جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


طعم تلخ بی عدالتی


طعم تلخ بی عدالتی
●غذا حاضر است!
برای خواننده بوی خوش، عجیب و متفاوت این غذا بخاری است كه از خوراكی به نام گاری (garri) در تخیل به مشام می رسد و برای نویسندگانی كه از دل این خطه خشك و لم یزرع جغرافیایی برخاسته اند بافت و بوی غذا استعاره از مطبخی است كه در آن دغدغه های بشری چاشنی خلق آثاری ماندگار و متفاوت می شود.
برای رمان نویسان نیجریه ای گرسنگی استعاره ای از مطالبات دیرآشنای بشری است: عدالت، صلح، وطن، خانه و... و یا شاید به قول صفی آتا، رمان نویسی كه با خنده می گوید: «وقت آن شده كه سرمان را با پختن غذایی كه این همه ادبیاتمان را مهم كرده سرگرم كنیم.»
باطیف وسیعی ازدغدغه های مشترك كه در آثار همه آنها به چشم می خورد، نسل جدید نویسندگان نیجریه به چندگروه مختلف تقسیم می شوند و ظهور آنها یادآور شهرت یكباره نسلی از نویسندگان نوقلم هندی در اواخر دهه ۹۰ همچون «آرونداتی روی» و «كران دسای» است كه دغدغه های موضوعی مشتركی را به شیوه های متفاوت به چالش در نوشته های خود فرامی خواندند.
صفی آتا حسابداری بوده كه رمان نویسی را در دهه سی زندگیش آغاز كرده است؛ هلن ایه یه می، كه درحال حاضر در دانشگاهی در بریتانیا است نخستین رمانش را در مقطعی نوشت كه باید برای امتحانات نهایی دبیرستانش درس می خواند. اوزودینما ایولا كه مقیم نیویورك است در نخستین رمانش با لهجه یك كودك سرباز كم سواد حرف می زند و هلون هابیلا در رمانش از «سافو» نقل قول می كند.
كریس آبانی، شاعر و رمان نویس مقیم كالیفرنیا كه از نوشته های او به كرات در مناسبت های مختلف تجلیل شده تا سگون آفولابی بیشتر عمرشان را درخارج از كشور (نیجریه) سپری كرده اند.
چی ماماندانگوزی آدیچی چندسال مهم از زندگیش در نیجریه بوده است. او كه بی شك یكی ازمهمترین نویسندگان نسل جدید ادبیات نیجریه است درباره نخستین رمانش «ختمی ارغوانی» می گوید: «برای من باعث خوشحالی بود از خوانندگانی كه نه نیجریه ای بودند و نه آفریقایی شنیدم كه با خواندن رمان خود را در بطن داستان احساس می كردند و با شخصیت های آن همسان شده بودند.»
شرح مصائبی كه حكومت استعماری برای قهرمان این داستان، خانواده اش و كشورش تحمیل كرد جایزه نویسندگان كشورهای مشترك المنافع برای بهترین اثر یك نویسنده نوقلم را برای آدیچی به ارمغان آورد و او كه نامش به فهرست نامزدهای جایزه اورنج راه یافته بود امسال با دومین رمان جسورانه اش با نام «نیمی از یك خورشید زرد» - كه از سوی نیویورك تایمز به عنوان یكی از بهترین كتابهای سال گلچین شد - موفقیت دیگری را برای زادگاهش رقم زد.
ماجرای اثر تازه او در جریان جنگ بیافران می گذرد. این جنگ داخلی در سال ۱۹۶۷ درگرفت و درست ۷ سال پس از استقلال این كشور از بریتانیا بیش از یك میلیون كشته به جا گذاشت.
آدیچی كه هم اكنون بیشتر وقتش بین جلسات كتابخوانی برای مردم و كلاس های دانشگاهی اش در «ییل» سپری می شود در مصاحبه ای تلفنی گفت: «كتابهای من درباره نیجریه هستند و نیجریه از قضا كشوری است كه در آن سیاست نقش مهمی را بازی می كند.»
□□□
سویینكا و آچه به راه را برای دیگرنویسندگان هم نسل خود هموار كردند:
سیاست و ادبیات اغلب در طول تاریخ درهم تنیده شده اند. برای مردم نیجریه ازجمله نویسندگان این كشور سویینكا، الگو و اسطوره ملی است او كه معتبرترین جایزه ادبی یعنی نوبل را برای كشورش به ارمغان آورده است نام «نیجریه» را در جغرافیای ادبیات به گوش مردم آن سوی آبها رساند و درخشش او در دو عرصه تئاتر و ادبیات به فرهنگ این كشور ابعادی جهانی بخشیده او كه پیش از این سعی كرده بود مانع از پیروزی یك سیاستمدار فاسد در انتخابات شود، این روزها از جاه طلبی دیكتاتوری «اولوسگون اباسانجو» یك رهبر سابق نظامی كه سیاستمدار شده است، سخن می گوید. هابیلا كه از سویینكا به عنوان یكی از تأثیرگذارترین برخود یاد می كند این برنده نوبل نیجریه ای را یك وطن دوست دوآتشه ای می خواند كه در ۷۰ سالگی هنوز هم پلاكاردهایی را در خیابانهای لاگوس حمل می كند. هابیلا در مصاحبه ای پس از دریافت جایزه كین برای ادبیات آفریقا گفت: «بیشتر نویسندگان با رسیدن به سن ۷۰سالگی قطع امید می كنند و خیلی كارها را كنار می گذارند - حداقل در مورد نیجریه - اما این رسم سویینكا نیست. همین درس بزرگی برای آدمهایی مثل من است.»
نیجریه همچنین آنچه را به دنیا هدیه داشت، نویسنده ای كه از او به عنوان پدر رمان نویسی در آفریقا یاد می شود. بن اكری، برنده جایزه معتبر بوكر نیز بی شك پلی میان نویسندگان جوان تر این كشور و نسل سویینكا است.
●سایه سنگین سیاست بر ادبیات:
نیجریه، پرجمعیت ترین كشور آفریقا با بیش از ۱۳۰میلیون نفر سكنه است كه در میان آنان جمع كوچكی تحصیل كرده، دنیا دیده و انگلیسی زبان هستند.
رمان «در انتظار یك فرشته» هابیلا كه بخش كوتاهی از آن جایزه كین سال۲۰۰۱ در حوزه داستان كوتاه را به دست آورد تاریخ مكتوبی از دیكتاتورهای سنگدل آن است. هابیلا می گوید: «وقتی دولتی دارید كه دزدی می كند و اهمیتی برای مردم قائل نیست زندگی به كامتان تلخ می شود. این چیزی است كه دائم دور و برتان می بینید و واقعاً آزاردهنده است.» «در انتظار یك فرشته» تنها یك رمان تلخ به ذائقه عدالت جویان نیست؛ یك داستان عاشقانه است و هابیلا اصرار می كند حكایت امید و آرزویی است كه یك روزنامه نگار در محور كانونی آن به قهرمان سرخورده داستان تبدیل می شود. هابیلا می گوید: «همین حقیقت مسلم كه او سعی می كند به بقا ادامه دهد به معنای آن است كه باور دارد می تواند بقا یابد.»
آفو لابی، فرزند والدینی دیپلمات كه در كونگو، كانادا، آلمان شرقی و اندونزی بزرگ شده است در لفافه و ایهام به سیاست در آثارش می پردازد. او از آفریقا می نویسد اما می گوید: «از دید كسی كه سعی دارد این قاره را درك كند، از نگاه یك فرد خارجی و كسی كه در گود نیست.» او درباره این قلم نه چندان صریح خود توضیح می دهد: «من هیچ وقت خودم را واقعاً یك نویسنده آفریقایی ندانستم. تنها خودم را یك نویسنده می دانم همچون خیلی دیگر از نویسندگان.» با این حال زندگی خانه به دوشانه و كولی وار او در طول همه این سالها نفس زندگی مردم این قاره است. نیجریه ای ها همواره در طول تاریخ در مهاجرت و جابه جایی بودند و انگیزه شان جست وجوی موقعیت های بهتر یا فرار از سركوب و ناامنی بوده است. امروزه در حدود ۱۵میلیون نیجریه ای در خارج از كشور زندگی می كنند.
آفولابی معتقد است شهروندان جهانی روز به روز بیشتر از زادگاه خودكنده می شوند و همین به تلاقی و تصادم فرهنگها و به مخاطره افتادن روابط سنتی انجامیده است. در چنین شرایطی رمان نویسان بار مضاعفی را برای به چالش طلبیدن دغدغه های روزمره مردم بر دوش می كشند و مخاطرات بیشتری به جان می خرند. نخستین رمان بلند او كه سال آینده به بازار خواهد آمد در برلین دهه۱۹۸۰ به وقوع می پیوندد و در میان جمعیتی آشفته از آفریقایی ها، آمریكایی و ترك ها شخصیت اصلی داستان یك عكاس نیجریه ای است. آفولابی كه یك مجموعه داستان كوتاه به نام «یك زندگی در جایی دیگر» را منتشر كرده و برای این اثر جایزه كین سال۲۰۰۵ را به دست آورد رمان خود را بر گرفته از تجربیاتی می داند كه در مدتی كه والدینش در برلین شرقی مأمور بودند كسب كرده است. او می گوید: «من حرفه ام را مدیون حافظه ام می دانم. فكر می كنم نوشتن كلمات و سعی در یادآوری اتفاقات مهم تلاشی برای محفوظ نگه داشتن آن چیزهای مهمی است كه از گذشته برای ما به جا مانده اند.
●هیچ وقت تو را نمی بخشم
نویسندگان آفریقایی همیشه متهم به پرداختن به جنگ، قحطی و گرسنگی و ناكامی های سیاسی در آثارشان بوده اند چرا كه این دقیقاً همان چیزی است كه مخاطبان غربی از آنها انتظار دارند. آتا - كه در انگلیس به مدرسه رفت و در حال حاضر مقیم آمریكا است - معتقد است رمان نویسان می توانند تصویری كامل تر و متنوع تر از زادگاه خود ارائه دهند اما این مانع از آن نمی شود كه نتوانند خیر و شر و یا خوب و بد را در هم عجین كنند. او می گوید: بیشتر مردم آفریقا در وضعیت اسفناكی زندگی می كنند و لازم است كه داستان زندگی آنان را كسی روایت كند. آتا كه اوایل امسال رمان «هر چیز خوبی فراخواهد رسید» او اولین جایزه سویینكا - كه در نیجریه در تجلیل از برنده نوبل ادبیات توسط جمعی از داوران آفریقایی هر ساله اعطا خواهد شد - را برد نامه ای را به خاطر می آورد كه در آن زنی نوشته بود كتابش را در یك اتوبوس پر ازدحام در لاگوس خوانده و داستان آن را برای فرد دیگری بازگو كرده بود. همچنین خواننده دیگری آنقدر مجذوب این رمان آتا شده بود كه وقتی قهرمان اصلی همسرش را ترك می كند درنامه ای برای آتا می نویسد: «هرگز تو را نمی بخشم.» این نویسنده توضیح می دهد: خوشحالم كه نه تنها غربیها بلكه مردم آفریقا هم با نوشته هایم ارتباط برقرار می كنند اما در مورد بعضی ها این ارتباط آنقدر عمیق می شود و آنقدر به رمان هایم توجه نشان می دهند كه به خیلی چیزها نگاه شخصی دارند.
●۳ رمان قابل توجه از دوره های زمانی مختلف از كشور نیجریه:
۱چیزها از هم می پاشند (things fall apart): نوشته آچه به چینوآ (۱۹۵۹): این رمان كه می توان گفت پرخواننده ترین رمان آفریقایی در سر تا سر دنیاست داستان شخصیتی به نام «اكونكو» از محلیان ایگو است كه یكی از مشخصه های اخلاقیش غرور ذاتی اوست. این رمان به بررسی استعمار دیرینه بریتانیا و نفوذ مسیحیت در این دنیای بسته در دهه۱۸۸۰میلادی می پردازد.
۲- ختمی ارغوانی (purple Hibiscus) : آدیچی چی ماندا نگوزی: رمانی مدرن كه در انوگو، نیجریه اتفاق می افتد. دختری ۱۵ساله به همراه برادر بزرگترین تحت سیطره روانی و فیزیكی پدرشان هستند كه یك فرد متعصب و شدیداً مذهبی و در عین حال ثروتمند است. این دو با ملاقات عمه شان كه یك استاد دانشگاه فقیر اما مستقل است متحول می شوند و نگاه متفاوتی به دنیا پیدا می كنند.
۳- لذت مادر شدن (the joys of Motherhood): امه چه تابوچی دختری به نام نانو اگو كه عزیز دردانه پدرش بود و در ناز و نعمت می زیست به یكباره با ازدواج مجبور می شود به دشواریهای زندگی و فقر خانمانسوز در لاگوس (پایتخت نیجریه) تن دهد. این رمان زندگی دشوار او را از اوایل قرن بیستم تا زمان مرگش در سل۱۹۶۰ به عنوان مادر نه فرزند دنبال می كند.
مترجم: شیلا ساسانی نیا
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید