دیابت نوع یک، دیابت دانش آموزان

دیابت یكی از انواع بیماری‌های مزمن غیرواگیر و یكی از شایع‌ترین بیماری‌های غدد است. این بیماری در نتیجه وجود نقص در ترشح انسولین، اختلال در عملكرد انسولین و یا هر دو حاصل می‌شود و با افزایش مزمن قند خون مشخص می‌شود.
انسولین هورمونی است كه توسط سلول‌های بتای لوزالمعده ترشح می‌شود و باعث می‌شود كه دریافت و مصرف قند(گلوكز) توسط سلول‌ها تسهیل شود و با كاهش دادن مقدار قندی كه از كبد وارد خون می‌شود سطح قند خون را پایین می‌آورد. افزایش مزمن قند خون در دیابت با آسیب و كاركرد نامناسب و نارسایی طولانی مدت اندام‌های گوناگون به ویژه چشم‌ها، كلیه‌ها، اعصاب، قلب و عروق خونی همراه است. دیابت انواع گوناگونی دارد كه در این مقاله به دیابت نوع ۱ پرداخته می‌شود.
● دیابت نوع یك
این نوع دیابت ۵-۱۰ درصد مبتلایان را تشكیل می‌دهد كه به دیابت جوانان نیز معروف است البته قبلا به این نوع دیابت <دیابت وابسته به انسولین> گفته می‌شد. در این نوع دیابت تخریب سلول‌های بتای پانكراس طی یك فرآیند خود ایمنی به واسطه سلول‌های ایمنی ایجاد می‌شود و معمولا به كمبود مطلق انسولین منجر می‌شود. به عبارت دیگر در این بیماران با مصرف غذا انسولین ترشح نشده و یا میزان ترشح آن بسیار اندك است. درنتیجه میزان قند خون افزایش یافته و سلول‌ها از چربی به عنوان منبع تامین انرژی استفاده می‌كند. چنین روندی منجر به ایجاد وضعیتی خطرناكی بنام "كتو اسیدوز" در بیمار می‌شود. در این بیماری همچنین ممكن است نوسان میزان قند خون به‌صورت افت و افزایش قند خون در بیمار ظهور كند. این نوع دیابت به طور عمده در سنین كودكی و نوجوانی بروز می‌كند و شروع علایم آن سریع است و فعلا برای پیشگیری از این بیماری راهی وجود ندارد.
● علت بیماری دیابت نوع یك چیست؟
▪ علت بروز دیابت هنوز به‌طور كامل شناخته شده نیست اما برخی از مهمترین دلایل آن عبارتند از:
۱) دیابت به‌دلیل اختلال در سیستم ایمنی: این اختلال یك فرآیند خود ایمنی بوده و سیستم ایمنی به اشتباه بر علیه سلول‌های سازنده انسولین موادی می‌سازد كه این سلول‌ها را از بین می‌برد. میزان تخریب سلول‌های بتا كه بر اثر فرآیند خود ایمنی صورت می‌گیرد، در بعضی از افراد (به عنوان مثال كودكان) سریع‌تر و در برخی دیگر(مانند بزرگسالان) كندتر است.
۲) دیابت نوع یك به دلیل ناشناخته : بعضی از اشكال دیابت نوع یك هیچ علت شناخته شده‌ای نداشته كه معمولا ارثی است و این افراد مستعد ایجاد كتو اسیدوز هستند.
● علایم بیماری دیابت نوع یك
▪ علایم دیابت نوع یك معمولا شدید و ناگهانی است و عبارتند از:
▪ تشنگی زیاد و نوشیدن آب بسیار( پرنوشی..)
▪ گرسنگی (پرخوری)
▪ ادرار زیاد (پرادراری)
▪ خستگی زیاد
▪ كم شدن وزن، ضعف و لاغری
▪ تاری دید (اختلال دید)
▪ افزایش استعداد ابتلا به عفونت (اختلال رشد وآسیب‌پذیری در برابر برخی عفونت‌ها)
● دیابت نوع یك ، عوارض حاد و كوتاه مدت
۱) افت قندخون (هیپوگلیسمی: ) افت قند خون یك عارضه خطرناك در دیابت خصوصا نوع یك است و وقتی كه سطح قند خون بیش از حد طبیعی پایین بیاید به‌وجود می‌آید. معمولا این عارضه در افرادی كه انسولین مصرف می‌كنند، بسیار شایع است. سقوط ناگهانی قند خون منجر به احساس لرزش، گرسنگی، عرق سرد، رنگ پریدگی، تپش قلب، بیقراری، احساس سردرد، ضعف و بیحالی، سیاهی رفتن چشم، خواب آلودگی، سرگیجه، بیحالی، كاهش هوشیاری، عدم هماهنگی، تحریك پذیری، عدم قدرت بلع، عدم تمركز و تشنج می‌شود. در موارد شدیدتر و در صورت عدم اصلاح افت قند خون، فرد دچار عدم هوشیاری، بیهوشی و حتی اغما و مرگ می‌شود.
● علل بروز این عارضه:
▪ حذف یك وعده اصلی و یا میان وعده غذایی و مصرف ناكافی و نامنظم غذا در این وعده‌ها،
▪ هوای خیلی گرم یا خیلی سرد
▪ ورزش شدید و یا فعالیت بدنی غیر معمول بدون تغذیه مناسب
▪ تزریق انسولین در محل نادرست
▪ اشتباه در میزان انسولین مصرفی
▪ تركیبی از موارد ذكر شده
افت قند خون معمولا در دانش آموزان نزدیك ساعت ناهار، پایان ساعات مدرسه و در خلال ساعات ورزش رخ می‌دهد و این مشكل در كودكان پرانرژی بسیار شایع است. اقدام مناسب در هنگام بروز علایم اولیه این عارضه آن است كه به فرد به سرعت مواد شیرین مانند مواد غذایی شیرین : آب پرتغال، آب قند، آب نبات، عسل .... داده شود، البته با این روش قند خون ممكن است به‌طور موقت اصلاح شود، به این دلیل به مبتلایان توصیه می‌شود همیشه مقداری مواد قندی با خود همراه داشته باشند.
باید متذكر شد كودك در این حال نباید تنها گذاشته شود و در صورت بروز موارد شدید مانند بیهوشی... نباید به وی از دهان مواد غذایی خورانده شود و ضمن مراجعه سریع به مراكز درمانی در صورت وجود فرد متخصص با تجویز پزشك گلوكز به فرد تزریق شود.
۲) افزایش قند خون (هیپرگلیسمی:) این عارضه در شرایطی كه بیمار یك وعده تزریق انسولین را فراموش كرده است و یا به علت مصرف بیش از حد معمول مواد غذایی بدون ایجاد تناسب با میزان انسولین تزریقی، كاهش میزان فعالیت و ورزش در شرایط تنش‌زا و پراسترس و بحرانی و یا بروز عفونت و یا بیماری و یا وارد آمدن ضربات و جراحات بروز می‌كند و از علایم آن تشنگی، خستگی و ضعف، تاری دید، تهوع و افزایش دفعات ادرار است. در درازمدت عوارض ناشی از افزایش قندخون می‌تواند سبب بروز بیماری قلبی، نابینایی و نارسایی كلیه و حتی قطع پا شود. در كوتاه‌مدت افزایش قندخون سبب ایجاد آسیب در توانایی شناختی و تاثیر منفی بر عملكرد تحصیلی دانش آموزان می‌شود. باید متذكر شد هیپرگلیسمی معمولا سبب ایجاد وضعیت حاد نمی‌شود ولی یكی از نتایج منفی آن بروز كتواسیدوز است كه درزیر به تفضیل توضیح داده می‌شود. به منظور رفع این مشكل ضمن اندازه‌گیری قند خون، باید انسولین مورد نیاز طبق نظر پزشك به فرد تزریق و از مایعات و غذاهای بدون قند استفاده شود.
۳) كتواسیدوز دیابتی: كتواسیدوز به علت فقدان یا مقادیر ناكافی انسولین ایجاد می‌شود. در این حالت میزان قند خون (هیپر گلیسمی) افزایش پیدا كرده و به علت ورود كمتر گلوكز به سلول، سلول‌ها مجبور می‌شوند از چربی به عنوان منبع انرژی استفاده كنند. این امر سبب تولید ماده زائدی به‌نام كتون می‌شود. كه افزایش مقدار قند و كتون سبب ایجاد وضعیتی به‌نام كتو اسیدوز می‌شود از تظاهرات اولیه آن دفع مقدار زیادی ادرار، اشتهای بیش از حد و تشنگی زیاد است. با پیشرفت این عارضه علایمی مانند كاهش غیر طبیعی ادرار، سردرد، درد عضلانی، درد شكم همچنین تهوع، استفراغ، سنگینی معده، تنفس تند و عمیق، بیقراری بروز می‌كند و نهایتا بیمار دچار خواب آلودگی و درجات مختلف اختلال در هوشیاری شده و حتی سبب بروز بیهوشی و اغما در آنان می‌شود. برای درمان این عارضه در صورتی كه فرد هوشیار باشد، به‌علت از دست دادن مایعات فراوان از طریق ادرار باید به وی مایعات بدون قند مانند آب داده شود و در صورت عدم هوشیاری به سرعت به مراكز درمانی مراجعه شود.
● عوارض دیررس دیابت نوع یك
این عوارض شامل عوارض قلبی عروقی (مانند فشار خون بالا، نارسایی قلبی، سكته قلبی )، كلیوی (مانند نارسایی مزمن كلیوی)، درگیری دستگاه عصبی(مانند اسهال دیابتی، اختلال در عمل مثانه...)، پای دیابتی (ایجاد زخم و عفونت در پا كه یكی از مهم‌ ترین عوارض دیابت است )، چشمی( مانند تاری دید، آب مروارید، كاهش دید، نابینایی)، پوستی و افسردگی است. باید توجه داشت در دیابت نوع یك عوارض دراز مدت بیماری معمولا از چشم‌ها و كلیه‌ها آغاز می‌شود و در واقع در ابتدا عروق كوچك خونی را درگیر می‌كند.
● درمان
درمان و كنترل بیماری دیابت نوع یك با تزریق انسولین صورت می‌گیرد و این بیماران روزانه نیازبه تزریق یك یا چند بار انسولین به صورت زیرجلدی دارند، رعایت رژیم غذایی مناسب و انجام فعالیت بدنی منظم نیاز به انسولین را در مبتلایان كاهش می‌دهد. البته تحولات مربوط به فرآیند رشد، دوره بلوغ، بیماری، تنش‌های روانی و جراحات بر میزان قندخون موثر است.

‌ دكترحسن ضیاءالدینی

منبع : روزنامه سلامت