ابهر

ابهر یکی از مهم ترین و ارزشمند ترین موردهای جهانگردی و توریستی استان زنجان به شمار می آید که برای توسعه و گسترش صنعت گردشگری از توانایی های قابل توجهی برخوردار است. مهم ترین و تاریخی ترین اثر شهرستان ابهر، گنبد عظیم و مشهور سلطانیه است که به تنهایی قابلیت برابری با سایر بناهای استان را دارا است. ابهر یکی از شهرستان های خاوری استان زنجان و دومین شهرستان با اهمیت بعد از زنجان است که دارای کوه ها و رودخانه های متعددی بوده و از جاذبه های طبیعی زیادی برخوردار است. تقریباً در تمام نقاط ابهر آثار زیبا و مکان های دیدنی با ارزشی یافت می شوند ولی بیش تر آثار تاریخی این شهرستان در قسمت های شمالی منطقه واقع شده اند. معبد تاریخی داش كسن در كنار شهر تاریخی و با ارزش سلطانیه، آرامگاه چلبی اوغلی، آرامگاه ملاحسن كاشی و گنبد آجری سلطانیه در مجموع محور فرهنگی - تاریخی سلطانیه را تشكیل می دهند. این بناها در دشت مسطح و زیبای سلطانیه جلوه ای خاص داشته و همواره مورد بازدید دوست داران تاریخ و فرهنگ ایران زمین قرار می گیرند. ابهر از نخستین زیستگاه های انسانی ایران است كه از قدمت و پیشینه طولانی برخوردار می باشد. یافته های باستان شناسی از تپه های باستانی منطقه بر وجود حیات در هزاره های قبل از میلاد در این منطقه مهر تایید می زنند. این شهرستان مشاهیر و بزرگان زیادی را پرورش داده و دیرینگی تاریخی این منطقه سبب وجود جاذبه های تاریخی متعدد در آن شده است. دوخت گیوه، تهیه كلاه های نمدی و كفش های چرمی زنانه و مردانه از دیگر صنایع دستی این ناحیه به شمار می آید. رویه گیوه، بیش تر توسط بانوان و دختران و از نخ مخصوصی بافته می شود. سپس کفاش رویه ها را خریداری و با لاستیک و چرم به شکل گیوه قابل مصرف درمی آورد. صنایع دستی شهرستان ابهر از جمله صادرات این منطقه هستند.
●مکان های دیدنی و تاریخی
ابهر یکی از مهم ترین و ارزشمند ترین موردهای جهانگردی و توریستی استان زنجان به شمار می آید که برای توسعه و گسترش صنعت گردشگری از توانایی های قابل توجهی برخوردار است. مهم ترین و تاریخی ترین اثر شهرستان ابهر، گنبد عظیم و مشهور سلطانیه است که به تنهایی قابلیت برابری با سایر بناهای استان را دارا می باشد. تقریباً در تمام نقاط ابهر آثار زیبا و مکان های دیدنی با ارزشی یافت می شوند ولی بیش تر آثار تاریخی این شهرستان در قسمت های شمالی منطقه واقع شده اند. معبد تاریخی داش كسن در كنار شهر تاریخی و با ارزش سلطانیه، آرامگاه چلبی اوغلی، آرامگاه ملاحسن كاشی و گنبد آجری سلطانیه در مجموع محور فرهنگی - تاریخی سلطانیه را تشكیل می دهند. این بناها در دشت مسطح و زیبای سلطانیه جلوه ای خاص داشته و همواره مورد بازدید دوست داران تاریخ و فرهنگ ایران زمین قرار می گیرند. روستاهای تاریخی و ییلاقی اطراف شهرستان ابهر که نمایانگر جلوه های زیبای طبیعی و غلبه انسان بر طبیعت هستند، بقعه زیبای امام زاده ها که از اعتقادات خاص مردم و معماری روزگار خود حکایت دارند، معماری باارزش مساجد، تپه های متعدد تاریخی و مهم تر از همه گنبد زیبا و مشهور سلطانیه كه نقطه اوج آثار دیدنی منطقه به شمار می رود، همگی در مجموع نوید یک گردش طولانی و جذاب در طبیعت و تاریخ منطقه را به بازدید کنندگان می دهند. وجود آثار تاریخی با شهرت جهانی و همچنین طبیعت زیبا همراه با غارهای مشهور، سبب شده که شهرستان ابهر همواره از بازدیدکنندگان متعدد داخلی و خارجی برخوردار باشد.
با وجود این که با ارزش ترین بناهای تاریخی استان زنجان در محدوده شهرستان ابهر واقع شده اند ولی امکانات اقامتی و توریست پذیری منطقه ابهر شایسته و پاسخگوی مسافران این خطه از استان زنجان نیست. به نظر می رسد که با اندکی توجه در زمینه تبلیغات اصولی و همچنین سرمایه گذاری در ساخت مراکز شایسته اقامت میهمانان داخلی و خارجی و رواج و گسترش فرهنگ صحیح توریسم پذیری در میان مردم منطقه، رونق تاریخی این منطقه به آن باز گردانده شود و این ناحیه به یکی از جذاب ترین مناطق توریستی استان تبدیل گردد. روستای ویر و روستای صخره ای قروه از جمله جاذبه های طبیعی شناسایی شده در شهرستان ابهر هستند که از ارزش های تاریخی بالایی بهره مند می باشند. این روستاها از یک سو با درهم آمیختن طبیعت و تاریخ، خصوصیات این خطه را به روشنی به نمایش می گذارند و از سوی دیگر نمایانگر غلبه انسان بر محیط های سخت طبیعی هستند. علاوه بر این، شیوه های معیشت و زندگی در بسیاری از روستاهای ایران منحصر به فرد بوده و به عنوان بخشی از نمایه های تمدن دیرپای ایرانی به شمار می آیند که در صورت معرفی بهتر از عوامل جذب طبیعت دوستان خواهد بود.
●صنایع و معادن
از صنایع ماشینی و معادن شهرستان ابهر اطلاعات مستندی در دست نیست. دوخت گیوه، تهیه كلاه های نمدی و كفش های چرمی زنانه و مردانه از صنایع دستی این ناحیه به شمار می آید. رویه گیوه، بیش تر توسط بانوان و دختران و از نخ مخصوصی بافته می شود. سپس کفاش رویه ها را خریداری و با لاستیک و چرم به شکل گیوه قابل مصرف درمی آورد. صنایع دستی شهرستان ابهر از جمله صادرات این منطقه هستند.
●کشاورزی و دام داری
کشاورزی و دامداری اساس اقتصاد منطقه ابهر را تشکیل می دهند. كشاورزی این منطقه به علت جریان رودخانه ابهررود و ایجاد سرزمین های آبرفتی و حاصلخیز وسیع در اطراف این شهرستان و همچنین تامین آب مورد نیاز كشاورزی توسط آب های سطحی و زیرزمینی، رودها، چشمه ها، چاه های ژرف و كاریزهای متعدد رونق یافته است. محصولاتی چون گندم، جو، ‌بنشن، انگور، زردآلو، سیب، بادام و گردو در این شهرستان به عمل آمده و مهم ترین محصولات كشاورزی این شهرستان محسوب می شوند. به جز رودخانه های متعدد منطقه كه آب كشاورزی مورد نیاز اهالی را تامین می کنند، قنات ها نیز در تامین آب کشاورزی و آب آشامیدنی اهمیت زیادی دارند.
انگور، بادام، سیب و گردو مهم ترین محصولات باغی شهرستان ابهر هستند. از مجموع زمین های زیر کشت انگور در استان زنجان، ۴۴ درصد زیرکشت انگور آبی و دیم قرار دارند که از میان شهرستان های استان، شهرستان ابهر اولین تولید كننده انگور آبی استان بوده و از نظر کشت این محصول از اهمیت زیادی برخوردار است. این منطقه در زمینه تولید بادام، دومین شهرستان تولید کننده بادام بعد از شهرستان خدابنده است و حدود ۵۰ هکتار از زمین های این ناحیه زیر کشت محصول بادام قرار دارند. در حدود ۲۹۹ هكتار از زمین های باغی و کشاورزی ابهر زیر کشت سیب و ۸۷ هکتار از آن ها زیر کشت گردو هستند. بازرگانی شهرستان ابهر را صادرات فرآورده های مختلف كشاورزی، ‌باغی، دامی و صنایع دستی تشکیل می دهد. انواع این فرآورده ها از مهم ترین صادرات این شهرستان به شمار می آیند.
سیستم دام‌داری در شهرستان ابهر، به صورت سنتی و صنعتی انجام می گیرد. بیش تر روستاییان منطقه دارای دامپروری های کوچکی هستند که معمولاً آن ها را به شیوه سنتی مدیریت می کنند ولی در سال های اخیر دامپروری های بزرگ صنعتی توسط شرکت های تعاونی در منطقه ساخته شده که عملکرد خوبی داشته اند. پرورش انواع طیور نیز در این منطقه مورد توجه واقع شده و در منطقه سبز دشت، واحد های مرغ داری گوشتی به صورت صنعتی دایر شده است.
قدمت کشاورزی و دامداری در منطقه ابهر سبب شده است که مواد اولیه و خام برای انواع صنایع دستی در این منطقه وجود داشته باشد و صنایع دستی یکی از مشاغل مهم مردم ناحیه محسوب شود. انواع صنایع دستی از قبیل قالی بافی، جاجیم بافی، كلاه بافی، كفش دوزی و گیوه دوزی بیش تر توسط زنان و دختران ناحیه بافته می شود. قالی های منطقه كه از مواد و رنگ مرغوب تهیه می شوند از نوع اعلاء بوده و بیش تر در روستاهای اطراف ابهر و در كارگاه های خانگی، توسط زنان و دختران بافته می شوند و قابلیت صادرات به کشورهای اروپایی را دارند. جاجیم بافی نیز از دیگر هنرهای دستی شهرستان ابهر است كه بیش تر در روستاها رواج داشته ولی امروزه از رونق کم تری در ناحیه برخوردار است.
●وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام ابهر از واژه پهلوی «اوهر» به معنای محل بستن آب ها، گرفته شده است. «او» در واژه اوهر به معنای آب (نماد زندگی در آیین زرتشت) و «هر» به معنی دشواری كار و محدود كردن است. در كتاب حدود العالم، واژه ابهر به معنای آبادی که آب فراوانی برای ایجاد آسیاب دارد، آورده شده است. براساس بررسی های انجام شده، نخستین جایگاه سكونتگاهی ابهر، در تپه قلعه در کناره ابهر رود بوده که این منطقه را می توان از جمله نخستین زیستگاه های انسانی استان زنجان به شمار آورد كه قدمت آن به هزاره های پیش از میلاد می رسد. کشفیات موجود ثابت كرده است که قدمت «قلعه تپه» یا «تل دارا» به دوره کیانیان می رسد، همچنین ثابت شده که کاخ داراب شاه (پادشاه کیانی) در این منطقه قرار داشته و احتمالاً در آن دوران، از این قلعه به عنوان پادگان سربازان استفاده می شده است. منطقه ابهر از نخستین زیستگاه های انسانی ایران است كه از قدمت و پیشینه طولانی برخوردار بوده است. نشانه های موجود در تپه های باستانی منطقه، بر وجود حیات درهزاره اول پیش از میلاد در این منطقه گواهی می دهند.
به استناد شواهد تاریخی موجود، در سال ۸۲۱ پیش از میلاد، قبایل مختلف مادها تحت رهبری فرمانده خود "هاناسیروکا" در محلی به نام " بیت سگبات" واقع در دره ابهر چای در قسمت جنوب باختری قزوین، جمع شدند و در این محل میان آن ها و آشوری ها نبردی درگرفت. در حدود قرن هفتم پیش از میلاد و پس از آن نواحی تحت تسلط آشور، به محدوده قزوین و خاور همدان تا قسمت علیای دره قزل اوزن می رسید و در دوره ساسانیان ناحیه های واقع بین دو رودخانه ابهر رود و خررود (که هم اکنون نقاطی چون تاکستان، فارسجین و نرگه در خاور ابهر را شامل می شود) بسیار آباد و ازموقعیت ممتازی برخوردار بوده است.
در دوره ساسانیان منطقه ابهررود تحت تسلط یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران بنام خاندان مهران قرار داشته و از رونق خوبی برخوردار بوده است. در دوره اسلام نیز به علت هم مرز بودن با دیلم و تمایل سرداران عرب به تسلط بر دیلم اهمیت خاصی داشته است. پایتخت شدن سلطانیه در زمان ایلخانان سبب رونق منطقه ای ابهر شد اما در زمان تیمور این شهر به کلی ویران گردید. پس از آن در دوره صفویه و در زمانی که قزوین پایتخت کشور بود، این منطقه نیز از اهمیت ارتباطی زیادی برخوردار شد. در دوران قاجار نیز به دلیل ارتباط ایران با روسیه و گذشتن مسیر ارتباطی تهران - روسیه از راه ابهر و زنجان، این منطقه اهمیت ارتباطی داشته است.
آثار موجود در تپه های باستانی موجود در منطقه ابهر بر تاریخ طولانی تر منطقه گواهی می دهند ولی به علت کمبود اطلاعات و انجام نشدن حفاری های علمی در آن ها، گمان های تاریخی، مورد تردید است. گفته می شود در سال ۱۳۳۰ هجری قمری جهانشاه خان افشار، یكی از مالكین مقتدر و رییس ایل افشار خمسه، در قلعه تپه كاوش كرده و اشیای با ارزشی را که می توانست بر دیرینگی تاریخ این منطقه گواهی دهد، از زیر خاک بیرون آورده و با خود برده است. از آن جا که در این كاوش هیچ گونه اصول حفاری و باستان شناسی رعایت نشده، این منطقه به كلی زیر و رو شده و ادامه کار برای کارشناسان دشوار شده است.
●مشخصات جغرافیایی
شهرستان ابهر یكی از هفت شهرستان استان زنجان است كه در خاور استان و در ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه درازای باختری و ۳۵ درجه و۵۰ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه پهنای شمالی خط استوا قرار گرفته و مساحت آن بیش از ۳۳۶۲ كیلومتر مربع است. این شهرستان در قسمت باختری استان زنجان واقع شده و مركز آن شهر ابهر است كه در ۴۹ درجه و ۱۳ دقیقه درازای خاوری و ۳۶ درجه و ۸ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۵۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. شهرستان ابهر از شمال به شهرستان طارم و قزوین، از شمال باختری به شهرستان زنجان، از باختر به شهرستان ایجرود، از جنوب باختری به شهرستان خدابنده، از جنوب به شهرستان بویین زهرا، از جنوب خاوری به شهرستان تاکستان، از خاور به شهرستان خرم دره و از شمال خاوری به شهرستان قزوین محدود می شود. براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵، این شهرستان ۱۴۸،۴۲۴ نفر جمعیت داشته که از این تعداد ۵۵،۲۶۶ نفر در مركز شهرستان زندگی می كردند. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۸۱ شهرستان ابهر، از دو بخش مرکزی و سلطانیه، هشت دهستان به نام های ابهررود، حومه، درهجین، دولت آباد، صایین قلعه، سلطانیه، سنبل آباد و گوزلدره و چهارشهر به نام های ابهر، صایین قلعه، هیدج و سلطانیه تشكیل شده است.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا