زیست در محیط بی در و پیکر

طبیعت از دیرباز همچون مادری، بشر را در آغوش خود جای داده و همواره نگهبان ،حافظ و پاسبان امنیت و آرامش او بوده است، اما او همچون فرزندی ناخلف، همواره در صدد برهم زدن این نظم خدادادی بوده است. به گونه ای كه اینك در قرن بیستم و بخصوص نیمه دوم آن، تحولات سریع و بی سابقه در محیط زیست، موجب بروز نگرانی هایی برای انسان ها شده است. نگرانی هایی كه گاه درمانی ندارند و نگرانی هایی كه همچنان به دنبال راه حل اند.
●توجه به مسائل زیست محیطی، چرا؟
گفتنی است در آلوده ترین مناطق زیست محیطی جهان، طول عمر افراد به نسبت ساكنان مناطق دیگر كوتاه تر ارزیابی شده است، آمار مرگ و میر جنین و نوزادان بالاتر است، بیماری های كودكان مثل آسم و تنگی نفس آمار ۹۰درصدی به خود اختصاص داده است و در نهایت امراض روحی و روانی همچون افسردگی نیز افراد بیشتری را مبتلا كرده است. محیط زیست ملل متحد در جدیدترین گزارش خود هشدار داده است كه بسیاری از كشورهای درحال توسعه در آسیا و آمریكای لاتین در معرض خطرات جدی آلودگی هوا قرار دارند كه براساس گزارش شاخصه های عملكرد زیست محیطی PILOT در سال ۲۰۰۶ میلادی كه اخیراً منتشر شده است ایران در جدول شاخصه «هوا» با كسب نمره ۳۱ و یك دهم درصد درمیان ۱۳۳ كشور جهان در رتبه ۱۱۷ جای گرفته است و براساس گزارش بانك جهانی نیز خسارت سالیانه آلودگی هوا در ایران ۱۴ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال معادل یك و شش دهم درصد تولید ناخالص داخلی است.
●محیط زیست یا زیست محیطی؟
بنا به یك تعریف ساده محیط زیست عبارت است از همه عناصر جاندار یا بی جان طبیعی كه پیرامون انسان را فرا گرفته و همه آنها با یكدیگر دارای ارتباطی متقابل هستند. دانشمندان در قرن نوزدهم واژه زیستكره را برای تعریف محیط زیست زمین و ارتباط بین ارگانیزم ها و عناصر بی جان آن به كار گرفتند.
▪منابع طبیعی به دو دسته طبقه بندی می شوند:
۱- منابع تجدید شونده كه با به كارگیری شیوه های مدیریتی صحیح می توان در یك چارچوب زمانی تعریف شده و به گونه ای خردمندانه به صورت مستمر از آنها بهره برداری كرد. مثل ماهی ها، حیوانات وحشی، جنگل، آب شیرین، هوا و...
۲- منابع غیرقابل تجدید، كه از ذخایر ثابتی در جهان برخوردار بوده و در یك محدوده زمانی مشخص به پایان می رسند مثل سوخت های فسیلی و زغال سنگ و مواد معدنی.
طبق مطالعات سازمان ملل در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ حدود ۸۹ میلیون هكتار ازخاك كره زمین به دلیل استفاده نكردن صحیح آن قدر خسارت دیده كه دیگر قابل احیا نیست و ذخایر آب آشامیدنی نیز آنقدر كاهش یافته كه در آینده نزدیك به ۸۰ كشور جهان با كمبود جدی آب روبرو خواهند بود.
سهم ایران از تنوع زیستی!
تركیب جامعه به لحاظ تفاوت و گوناگونی انواع مختلف جانوری، گیاهی و اكوسیستمی، تنوع زیستی نام دارد، یا به صورت دقیق تر طبق تعریف معاهده تنوع زیستی (۱۹۹۲)، تنوع زیستی به معنای قابلیت گوناگون بین ارگانیسم های زنده از هر منبع اعم از اكوسیستم های زمینی، دریایی و دیگر اكوسیستم های آبزی همچنین شامل مجموعه های تركیبات اكولوژیكی آنهاست، این مفهوم شامل تنوع در درون گونه ها یا بین گونه ها و تنوع اكوسیستم ها می شود.
تعداد گونه های پستاندار وحشی ایران، ۱۶۴ گونه، تقریباً برابر تعداد كل گونه های پستاندار در قاره اروپا است. تعداد گونه های گیاهی ایران حدود ۸ هزار گونه برآورد شده است كه حدود ۲۲ درصد آنها (۱۷۲۷ گونه) بومزاد «بومی كشور» هستند. این تعداد در مقایسه با مجموعه گونه های گیاهی قاره اروپا «۱۲ هزار گونه» قابل توجه است؛ همچنین ۵۱۷ گونه پرنده، ۱۷۴ گونه ماهی، ۲۰۰ گونه خزنده و ۳۸ گونه دوزیست در فهرست گونه های ثبت شده كشور دیده می شود. دامنه تغییرات ارتفاع از ۲۶ تا ۵۷۷۰ متر، اختلاف دمای ۲۵ تا ۵۰ سانتیگراد، میزان بارندگی ۲۰۰۰ میلیمتر در جنوب دریای خزر تا ۱۰ میلیمتر در كویرهم باعث غنای منابع بیولوژیكی ایران شده و تنوع زیستی ایران مدیون این تضادهاست.
●مهمترین موضوع های زیست محیطی جهانی
مقیاس جهانی آسیب های زیست محیطی نشان می دهد كه تمایز بین كشورهای غنی و در حال توسعه باعث ایجاد یك بحران در بیوسفر كره زمین شده است.
۱- گرم شدن كره زمین (اثر گلخانه ای):
در سال ۱۹۹۲ در اجلاس زمین در ریودوژانیروی برزیل بیش از ۱۵۰ كشور در قالب كنوانسیون ریو و در ادامه روند پیشرفت این كنوانسیون در سال ۱۹۹۷ نیز ۱۶۰ كشور از جمله ایران، با امضای پروتكل كیوتو در ژاپن و تلاش برای كاهش آلودگی ناشی از گازهای گلخانه ای به توافق رسیدند.
۲- كاهش لایه ازن
دومین نگرانی عمده زیست محیطی باتأثیرات فرامرزی، آسیب دیدگی لایه حفاظتی ازن در اطراف جو زمین است.
بنا به تحقیقات دانشمندان، تركیب گازی كلروفلوئوروكربن (CFC) كه در صنایع یخچال سازی، تولید اسپری ها و تولیداسفنج كاربرد فراوانی دارند تأثیر مخرب و كاهنده ای بر ضخامت لایه ازن داشته و حتی موجب ایجاد شكاف در این لایه شده است.
۳- كمبود آب شیرین
اگرچه ذخایر آب زمین از دیرباز یك منبع زیستی قابل احیاء محسوب می شد، اما واقعیت این است كه این ذخایر، در سطح جهانی موردتهدید جدی قراردارند.
نیاز به آب هرساله حدود سه و دو دهم درصد افزایش می یابد. بانك جهانی با تشخیص این بحران، تا قبل از سال ،۲۰۰۵ حدود ۶۰۰ میلیارددلار در سطح جهان برای افزایش ذخایر آب شیرین و مقابله با خشكسالی هزینه كرد.
۴- بیابانزایی و كمبود خاك مرغوب
مساحت خشكی های زمین حدود ۱۳‎/۴ میلیارد هكتار است. البته همه این مقدار قابل بهره برداری و استقرار نیست.
نتایج بررسی های علمی نیز بیانگر آن است كه ۱۰ تا ۱۱درصد از خاك های حاصلخیز جهان به اندازه ای آلوده شده اند كه احیای مجدد آنها تقریباً غیرممكن است.
۵- آلودگی هوا و باران های اسیدی
باران های اسیدی هم یكی از اشكال آلودگی هوا به شمار می روند.
برای مثال ۲۵ درصد ازجنگل های اروپا در اثر بارش باران های اسیدی خسارت دیده یا نابود شدند.
۶- دفع زباله های سمی
براثر فعالیت های صنعتی، مقادیر بسیارزیادی زباله صنعتی سمی به وجود می آید كه اغلب به هنگام دفن، موجب انتقال آلودگی به محیط زیست می شوند. حمل و نقل موادسمی خطرناك و دفع غیراصولی آنها نیز یكی از مشكلات عمده محیط زیست در جهان به حساب می آیند.
۷- جنگل زدایی و نابودی تنوع زیستی
بسیاری از جنگل های نیم كره شمالی مورد بهره برداری و تخریب واقع شده اند. در ایران نیز در ۴۰ سال گذشته مساحت جنگل های كشور حدود یك میلیون هكتار كاهش داشته است.
●●حرف آخر!
روند روزافزون آلودگی های ناشی از روند صنعتی شدن در جهان و بخصوص ایران، آلودگی اقتصادی و صنعتی، بهره برداری بی رویه و مصرف ناپایدار از منابع پایه و طبیعی، فعالیت های غیر عادلانه آلودگی های منابع محدود آب شیرین، خاك و هوا در شهرهای بزرگ موجب شد كه بشر برای مقابله با این تهدید نیاز به اقدامی قاطع، از طریق اتخاذ تدابیر مناسب داشته باشد.
از این رو انتظار می رود كه مسئولان در این حوزه بیش از پیش نسبت به حفظ میراث الهی این سرزمین، اهتمام بورزند.

منابع:
سازمان حفاظت محیط زیست
http://www.irandoe.org/portal
http://www.hoqouq.com
www.isna.ir

منبع : روزنامه ایران