پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

دو دهه آزمون و خطای عکس


دو دهه آزمون و خطای عکس
۱۹سال از نخستین نمایشگاه عكسی كه با حضور هنرمندان سراسر كشور برگزار شد، می گذرد. نمایشگاهی كه ابتدا سالانه بود، بعد بین المللی و دوسالانه شد، شش سال گذشت و از آن خبری نشد، دوسال پیش با نام «نهمین دوسالانه عكس تهران» دوباره تجدید حیات یافت و امسال با نام «دهمین دوسالانه عكس ایران» برگزار شد. نگاهی به عنوان ها و سال ها بیندازید. چه چیزی دستگیرتان می شود؟ سالانه ، دوسالانه یا شش سالانه، بین المللی یا داخلی، تهران یا ایران؟ این فقط، پوسته ظاهری اتفاق هایی است كه در این ۱۹ سال روی داد. شاید با شش سال وقفه ای كه از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ پیش آمد، اتفاق های آن سال های دور چندان در اذهان باقی نمانده باشد امامی گویند كه سال ها پیش هم اعتراض به دوسالانه عكس وجود داشت و حتی یك بار نمایشگاهی از عكس های مستند ـ اجتماعی توسط كاوه گلستان در نگارخانه لاله برگزار شد تا نقاط ضعف دوسالانه عكس را نشان دهد. اگر هم آن سال ها در یاد كسی نباشد، این دو سال اخیر، خوب در ذهن همه مانده است.
دوسال پیش بهمن جلالی، دبیر نهمین دوسالانه عكس تهران در جلسه ای در نگارخانه صبا مجبور شد به اعتراض هایی پاسخ دهد كه از كمرنگ بودن بخش عكاسی خبری و مستند می گفتند و امسال مجتبی آقایی، دبیر دهمین دوسالانه عكس ایران در جلسه ای مشابه باید اعتراض هایی را بشنود كه از كمرنگ بودن بخش عكس های خلاقه و تسلط عكاسی مستند و خبری بر نمایشگاه می گفتند.
مجتبی آقایی كه دبیری دوره های ششم تا هفتم دوسالانه عكس را برعهده داشت، این تغییر رویكردها و تفاوت دیدگاه ها در تنها گردهمایی سراسری عكاسان را می پذیرد:«این نمایشگاه در روندی كه داشته در هر دوره سمت و سویی مبتنی بر تلاش، فهم وفضایی پیدا كرد كه دبیر آن می خواست هرچه جلوتر می آییم، آزمون و خطاهای بسیاری را می بینیم كه جامعه عكاسی تجربه كرد و همه چیز آن در طول این سالها دستخوش تغییربود. من این روند را مثبت می دانم چون نشان می دهد قائل به یك شیوه كانالیزه خاص نمی شویم.»
دهمین دوسالانه عكس به غیر از تعداد شركت كنندگان با تعداد عكس های انتخابی، از نظر شمار داوران بخش های مختلف هم یك ركورد دار محسوب می شود. در دهمین دوسالانه عكس
۲۷ داور به قضاوت آثار ارسالی نشستندو گروه های سه یا پنج نفره تشكیل شدند تا آثار هربخش از دوسالانه را قضاوت كنند. این عده داور كه نه تنها در ایران بلكه در دیگر كشورها هم بی سابقه به نظر می رسد ، موج دیگری از اعتراض ها را به همراه داشت. اما آقایی، دلیل شكل گرفتن چنین هیأتی برای داوری را تلاش برای ایجاد نمایشگاهی جامع عنوان می كند:«دراین دوره سعی كردیم جامعیت و برآیند عكاسی را به صحنه بیاوریم. اگر در جامعه ما انجمن های فعال و نمایشگاه های متعددی وجود داشت، می توانستیم برای هربخش دوسالانه، نمایشگاهی مجزا تعریف كنیم اما این شرایط وجود ندارد. مسأله دیگری كه همیشه مطرح می شد این بود كه تیم داوری چه زمانی می خواهد بازنشسته شود و جای خود را به دیگران بدهد. حالا كه افراد جوان را هم آورده ایم می گویند چرا اینها؟ مگر آدم قدیمی نداریم؟ ما این بار سعی كردیم همه اینها را در كنار هم داشته باشیم.»
اما بهمن جلالی كه دوره گذشته دوسالانه را برگزار كرد و تأكید آن را بر نگاه هنری در عكاسی قرار داد و حتی نظر مخالف برخی از اعضای هیأت داوری آن دوسالانه را هم برانگیخت ، هنوز برنظر خود پافشاری می كند كه در دوسالانه عكس فقط باید همان نگاه حضور داشته باشد و می گوید:«می خواهم آن عكاسی را تعریف كنم كه جای آن در موزه هنرهای معاصر است. اگر منتظرید من ول كنم، این اتفاق نخواهد افتاد. كار من همین است و آن را دوست دارم و ادامه می دهم. باید ببینم تعریف عكاسی با چه معنایی جزو هنرهای تجسمی قرار می گیرد تا وقتی این معنا را مشخص نكنیم، وضع همین خواهد بود. در برخی از جلسات ، دوستان منكر عكاسی خلاقه می شوند كه بخشی از تاریخ عكاسی است. بعضی ها می گویندخلاقیت در همه جا وجود دارد. ممكن است شما در عكاسی تبلیغاتی ، خلاقیتی به خرج دهید اما هنرمند نیستید چون موضوعی به شما داده شده و از قبل مشخص است كه عكس را به چه علت می خواهید بگیرید.»
بهمن جلالی بحث درباره عكاسی خلاقه را شبیه به این بحث می داند كه آیا عكاسی هنر است یا خیر. او معتقد است: «شاخه ای از عكاسی كه به شكل كاربردی و حرفه ای به عنوان یك شغل برگزارمی شود، هنر نیست و باید فعالیت های آنها به انجمن های صنفی واگذار شود.
اگر قرار باشد این دوسالانه ها ادامه پیداكند، حتماً باید انجمن هنرمندان عكاس به وجود بیاید. باید برای این نمایشگاهها هدف تعیین شود چون مدیران می روند و هركس می آید كارخودش را می كند و تكلیف ما هم روشن نیست...»
سیف الله صمدیان كه این روزها نمایشگاه تصویر سال را همزمان با دوسالانه عكس برپاكرده است ۱۶سال پیش، زمانی كه دوسالانه عكس هنوز به صورت سالانه برگزارمی شد به عنوان دبیر چهارمین دوره آن فعالیت می كرد.
صمدیان به لزوم شكل گیری انجمن های فعال عكاسی اشاره می كند و می گوید: «اگر انجمن های درست و حسابی داشتیم. هركدام می توانستند نمایشگاههای مرتبط با خود را برپاكنند. مانند هلند كه هرسال غیر از «ورلدپرس فوتو» نمایشگاه دیگری هم برای فتو ژورنالیسم برگزارمی كند.
وقتی هیچ انجمن و نمایشگاه سالانه ای نداریم، همه می خواهیم خودمان را در ظرف كوچك دوسالانه بگنجانیم. جا كوچك است، میهمان زیاد و اشتها بالا. ما بی ینال را اشتباه معنی كرده ایم. بی ینال هایی كه در دیگر نقاط جهان برگزارمی شود، هیچ ربطی به دوسالانه ما ندارد.»
دهمین دوسالانه عكس برخلاف دوره قبلی دوسالانه كه درهای آن به روی عكاسان مستند و خبری بسته ماند، سعی كرد آثار رشته های مختلف را پذیرا شود و حتی بخش های جداگانه ای برای عكاسی طبیعت، معماری، پرتره و تبلیغات درنظر گرفت. رضا معطریان، عكاس خبری هرچند این تنوع را موجب توجه گروه بیشتری از عكاسان به دوسالانه می داند اما معتقد است این روند، تأثیری در وزن نمایشگاه امسال نداشت: «اقبال عمومی از دهمین دوره دوسالانه عكس نسبت به دوره گذشته بیشتر شده و عكاس های فعالتر هم در آن حضور دارند اما وزن نمایشگاه بیشتر نشده است. مثلاً در بخش معماری، ویژگی خاصی در عكس ها دیده نمی شود و یك سری عكس های خوش آب و رنگ روی دیوار رفته اند یا بیشتر عكس های خبری، تأثیری زودگذر بر مخاطب دارند و نگاه آرتیستیك در آنها كمتردیده نمی شود.»
معطریان هم به متفاوت بودن شیوه برگزاری هر دوره از دوسالانه اشاره می كند كه می توان حاصل آن را در نمایشگاه آثار منتخب دوره های قبل دوسالانه دید، اما از نگاه این عكاس، چنین تفاوتی به روند كار دوسالانه آسیب می رساند: «با نگاه به سیر ۱۰ دوره نمایشگاه در هر دوره از آن چیز متفاوتی می بینیم كه نشان می دهد انسجامی در این روند وجودندارد. انگار هر دوره را یك كشور برگزاركرده است. اما در دنیا جشنواره های معتبر عكاسی كه برگزارمی شود، رویكردی ثابت وجوددارد و همیشه به آن وفادار می مانند، چنین روند ثابتی می تواند به رشد آنها كمك كند كه در دوسالانه ما وجودندارد.»
افشین شاهرودی، هنرمند عكاس كه در سال ۱۳۸۳ اعتراض های بسیاری به چارچوب ها و خط مشی دوسالانه نهم داشت و در این دوره به عنوان یكی از اعضای هیأت داوران انتخاب شد درباره دهمین دوسالانه عكس می گوید: «این عكس ها با تمام حسن ها و ضعف هایی كه دارند، واقعیت عكاسی ما را نشان می دهند. البته اگر گروه دیگری به داوری آثار ارسالی می پرداخت نتیجه نمایشگاه نهایی فرق می كرد، اما باز هم همین حسن ها و ضعف ها در آن دیده می شد.»
شاهرودی، نقاط قوت دوسالانه را در شور و انرژی نسل جوان می داند و نقاط ضعف را در خستگی یا كم كاری نسل گذشته:«نسل جوان، واقعاً باانرژی و فعال است، اما یك كمبود بزرگ دارد كه به ارتباط این نسل با پدیده های روز جهان بازمی گردد. به همین دلیل این انرژی در برخی موارد به شكل دست و پا زدن هایی درآمده كه نتیجه ای از آن به دست نمی آید.»
مجید سعیدی یكی دیگر از عكاسان خبری كشور است كه امسال آثار خود را برای شركت در دوسالانه ارسال كرد، او با وجود آنكه بازگشت رویكرد اصلی دوسالانه به همه شاخه های عكاسی و پرهیز ازانحصاری كردن آن برای عكاسی خلاقه را مثبت می داند، اما تعیین ۲۷ داور برای دوسالانه را بدعت بدی ارزیابی می كند: «از این نظر كه هر بخش به طور تخصصی داوری شد، خوب بود اما داورهای ما باید افرادی باشند كه بتوانند همه شاخه ها را داوری كنند. مگر ورلد پرس فوتو با آن همه شاخه چند داور دارد؟ اگر می بینید بخش خبری یا مستند دوسالانه ضعیف است یك دلیل آن به همین هیأت داوری بازمی گردد. چون خیلی از بزرگان در دوسالانه شركت نكردند و به جای آن، نمایشگاه تصویر سال را انتخاب كردند. ما اول باید عكاس تربیت كنیم و بعد به فكر تربیت داور باشیم. نه اینكه از افراد كم تجربه برای داوری استفاده كنیم تا تجربه آنها زیاد شود.»
سعیدی كه در دوسالانه سال ۷۷ هم شركت كرده بود، فعالیت های این چندسال را دارای رشدی منطقی می داند و می گوید: «اگر همین حالا آثار سال ۷۷ را برای داوران بیاورند شاید فقط ۲۰ درصد كارها پذیرفته شوند. چون در طول این سال ها علاوه بر رشد وسایل عكاسی و تكنیك های كار، شعور جامعه و عكاسان هم رشد كرده است. اما اگر بخواهیم شناخت صحیح تری از حد و اندازه عكاسی كشورمان به دست بیاوریم، بهترین راه این است كه دو سالانه را به شكل بین المللی برگزاركنیم.
هم اكنون حتی اگر یك عكاس اول هم بشود، فقط خودش را با ۱۰ نفر از اطرافیانش قیاس می كند اما در دوسالانه ای بین المللی می توانیم حد و حدود جهانی خودمان را مشخص كنیم.»
دوسال پیش، مسئولان دوسالانه عكس، نمایشگاهی را كه برپاكرده بودند آیینه تمام نمای عكاسی ایران می دانستند. امسال هم چنین اظهارنظرهایی شنیده شد هرچند مجتبی آقایی در یكی از نشست های جنبی دوسالانه این دیدگاه را نپذیرفت و گفت: «ما فقط از بین عكس هایی كه به دستمان رسید، دوسالانه را برگزاركردیم.» اما در هرحال مشخص نیست آینده نمایشگاه سراسری عكس ایران چه خواهدشد. مهم نیست دو، چهار یا شش سال دیگر چه افرادی انگشت اتهام خود را به سمت دیگر میز دراز می كنند و می گویند جای این عكس ها در دوسالانه نیست.
چنگیز محمود زاده


همچنین مشاهده کنید