كه ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۰ درصد نیازهای انرژی و پروتئین را تامین می كرد نیز تاثیری بر طول دوره فحلی و فعالیت های سواری آنهانداشت. كمبود مینرال ها نیز بر تولید متل تاثیر می گذارد. كمبود فسفر، فحلی پس از زایش را به تاخیر می اندازد اما تغذیه جیره هایی كه ۷۳،۱۳۸،۲۴۶ درصد نیازهای فسفر تلیسه های شیری شیری را تامین می كرد. تاثیری بر طول دوره فحلی و بسامد سواری دادن، نداشت. كمبود كبالت، چرخه های فحلی را منظم می كند و كمبود منگنز، فحلی پس از زایش را به تاخیر می اندازد و اگر شدید باشد موجب قطع كامل چرخه های تخودانی می شود. كمبود بتاكاروتن نیز موجب كاهش شدت رفتارهای فحلی شده است.
●سن و وضعیت فیزیولوژیكی گاو
گفته می شود كه طول دوره فحلی تلیسه كمتر از گاو است اما برخی پژوهش ها تفاوت آشكاری در میانگین طول دوره فحلی تلیسه ها (۵/۵± ۶/۱۴ ساعت) و گاوهای مسن تر را(۴/۴±۱/۱۵ ساعت) ندیدند. شدت رفتار فحلی با افزایش سن افزایش یافت (۵/۵ سواری بیش از نخستین ابستنی تلیسه ها، ۳/۶ سواری در تلیسه های زایش اول ، و ۹/۷ سواری در گاو های مسن تر) و گاوهای مسن تر، در آغاز دوره فحلی، نسبت به گاوهای جوان تر، فعالیت سواری بیشتری را نشان دادند. تعداد سواری گرفتن از تلیسه ها و گاوهای فحل، كاملا متغییر است;تعداد سواری در گاوهای شیرده، بین ۳-۱۴۰ و در تلیسه ها، بین ۳-۲۲۵ بار متغییر بود تمایل به تشكیل "گروههای جنسی فعال" با افزایش سن، كاهش می یابد و تركیب گروه های جنسی فعال ممكن است كاملا متفاوت باشد. در مقایسه با گاوهای مسن تر، تعداد گروه های فعال جنسی در تلیسه ها، كمتر اما تعداد افراد در هر گروه، بیشتر بود."گروه های فعال جنسی" كه كمتر از ۶ عضو داشتند، ناپایدارتر بودند و گاوها تمایل بیشتری به شركت در گروه هایی داشتند كه پیشینه آشنایی با آنها را داشتند. با پیشرفت دوره فحلی ، تغییراتی نیز در فعالیت جنسی دیده می شود.
سواری دادن یا گرفتن در چند ساعت آغازین دوره فحلی واقعی، بیشتر است و سپس به تدریج، كاهش می یابد. شیردهی و یا حضور گوساله، موجب تاخیر در آغاز چرخه فحلی می شود و رفتار فحلی را مهار می كند. در سه ماه اول پس از زایش، میانگین تعداد سواری های داده شده یا گرفته شده به ازای هر ماده گاو و در هر دوره فحلی، با هر نوبت فحلی پس از زایش افزایش یافت. در فعالیت های سواری دادن و یا گرفتن، در ۹۸ درصد موارد، حداقل یكی از گاوها، فحل بود و در ۷۱ درصد موارد، هر دو گاو فحل بودند. در گاوهای اروپایی، نزدیك به ۶درصد گاوهای آبستن، در فعالیت های سواری شركت می كنند. این رقم در گاوهای زیبو، كمتر از ۲ درصد است.
فعالیت سواری گاوهای آبستن، اغلب به ۱۰۰ روز نخست آبستنی، محدود می شود كه غلظت استروژن خون معمولا پایین است. گاوهای اروپایی، اغلب در مرحله پرواستروس و مت استروس، تمایل به سواری گرفتن دارند اما گاوهای براهمن در این مراحل، هم سواری می دهند و هم سواری می گیرند.استرس موجب كاهش طول دوره فحلی و یا مهار آن می شود. انتقال گاوهای زیبو به مراتع جدید و یا محصور كردن آنها در اصطبل، فعالیت فحلی آنها را كاهش می دهد. توفانهای موسمی گرمسیری نیز تاثیر همانندی دارند. تزریق ۳۲۰ واحد بین المللی ACTHدر مرحله پرواستروس، موجب تاخیر در بروز فحلی و كاهش طول دوره فحلی در تلیسه ها شد. اینفیوژن كورتیزول در مرحله پرواستروس به تلیسه ها برای ۹۰ ساعت، به طور كامل موجب مهار سرژLH و رفتار فحلی شد بدون این كه تاثیری بر غلظت پلاسمایی استرادیول داشته باشد.
یكبار تزریق كورتیزول (تا ۲۰۰ میلی گرم) به تلیسه های تخودان برداری شده ای كه استرادیول دریافت كرده بودند، تاثیری بر ویژگی های فحلی نداشت. یك تزریق ۴ میلی گرمی دگزامتازون به چنین تلیسه هایی، درصد تلیسه های فحل را كاهش داد اما تاثیری بر رفتار فحلی تلیسه هایی تداشت كه فحلی نشان دادند. افزایش غلظت استرادیول موجب سرژ گونادوتروپین ها و بروز فحلی می شود اما رابطه مستقیمی بین غلظت استرادیول و یا پروژسترون با شدت رفتارهای فحلی دیده نشد. از سویی، كاهش غلظت پروژسترون و افزایش استرادیول موجب تحریك فعالیت جنسی در مراحل پایانی دوره فحلی شد. گاوهایی كه دوره فحلی طولانی تری داشتند، نرخ آبستنی بالاتری نیز داشتند. شدت رفتارهای فحلی تاثیری بر نرخ آبستنی نداشت اما افزایشی برابر ۱۲ درصد در نرخ آبستنی نیز برای گاوهایی گزارش شده است كه فعالیت جنسی آنها در فحلی پس از زایش، بیشتر بود.
●سازه های ژنتیكی
طول دوره فحلی و شدت رفتارهای فحلی، تفادت هایگونه ای و ژنتیكی نشان می دهند. دامنه طول دوره فحلی (پذیرش جنسی) ماده گاوهای اروپایی بین ۴ تا ۴۸ ساعت(میانگین هایی بین ۶/۱۳ و ۳/۱۹ ساعت) و میانگین آن در گاوهای هندی (كوهان دار) ۸/۰± ۷/۶ ساعت (انحراف معیار) گزارش شده است. تفاوت هایی از نظر شدت رفتار فحلی بین گاوهای اروپایی و هندی نیز گزارش شده است. گاوهای براهمن در هر ساعت دوره فحلی، به طور متوسط یكبار سواری دادند در حالی كه این رقم برای گاوهای شاروله ۸/۲ بود. شدت رفتارهای فحلی گاوهای براون سویس، كمتر از نژاد های شیری دیگر بود و بطور كلی، نژادهای تیره رنگ نسبتبه گاوهای دارایموهای سفید یا قرمز، شدت فحلی بیشتری نشان دادند. به طور كلی، شدت رفتارهای فحلی در گاوهای مناطق گرمسیری، كمتر است و رفتارهای شدید فحلی تنها در ۳۰ - ۲۰ افراد گله گزارش شده است. ضریب وراثت پذیری شدت رفتارهای فحلی، پایین است(۲۱/۰) كه نشان می دهد چرا دخترا هر گاو نر، شدت فحلی، متفاوتی دارند.
●اثر گاو نر
در ساعت های آغازین روز، گاوهای نر در گروه های "نا هم جنس"،از نظر جنسی فعال تر هستند. در این ساعت ها، طول دوره فحلی گاوهای ماده نیز بیشتر است. الگوی فعالیت جنسی گاوهای نر در برابر همان ماده گاوهای فحل، نیز متفاوت است. اگر چه حضور گاو نر
منبع : سایت دام‌آوران


همچنین مشاهده کنید