یک دریا و پنج رویا!

تغییرات اقتصادی و سیاسی جهان در قرن بیست ویك از شتاب فزاینده ای برخوردار است كه موتور اصلی آن بازار انرژی است.مؤسسات دولتی یا خصوصی كه سالیان سال است در مورد ذخایر نفتی جهانی كار مینمایند هنوز نتوانسته اند بطور قاطع درمورد زمان اوج تولید و سپس كاهش آن اظهارنظر قطعی نمایند.
مؤسسات مطالعاتی دولت آمریكا افزایش تولید جهانی را بر اساس سالی دو درصد مدنظر دارند و نقطه اوج تولید را سال ۲۰۴۷ تعیین كرده اند كه در این مورد هم با دیگر صاحب نظران اروپائی خود اختلاف نظر پیدا كرده اند.
از این روست كه شركتهای بزرگ نفتی بیشتر رغبت به پروژه های درحال تولید نشان میدهند تا پروژه های درحال اكتشاف لذا افزایش تولید در میادین را پروژه های فعال و اكتشاف و استخراج از میادین جدید را غیرفعال نامیده اند.
با بالا رفتن قیمت های جهانی نفت مطلوبیت پروژه های غیرفعال هم افزایش یافته است لذا فرصت تازه ای برای ما بوجود آمده است تا ضمن ترمیم و راه اندازی چاه های قدیمی خود میادین جدید مورد استخراج را فعال سازیم.
استخراج یكصد سال گذشته از چاه های ایران بالغ بر ۳۲% منابع ما را تحلیل برده است و لازم است كه برای بازسازی این چاه ها كه ۳۸% ذخائر ما را تشكیل میدهد اقدامات سریع تری انجام دهیم. توسعه میادین زاگرس- بلال- سروش- نوروز- مسجدسلیمان- موردنیاز فوری است و برای حفظ جایگاه خود در كنار سایر رقبا در چهارچوب اوپك باید منابع جدید كشف شده را چه در جنوب و یا شمال كشور به تولید برسانیم.
مطابق آخرین بررسیها كه در سال ۲۰۰۶ توسط انجمن مطالعات انرژی صورت گرفته است تولید نفت ایران را با روزی ۳۱۰هزار بشكه كسری از مقدار تعیین شده اوپك نشان داده است از مقدار ۳میلیون و ۷۵۰هزار بشكه تولید روزانه حدود یك میلیون و پانصدهزار بشكه مصرف داخلی است كه روزبروز درحال افزایش است و بقیه آن صرف صادرات میگردد كه تأمین ۸۰% بودجه كشور را بعهده دارد.
چاه های موجود در خشكی سالانه ۸% افت تولید و چاه های موجود در دریا سالانه از ۱۰% افت تولید دارند كه در نتیجه عدم نگهداری و ترمیم بموقع آنها بوجود آمده است از این رو تزریق گاز برای حفظ ظرفیت آنها باید روزبروز بیشتر توسعه یابد باید دانست كه نرم بین المللی برای نگهداری ظرفیت چاه ها از طریق تزریق گاز ۳۵% است كه در كشور ما بیشتر از ۲۴% نبوده است.
از آنجا كه مقالات متعددی درمورد نفت جنوب نوشته شده است لازم میدانم در شرایط فعلی كه عدم فعالیت چندین ساله ما درمورد نفت خزر همچنان باقی است در این مورد اطلاعاتی به مسئولین داده شود شاید بتوانند در این مورد قدمی بردارند.
دریای خزر كه بزرگترین دریاچه جهان است در مرز بین آسیا و اروپا در شمال و در محل تلاقی آسیای مركزی- قفقاز و ایران واقع شده است و در طول تاریخ خود همواره قلب ایران بوده است.
مساحت این دریاچه را ۴۲۴۰۰۰كیلومترمربع و درازای آن از شمال به جنوب ۱۲۰۴كیلومتر و عرض آن در پهن ترین نقطه ۵۵۰كیلومتر و در كمترین پهنا ۳۲۰كیلومتر می باشد. خط ساحلی آن ۶۵۰۰كیلومتر است كه از این مقدار ۶۵۷كیلومتر ساحل ایران ۸۲۰كیلومتر ساحل آذربایجان ۱۹۰۰كیلومتر ساحل قزاقستان و بقیه سواحل تركمنستان و روسیه است.
ژرفای متوسط آن در قسمت شمالی حتی كمتر از ۱۰متر و در قسمت جنوبی كه داخل مربعی به وسعت ۱۵۵۰۰۰كیلومتر مربع برآورد شده است درحدود ۱۰۰۰متر است.
البته باتوجه به رژیم حقوقی این دریاچه كه فعلاً مورد بحث ما نیست ۲۰% آن به ما می رسد.
در سال ۲۰۰۴ كه برنامه بررسی ذخائر این دریاچه بمورد اجرا گذاشته شده است تا سال ۲۰۰۶، ۱۵۵۰مایل مربع از این محدوده كه بنام بلوكهای ۶-۷-۸ و ۲۹ نام گذاری شده است بصورت دیجیتالی سه بعدی و ۱۱۵۸۰مایل مربع آن بصورت دو بعدی مورد تجسس واقع گردیده است.
مطالعات مزبور توسط شركتهای انی- شل- رپسو انجام و ۵ شركت نفتی برای اكتشاف این میادین اعلام آمادگی كردند كه امروز بنظر میرسد فقط یكی باقی مانده است كه آن هم شركت بزرگ نفتی برزیل بنام پتروبراس می باشد.
با درنظر گرفتن بررسیهای انجام شده توسط شركتهای بزرگ نفتی ذخائر آذربایجان را معادل ۷میلیارد بشكه و ذخائر قزاقستان را ۶/۳۹میلیارد بشكه تخمین زده اند كه تولید فعلی آذربایجان ۳۱۸هزار بشكه در روز و تولید قزاقستان یك میلیون و ۲۹۵هزار بشكه در روز است و باعث تأسف است كه ما در این بازار هنوز جائی بدست نیاورده ایم.
دولت آذربایجان در صنایع بالادستی نفت بیش از ده شركت و در صنایع بالادستی گاز بیش از هفت شركت بزرگ نفتی را به اكتشاف این ذخائر واداشته است و با ایجاد خط لوله باكو- جیهان نفت این دریای بسته را به مدیترانه می رساند كه كل سرمایه های بكار گرفته شده این كشور درمورد نفت و گاز به ۲۰میلیارد دلار بالغ گردیده است و ما درحالیكه فقط به خط سواپ بسنده كرده ایم تاكنون هیچ حركتی درمورد شروع جدی كار در دریاچه خزر انجام نداده ایم.
اگر قیمت نفت را بشكه ای ۳۰دلار بحساب آوریم آذربایجان سودی معادل یكصدمیلیارد دلار از این پروژه ها بدست خواهد آورد و سایر كشورها هم سودهای میلیاردی بابت حمل و نقل خواهند برد و ما بتماشا ایستاده ایم.
از شركتهای علاقمند به سرمایه گذاری در محدوده ایران میتوان از استات اویل- هیدرو- پترو براس- پتروناس مالزی اسم برد كه باتوجه به دانش موردنیاز برای اكتشاف و استخراج در ساحل ایران كه گودترین منطقه دریاچه است میتوان از تكنولوژی پیشرفته شركتهایی كه در خلیج مكزیك و یا دریای شمال و در اعماق بالای ۵۰۰۰متر قادر به حفاری اند استفاده نمود.
اگر برنامه اكتشاف و استخراج منابع ما در این دریا باز هم بعهده تعویق افتد قادر نخواهیم بود كه ظرف ۵سال آینده به هدفهای توسعه ملی برسیم و مسیله نفت سنگین ما از مخازن جنوب كشور كه اكنون با ۱۰دلار كاهش در بازارها بفروش می رسد در كنار مشكل پالایشگاه های كشور كه به تولید نفت كوره مشغولند جایی برای صادرات ما باقی نخواهند گذارد.

دكتر توفیق بجانپور

منبع : روزنامه کیهان