جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

نکته های علمی از امام صادق(ع)


نکته های علمی از امام صادق(ع)
درتحقیقی كه گروهی از دانشمندان صاحب نام مجمع مطالعات ادیان جهان دراستراسبورگ فرانسه انجام دادند. آنان نكات و مسائل بسیار مهم علمی را كه امام صادق(ع) به آنها پرداخته و یا به شاگردانش تعلیم داده بود مورد بررسی قرار داده اند كه بخشی از این تحقیقات در كتاب امام صادق مغز متفكر شیعه ترجمه ذبیح الله منصوری منعكس شده است. مقاله حاضر اشارات گذرائی است به برخی ازاین نظرات علمی امام (ع) كه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد.
حضرت امام صادق(ع) درطول یك سوم قرن بر مردم امامت و زعامت داشت. دراین فرصت تلاش او بیدار كردن افكار و عقول، احیای تفكرات شیعی، نشر علوم مختلف، تنظیم خط فكری تشیع علوی، جهت دهی مردم بسوی خیر و سعادت و ایجاد تحول درجامعه اسلامی بود و از دو طریق خدمت بزرگی را به اسلام عرضه كرد. یكی از راه آموزش انواع علوم اعم از اسلامی و علوم اساسی و پایه و دیگر از راه ساختن مدل و الگوهای ماندگار و تأثیرگذار. لذا مجموعه اقدامات برجسته امام صادق (ع) باعث شد مذهب شیعه را بنام شیعه جعفری بنامند.
دربعضی از نقل های تاریخ تعداد دانش آموختگان نخبه مكتب امام صادق (ع) را از چهار هزار نفر تا دوازده هزار نفر ذكر كرده اند كه نام تنی چند از آنها به لحاظ ورزیدگی و تخصص در گروه های گوناگون علمی بشرح زیر است:
۱) مناظره و كلام :هشام بن حكم، مفضل، مؤمن طاق، حمزه طیار
۲) فقه: حدود ۱۲۳ تن از فقهای صاحب نام از جمله شاگردان امام بودند كه بعدها صاحب نظر درفقه و مرجع فقهی و محل رجوع مردم شدند. از قبیل: ابان بن تغلب، ابابصیر، عبداله منان، جمیل بن صالح، جمیل بن دراح، حمران، محمد بن مسلم و بعضی فقهای عامه.
۳) تفسیر: زراره بن اعین، ابان بن تغلب، عطاء بن ابی ریاح، مكرامه، ابوعبداله، عبدالرحمن قاسم
۴) علوم پایه: جابربن حیان، كه فقط درعلم شیمی ۵۰۰ رساله را به او نسبت داده اند. جابر مدعی بود همه را از محضر امام و مولایم جعفر بن محمد(ع) آموخته ام و همچنین ۳۰۰ رساله در فلسفه، ۱۳۰۰ رساله در وصف ابزار و ادوات جنگی ۵۰۰رساله درپزشكی و كتبی هم درمنطق وذیج و ریاضی را جابر بن حیان و دیگر شاگردان امام (ع) تألیف نمودند كه شمار آن را تا ۳۹۰۰ رساله نقل كرده اند.
۵) علوم جغرافیا، فلسفه، تاریخ، گیاه شناسی، طب و علوم قرآنی و... ازجمله علومی بودند كه در هر مورد امام صادق شاگردانی را تربیت نمود.
۱) تعریف علم:
امام صادق(ع) فرمود: هر چیز كه به آدمی بیاموزد علم است و بعد از احكام دین برای یك مسلمان واجب تر از علم و ادب چیزی نیست.
۲) تعریف ادب:
امام صادق(ع) فرمود: ادب عبارت از جامه ایست كه بر آنچه می گویند و می نویسند می پوشانند تا در گوش و ذهن شنونده و خواننده جالب تر جلوه كند. بالای سر امام صادق (ع) درمحلی كه برای تدریس نشسته بود این بیت بنظر می رسید:
لیس الیتیم من مات والده - ان الیتیم یتیم العلم و الادب
یتیم آن نیست كه پدرش مرده، بلكه آن است كه از علم و ادب بی بهره باشد.
۳ ) علوم مختلف و ترجیح آنها بر یكدیگر
از امام صادق(ع) پرسیدند كه بین علوم متعدد كدام یك از آنها بر دیگری ترجیح دارد؟
فرمودند: از لحاظ كلی، هیچ علم بر علوم دیگر مرجح نیست لیكن موارد استفاده از علوم فرق می كند و در نتیجه آدمی بایستی از بعضی علوم زودتر و بیشتر استفاده نماید و دو علم كه در زندگی آدمی بیشتر مورد نیاز است علم دین و علم پزشكی است و روزی خواهد آمد كه انسان از علوم دیگر كه اكنون استفاده نمی شود، بهره بگیرد و محال است یك علم، فایده علمی نداشته باشد.
۴ ) نیاز به علم
از امام صادق(ع) پرسیدند: چه موقع انسان از علم غنی می شود؟
فرمودند: اگر انسان هزارها سال عمر كند و پیوسته مشغول تحصیل باشد تمام یافتنی ها را فرا نخواهد گرفت. بنابراین هرگز زمانی نمی رسد كه یك نفر بتواند احساس كند از علم غنی است. فقط آنهایی احساس می كنند از علم بی نیازند كه جاهل باشند.
۵ ) جهل مركب
امام صادق(ع) فرمود: تا كسی در جهل مركب فرو نرفته باشد، وجود خداوند را انكار نمی كند و هركسی كه عقل دارد و دانا می باشد ولو دانایی او از حدی تجاوز نكند، می فهمد كه وجود خداوند را جای تردید نیست.
۶ ) علم و عقیده
امام صادق(ع) فرمود: عمل هركس باید با عقیده او موافق باشد و عقیده هركسی باید از افكارش استخراج شده باشد. انسان در آغاز صدیق بوجود می آید و عملی برخلاف عقیده خود نمی كند ولی بعدها و در بعضی اشخاص این پدیده بوجود می آید كه عملشان برخلاف عقیده آنها باشد و دروغ بگویند. كودك خردسال دروغ نمی گوید و عملش مطابق با عقیده او می باشد. اگر از كسی خوشش بیاید، خود را در آغوش وی می اندازد و اگر از كسی بدش بیاید از او روی برمی گرداند.
هرچه بخواهد سوی آن دست دراز می كند و اگر چیزی را نخواهد محال است كه بتوانند به او بدهند و این ها نشان می دهد كه انسان صدیق بوجود می آید و اعمالش مطابق با پندارش است. اما بعد از این كه به سن رشد رسید در بعضی از اشخاص كردار، برخلاف پندار می شود و دروغ گویی جای راست گفتن را می گیرد.
۷ ) پیدایش دنیا
امام صادق(ع) فرمود: «جهان از یك جرثومه بوجود آمد و آن جرثومه دارای دو قطب متضاد سبب پیدایش ذره گردید و آنگاه ماده بوجود آمد و ماده تنوع پیدا كرد و تنوع ماده ناشی از كمی یا زیادی ذرات آنها می باشد.»
این تئوری با تئوری اتمی راجع به پیدایش جهان كه امروز دانشمندان به آن معتقدند هیچ تفاوتی ندارد. دو قطب متضاد، در شارژ مثبت و منفی درون اتم است و آن دو شارژ، سبب تكوین اتم گردیده و اتم هم ماده را به وجود آورده و تفاوتی كه بین (عناصر) دیده می شود ناشی از كمی یا زیادی چیزهایی است كه درون اتم عناصر موجود می باشد.
۸ ) در مورد زمین
امام صادق(ع) فرمود: «زمین، پیرامون خود می گردد و آنچه سبب توالی روز و شب می شود گردش خورشید در اطراف زمین نیست، بلكه گردش زمین در پیرامون خود باعث این می شود كه روز و شب به وجود بیاید و دائم نیمی از زمین تاریك و شب و نیمی دیگر روشن و روز است.»
امام صادق(ع) در آن روزگار آن هم در نقطه ای دور از مراكز علمی، با اطلاع از مكانیك نجومی و آگاهی از اینكه اثر نیروی جاذبه، با دو شكل كه یكی بشكل نیروی فرار از مركز و دیگری بشكل نیروی جذب بسوی مركز بروز می كند، سبب می شود كه اجرام آسمانی دور خود بگردند، حقیقت گردش زمین به دور خود را اعلام كرد كه این نظریه با پیشرفت های علمی از قرن پانزدهم میلادی به بعد زمانی به ثبوت رسید كه فضانوردان قدم به كره ماه گذاشتند.
۹) پیدایش جهان
جابربن حیان از امام صادق(ع) پرسید: آیا ممكن است روزی بفهمیم جهان با چه ابزاری ساخته شده است؟
فرمودند: بلی ای جابر. بطوری كه تا امروز تجربه شده علم دارای دوره های ركود و جنبش است و امكان دارد در آینده دوره های جنبش علمی بیاید و در آن ادوار، نوع بشر بفهمد كه جهان با چه ابزاری ساخته شده است.
۱۰ ) علوم دنیاهای دیگر
امام صادق(ع) فرمود: غیر از این جهان كه ما زندگی می كنیم دنیاهایی وجود دارد و در آن دنیا علومی است كه شاید با علوم این جهان فرق دارد.
از امام صادق(ع) پرسیدند: اگر علم آموختنی است چرا علوم دنیاهای دیگر با علوم این جهان فرق دارد. فرمودند: در دنیاهای دیگر دو نوع علم وجود دارد و نوعی از آن شبیه علوم این جهان است و اگر كسی از این جهان به آن دنیاها برود، می تواند آن علوم را فراگیرد اما در بعضی از دنیاهای دیگر شاید علومی وجود دارد كه اندیشه مردم این دنیا قادر به ادراك آنها نیست برای این كه آن علوم را با عقل مردم این جهان نمی توان ادراك كرد.
۱۱) اهمیت تاریخ
امام صادق(ع) در اسلام اولین كسی بود كه روایات تاریخی را با دیده نقادی نگریست و نشان داد كه روایات تاریخی را نباید بدون تعمق و نقد پذیرفت. از همین رو (ابن جریر طبری) وقتی برای نوشتن تاریخ قلم بدست گرفت دانست باید چیزهایی را بنویسد كه عقل می پذیرد و از ذكرافسانه و بافته های عوام خودداری كند.۱۲) خواص اشیاء
امام صادق (ع) فرمود: وقتی بتوانیم قسمتی كوچك ازیك شیء را بطور دقیق مورد تحقیق قرار دهیم از روی خواص آن به خواص جسم بزرگ پی می بریم. برای ما تحقیق در مورد آب موجود در دریاهای جهان امكان ندارد ولی اگر قطره ای از آب یك دریا را مورد تحقیق قراردهیم می توانیم از آنچه فهمیده می شود به خواص تمام دریا پی ببریم.
دكارت اولین كسی است كه درتحقیق علمی جدید گفت: برای اینكه بتوان به حقیقت علمی اشیاء پی برد باید جسم را به قسمت های كوچكی و باز هم كوچكتر تقسیم كرد و سپس كوچكترین قسمت جسم را مورد تحقیق قرارداد و بخواص آن پی برد از اینرو با كشف خواص كوچكترین قسمت جسم، خواص همه آن جسم قابل شناخت است.
۱۳) رابطه نور و اشیاء
امام صادق (ع) فرمود: نور ازطرف اشیاء بسوی چشم ما می آید و آن نور كه از طرف هر شیء به سوی ما می آید فقط قسمتی به چشم ما می تابد و به همین جهت ما اشیاء دور را بخوبی نمی بینیم و اگر تمام نوری كه از یك شی ء دور، بسوی چشم می آید، بدیده برسد ما شیء دور را نزدیك خواهیم دید واگر بتوان چیزی ساخت كه بدان وسیله تمام نوری را كه از یك شی ء دور بیاید به چشم تابانید درصحرا شتری را كه در فاصله سه هزار ذرع می چرخد در فاصله شصت زرعی خواهیم دید یعنی پنجاه برابر آن را نزدیكتر مشاهده خواهیم كرد. و درمورد سرعت نور نظریه امام صادق (ع) بسیار جالب توجه است كه فرمود: سرعت نور كه بطرف چشم ما می آید فوری است و از انواع حركات است و نور حركت است و نور قوی می تواند اجسام را بحركت درآورد و نوری كه در طور سینا بر حضرت موسی آشكار شد از نورهائی بود كه اگر مشیت الهی تعلق می گرفت، كوه را بحركت درمی آورد (تئوری لیزر)
راجر بیكون، استاد دانشگاه آكسفورد می گوید اگر چیزی بسازیم كه تمام نور اشیای دور دست را به چشم ما برساند ما آنها را پنجاه برابر نزدیكتر خواهیم دید.
۱۴) ستارگان نورانی
امام صادق(ع) فرمود: دربین ستارگان كه شب در آسمان می بینیم ستارگانی هستند كه آن قدر نورانی می باشند كه خورشید در قبال آنها تقریباً بی نور است.
۱۵) اجزاء خاك و بدن انسان
امام صادق(ع) فرمود: آنچه درخاك هست دربدن انسان هم یافت می شود. چهار قسمت زیاد است و هشت قسمت كمتر از آن چهار قسمت وهشت قسمت دیگر خیلی كمتر از هشت قسمت اول. دانشمندان می گویند:
كره زمین از یكصد ودو عنصر بوجود آمده و همه آن عناصر در بدن انسان وجود دارد. آن هشت قسمت كه بفرموده امام صادق (ع) دربدن انسان خیلی كم است عبارتند از:
مولیبدن- سیلیسیوم - فلوئور-كوبالت - منگنز - ید-مس -روی
آن هشت چیز كه در بدن انسان نسبت به هشت عنصر فوق نسبت زیادتری دارد عبارتند از:
منیزیم -سدیم- پتاسیم -كلسیم - فسفر-كلر -گوگرد-آهن
و آن چهار عنصر كه در بدن انسان خیلی زیاد می باشد عبارتند از:
اكسیژن -كربن - هیدروژن - ازت
۱۶) محیط زیست:
امام صادق (ع) فرمود: محیط پیرامون خود را آلوده نكنید.
۱۷) حوادث غیرمترقبه
امام صادق(ع) فرمود: زمانی دراوضاع دنیا بی نظمی مشاهده می كنید كه ناگهان طوفان می شود و سیل جاری می گردد و زلزله خانه ها را ویران می نماید. این ها را دلیل بر بی نظمی جهان ندانید و آگاه باشید كه هریك از این وقایع غیرمنتظره از یك یا چند قاعده ثابت و غیرقابل تغییر پیروی می نماید و بر اثر آن قواعد ثابت این وقایع روی می دهد.
۱۸) حركت اشیاء و موجودات
امام صادق (ع) فرمود: هرچه هست حركت دارد و حتی جمادات دارای حركت هستند و گرچه چشم ما حركت آنها را نمی بیند ولی نمی توان چیزی را یافت كه حركت نداشته باشد و هرچه هست مجذوب خالق می باشد. اگر لحظه ای حركت متوقف گردد انسان می میرد ولی بعداز مرگ هم حركت بطرزی دیگر ادامه پیدا می كند، چون جسم آدمی می پوسد.
۱۹) توصیه به مادران درخصوص كودكان
امام صادق(ع) فرمود: مادران كودكان شیرخوار خود را در طرف چپ خود بخوابانند.
مركز تحقیقات دانشگاه كورنیل آمریكا پس از یك قرن تحقیق در مورد نوزادان به این نتیجه رسید كه در روزهای اول بعد از تولد، وقتی نوزاد به طرف چپ مادر می خوابد آرام تر از طرف راست است و اگر نوزاد را در طرف راست بخوابانید در فواصل نزدیك از خواب بیدار می شود و شیون می كند. عادتی كه جنین، قبل از تولد به شنیدن صدای ضربان قلب مادر دارد بصورتی است كه بعداز تولد هم اگر صدای ضربان قلب مادر را نشنود احساس اضطراب می كند.
۲۰) عمر طولانی
امام صادق(ع) فرمود: آدمی برای این آفریده شده كه عمری طولانی داشته باشد و خود او عمرش را كوتاه می كند. اگر انسان بر طبق قوانین دین اسلام عمل نماید و از منهیات بپرهیزد و در خوردن و آشامیدن بر طبق دستور قرآن اسراف ننماید از عمر طولانی بهره مند خواهد شد.
۲۱) سرایت بیماری
امام صادق(ع) فرمود روشنائی هائی هست كه اگر از یك بیمار بر یك شخص سالم بتابد ممكن است آن شخص سالم را بیمار كند.
مركز تحقیقات پزشكی و زیست شناسی شوروی اعلام كرد: اولا از سلول های بیمار اشعه ساطع می شود و ثانیاً نوعی از این اشعه به گونه ای است كه هرگاه حتی بدون كوچكترین تماس بر سلول های سالم بتابد آنها را بیمار خواهد كرد.
۲۲) فلسفه مرگ
امام صادق(ع) فرمود یكی از قواعدی كه درنظر افراد نادان بدون مصلحت و حتی مضر جلوه می نماید مرگ است و مردن انسان را یك ظلم بزرگ می دانند كه از طرف خداوند بر دنیای بشر وارد می آید. اما مرگ آدمی از روی مصلحت است و اگر مرگ نباشد نوع بشر منقرض خواهد گردید و دانشمندانی كه در قدیم درصدد برآمدند كه مرگ را از بین ببرند اشتباه می كردند و من به دانشمندان آینده توصیه می كنم كه درصدد برنیایند كه مرگ را از بین ببرند زیرا اگر مرگ از بین برود نوع بشر معدوم می گردد.
امام صادق(ع) خطاب به ابوشاكر (از مخالفین علمی امام) فرمود: اگر مرگ نباشد:
ـ ستمگران درصدد تصاحب اموال ضعفا برمی آیند و آنها را به قتل می رسانند.
ـ زندگی برای هیچ كس لذت ندارد. همان طور كه اگر كاركردن نباشد هیچ كس از استراحت لذت نمی برد.
ـ در قلب آدمی، ذره ای ترحم حتی نسبت به فرزندش بوجود نمی آید.
ـ در مدتی تعداد جمعیت آدمی، آن قدر زیاد می شود كه نوع بشر مشكل غذا پیدا می كند.
۲۳) فلسفه خلقت
جابربن حیان از امام صادق(ع) پرسید: خداوند كه انسان را می میراند پس برای چه او را به این جهان می آورد.
فرمودند: مرگ وجود ندارد و آنچه درنظر من و تو شكل مرگ جلوه می كند مبدأ زندگی دیگر است و از این جهت خداوند انسان را به این جهان می آورد كه دراین جا مرحله ای از تكامل را بپیماید. بعد ازاین مرحله، انسان با موجودیتی كامل تر از دوره گذشته به جهان دیگر می رود و در آنجا نیز مرحله ای از تكامل را می پیماید و علت نهائی خلقت عبارت است از بذل كرم از طرف خداوند نسبت به تمام موجودات حتی جمادات.
سعید نجفی نیشابوری
منبع : روزنامه کیهان


همچنین مشاهده کنید