کاهش وابستگی به واردات روغن نیازمند گامهای بلند

ایران در سال ۱۳۸۳ كه بالاترین میزان وابستگی به واردات روغن خوراكی به شمار می رود، برای وارد كردن ۹۳ درصد نیاز داخلی كشور معادل یك میلیارد دلار هزینه كرده است.
خلیلیان معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد كشاورزی با تأیید این مطلب، سیاستهای دولت در زمینه كاهش واردات روغن خوراكی را موفق خوانده، می گوید: با وجود توانایی های بالای بخش كشاورزی، انجام تغییرات ساختاری در بخش و كاهش ضعف مدیریت موجب شده در تولید دانه های روغنی موفقیت چشمگیری حاصل شود.
وی تصریح كرد: ما می توانیم پولی را كه به جیب كشاورزان خارجی می ریزیم، صرف توسعه كشاورزی و روستایی ایران كنیم.
●وضعیت تولید دانه های روغنی در ایران
كشت انواع دانه های روغنی در ایران از گذشته رواج داشته و هرچند در ده سال اخیر سطح زیر كشت آن حدود ۱۹ درصد و میزان تولید آن حدود ۱۲۰ درصد افزایش داشته، ولی به دلیل عوامل مختلف، در حال حاضر این بخش یكی از ضعیف ترین بخشهای كشاورزی ایران به شمار می رود و تا رسیدن به هدف مطلوب راه طولانی در پیش دارد.
ایران در سال ۱۳۴۰ با تولید ۵۰ هزار و ۲۹۲ تن روغن خام حاصله از دانه های روغنی ۷۶‎/۱ درصد از نیاز خود را تأمین می كرد، درحالی كه در سال گذشته تنها ۷ درصد نیاز كشور به روغن خوراكی از داخل تأمین شده است.
در بین دانه های روغنی، كشت سویا سهم بیشتری از مجموع كشت و تولید را به خود اختصاص می دهد. آمارها حاكی است از حدود ۵۰۰ هزار تن تولید انواع دانه های روغنی در سال ،۸۴ سهم سویا حدود ۳۶ درصد و سهم كلزا ۳۸ درصد است كه البته این سهم به نفع كلزا در حال تغییر است.
همچنین از میان دانه های روغنی كه كشت آنها در ایران متداول است، نظیر سویا، آفتابگردان، پنبه دانه، گلرنگ، كنجد و... اكنون توسعه كشت كلزا به دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی، مقاومت در برابر كم آبی، تناوب كشت با غلات یا به عنوان كشت دوم و عملكرد مناسب، به عنوان منبع اصلی تأمین روغن مورد توجه قرار گرفته است.
میزان تولید دانه های روغنی در یكسال گذشته از ۵۰۰ هزار تن به ۶۴۵ هزار تن افزایش یافته است.
مقایسه مصرف سرانه روغن در ایران با سایر كشورها نشان می دهد مصرف سرانه ما بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. مصرف سرانه ایران ۱۷ كیلوگرم و مصرف سرانه دنیا ۱۲‎/۵ كیلوگرم است و اگر شیوه مصرف روغن در ایران با سایر كشورها را مورد بررسی قرار دهیم این اختلاف آشكارتر می شود.
●ایران دهمین وارد كننده دانه های روغنی
آخرین گزارش مركز آمار جهانی حاكی است در سال ۲۰۰۵ میلادی، ایران دهمین وارد كننده دانه های روغنی در جهان است.
چین، اتحادیه اروپا و ژاپن به ترتیب با واردات ۲۸ ، ۱۶ و ۶ میلیون تن، سه كشور نخست دنیا از نظر حجم واردات دانه های روغنی در سال ۲۰۰۵ هستند.
بر اساس این گزارش در سال ۲۰۰۶حدود ۱‎/۱۷ میلیون تن روغن گیاهی توسط ایران وارد خواهدشد.در سال ۲۰۰۵ این رقم ۱‎/۱۵ میلیون تن اعلام شده بود.
●وضعیت تولید روغن و دانه های روغنی
مجموع تولیدات روغن دنیا از ۶۸‎/۵ میلیون تن در سال ۱۹۹۳ به ۱۰۵‎/۵ میلیون تن در سال ۲۰۰۳ رسیده كه بیانگر رشد ۴‎/۴ درصدی در یك مقطع ۱۰ ساله است. از ۲۴ منبع تولید روغن در جهان دانه سویا، نخل خرما، دانه كلزا، دانه آفتابگردان و پنبه دانه از عمده ترین منابع تأمین روغن دنیا محسوب می شوند. به عبارتی این پنج محصول عمده حدود ۸۱درصداز روغن مورد نیاز دنیا را تأمین می كند.
دانه سویا هنوز به عنوان اصلی ترین منبع تأمین روغن نباتی در دنیا محسوب و حدود یك سوم روغن تولیدی از این دانه استحصال می شود.
كشورهای آمریكا، برزیل، آرژانتین و چین بزرگترین تولیدكننده روغن سویا در جهان محسوب می شوند و حدود ۷۵‎/۵درصد از كل روغن استحصالی از دانه سویا را تولید می كنند، در بخش تولید روغن نخل خرما كشورهای مالزی، اندونزی، نیجریه وتایلند از تولیدكنندگان عمده به شمار می آیند، كشورهای مالزی و اندونزی به تنهایی حدود ۸۳ درصد از روغن نخل را تولید می كنند.
همچنین كشورهای چین، آلمان، هند، كانادا و ژاپن عمده ترین مراكز تولید روغن كلزا در جهان هستند، این كشورها حدود ۷۰ درصد از سهم تولید دنیا را در اختیار دارند، مجموع روغن استحصالی از دانه های آفتابگردان در جهان حدود ۸ میلیون و ۴۷۵هزار تن است كه آرژانتین، اكراین، روسیه و چین مهمترین كشورهای تولیدكننده روغن آفتابگردان، ۵۱درصد تولید دنیا را در اختیار دارند.
●علل وابستگی به واردات روغن
علیرضا مهاجر مدیركل پنبه و دانه های روغنی وزارت جهاد كشاورزی در گفت وگو با خبرنگار ما در این خصوص می گوید: عوامل مختلفی وجود دارد ولی به صراحت می توان گفت چون متولیان بخش تولید دانه های روغنی در سال های گذشته خود جزو واردكنندگان اصلی روغن بوده اند تمایلی برای توسعه كشت دانه های روغنی نداشته اند، از سوی دیگر رشد فزاینده جمعیت و افزایش مصرف سرانه موجب شده، تولید از مصرف عقب بماند و روز به روز وابستگی كشور به دانه های روغنی بیشتر شود.
وی با اشاره به اینكه میزان مصرف روغن خام در حال حاضر از یك میلیون تن فراتر رفته، از عزم جدی دولت برای تسریع در كاهش واردات روغن خام سخن می گوید: «مصمم هستیم طرح ۱۰ ساله تأمین منابع روغن نباتی با هدف توسعه كشت و افزایش تولید دانه های روغنی تدوین شده را در یك مقطع ۴ ساله به اجرا درآوریم.
اجرای این طرح از سال گذشته در كشور آغاز شده است. به گفته وی حركت مقدماتی طرح در ۶ سال اخیر (۸۴-۷۹) با شروع كشت كلزا در تناوب زراعی در اقالیم مختلف انجام شده و با حمایت هایی كه دولت از كشت این محصول به عمل آورده تولید روغن نباتی به رقم بی سابقه حدود ۲۲۰ هزار تن رسیده است. براساس طرح تدوین شده توسعه كشت دانه كلزا به عنوان محصول اصلی در تأمین روغن نباتی كشور مورد توجه قرار گرفته است و درطول برنامه حداقل ۷۸ درصد روغن استحصالی كشور منشأ دانه كلزا خواهد داشت.
وی خاطرنشان كرد: سعی داریم با استفاده از ابزارهای حمایتی مانند تأمین و توزیع بموقع نهاده ها، بیمه و تعیین قیمت خرید تضمینی، پرداخت یارانه مستقیم و غیرمستقیم و سایر اقدامات مؤثر تولیدكنندگان دانه های روغنی را نسبت به حصول حداقل سود پایه مطمئن كنیم.
با اجرای این طرح كه از سال گذشته آغاز شده ۷۳ درصد نیاز كشور به روغن تأمین خواهد شد. مجری طرح دانه های روغنی افزود: میزان تولید دانه های روغنی كلزا در سال جاری با ۴۰ درصد رشد نسبت به سال گذشته، به حدود ۳۰۰ هزار تن رسیده و پیش بینی می شود این میزان در پایان اجرای طرح به یك میلیون و ۵۸۱ هزار تن برسد.
به گفته وی، با افزایش تولید دانه های روغنی نیاز وارداتی برای تأمین روغن خوراكی كشور از ۹۳ درصد در سال گذشته به ۸۲ درصد در سال جاری كاهش یافته است.
علیرضا مهاجر همچنین با اشاره به حجم بالای یارانه های پرداختی برای دانه های روغنی طی سال های ۸۲-۷۹ می گوید: در این ۴ سال حجم یارانه های پرداختی را ۶ برابر كرده ایم یعنی یارانه ها را از ۵۰ میلیارد ریال به بیش از ۲۰۰ میلیارد ریال رسانده ایم و ادامه روند موجود می تواند بار مالی سنگینی را بر دولت تحمیل كند.
به منظور توفیق در دستیابی به اهداف تدوین شده باید به طور مستمر هر یك از سیاست ها و ساز و كارهای مربوطه مورد ارزیابی قرار گرفته و در جهت اصلاح و بهبود ابزارها و شیوه های حمایتی اقدام شود.

زهره افشار

منبع : روزنامه ایران