آشنایی با صنایع دستی ایران

صنایع دستی عشق و حاصل تراوش فكر ، روح و ذهن انسانهای وارسته و فرهیخته ای است كه شبانه روز كار و اثری را خلق می كنند .
صنایع دستی به انسان فرصت بروز شخصیت و عینیت بخشیدن در خلوتگاه درونی و باعث شكوفـایی و گریـز از خود بیگانگی انسان می شود . بـه موجب اسـاسنـامـه سـازمـان صنـایع دستـی كـه مصوب شورای انقلاب است سازمان صنایع دستی ایران تنها متولی صنایع دستی كشور است .
اكنـون بـا گذشت دو قـرن از انقـلاب صنعتی و با پیشرفت شگرف صنایع ماشینی و رشد عظیم تكنولوژی صنایع دستی نه تنها از صحنه اقتصاد جهانی محو نشده بلكه روز به روز در حال بسط و گسترش در بازارهای جهانی است . شكی نیست كه در اكثر موارد تولید یك كالا به وسیله ماشین و از طریق تمركز در واحدهای بزرگ تولید بهتر ـ سریع تر و كم خرج تر انجام می گردد .
اما باید به این نكته توجه داشت كه تولیدات ماشینی یكنواخت و یك جور در ارضای میل گروهی كه مایل به تنوع هستند ، ناتوان است .
ـ از جمله دلایل نیاز كشور به صنایع دستی عبارتند از :
▪ اشتغال در بخش صنایع دستی
با ترویج صنایع دستی ایران قسمتی از منابع كه بدون استفاده مانده بود بهره برداری می شود مانند به كار گماردن كارگران بیكار ـ بیكاران فصلی و استفاده از ساعات بیكاری كارگران بخش كشاورزی و با استفاده از خدمات زنان در روستاها و شهرهای كوچك .
در صورت وجود بخشی تحت عنوان صنایع دستی ، اكثر این افراد كه امروزه تعداد آنها كم نیست و نمی توانند جذب سایر بازارهای نیروی كار شوند و این در شرایطی است كه كشور بـا مشكل بیكـاری دست به گریبان است و مشكل بیكاری در حال رسیدن به مرز انفجار است ، ساماندهی می گردد .
▪ استفاده از سرمایه ناچیز برای تولیدات انبـوه
امروزه مشكل سرمایه گذاری در كشور ما كمتر توسعه یافته از جمله ایران بر هیچكس پوشیده نیست و همگان می دانند تنهـا راه حـل نجـات كشـورهـای كمتـر توسعـه یافته ، تولید است و تولید هم نیازمند سرمایه گذاری است . حال با توجه به این كه كشور ها دارای سرمایه كافی برای سرمایه گذاری نیست و از طرفی جذب سرمایه خارجی در ایران به دلیل شرایط سیاسی اقتصادی تا حد زیادی با مشكل روبه رو است چه بهتر كه سرمایه گذاری را در تولیدات زود بازده و كم سرمایه صنعتی استفاده كرد .
از سوی دیگر در صنایع دستی نیازی به سرمایه ثابت نیست زیرا با هزینه اندك و زمان كوتاه وسایل لازم فراهم می شود در این بخش چرخش سرمایه در گردش نیز زیاد است و احتیاج به سرمایه گذاری كلان و زیر بنایی نخواهد بود .
▪ افزایش سطح رفاه عمومی
با افزایش تولید در آمد تولید كنندگان صنایع دستی درآمد آنها نیز بیشتر می شود و به تبع آن سطح رفاه جامعه هم افزایش می یابد و این سبب می شود سایر بخشهای اقتصادی هم دارای رونق بهتری شوند .
▪ كم هزینه بودن آموزش نیروی كار
در ایـن بخـش نیـروی كـار بـا سـرمایـه بسیـار نـاچیزی تبدیـل بـه یـك فـرد مـاهـر و با تجربه خواهد شد . در صنایع دستی كارگر بعد از مدتی به فنون و تكنیك كار آشنا می گردد و تخصص لازم را در كـار خـود كسب می كند .
▪ ایجاد روحیه صنعتی در كارگران
از جهتی دیگر درك مسائل صنعتی و آشنایی با روح صنـعت بـرای كـارگـری كه در بخش صنایع دستی كار می كند بیشتر از كارگری است كه از بخش كشاورزی فعالیت می كند و با نظام صنعتی نزدیكی بیشتری دارد .
▪ متنوع بودن محصولات تولیدی مناطق مختلف
در كشور ما و دراكثر نقاط آباد و مسكونی افراد به یك نوع صنعت محلی كـه دارای اصـالت و مشخصات ویـژه ای هستند . آشنایی دارند و امكان توسعه پراكنده صنایع دستی در سراسر كشور میسر است طرح این محصولات كه انباشته ای از عادات و سنن گذشته و بازگو كننده هزاران شكل طبیعی كهنسال از یاد رفته هستند . هر كدام در نوع خود زیبا ، جالب و دارای دوستارانی در سراسر جهان هستند سفال لاجین همدان دارای نوعی ظرافت و زیبایی است سفال كلپورگان سراوان دارای نوعی دیگر و هر دوی آنها با محصول میمند فارس یا میمند گناباد یا استهبانات فارس شهرضا اصفهان و قم متفاوت هستند .
● طبقه بندی صنایع دستی ایران
▪ طراحی سنتی و نگارگری :
رسم كردن مجموعه شكلها و نقشهایی كه هنرمندان در تزئین آثار و ابنیه هر دوره بوجود آورده اند
▪ سفالگری و سرامیك سازی :
محصولاتی است كه با استفاده از گل رس یا گل حاصل از سنگها كوارتز و كائولن به كمك دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می شود .
▪ نساجی سنتی :
فراورده هایی كه با كمك دستگاههای بافندگی دستی تولید می شود مانند جاجیم ، ترمه ، زری ـ شال و انواع پارچه های پنبه ای ـ پشمی ـ كركی .
▪ بافته های داری :
محصولاتی كه به كمك دارهای افقی یا عمودی تولید می شود مانند قـالی ـ گبـه ـ گلیم ـ چنته و بعضی از انواع زیلو .
▪ شیشه گری :
ساختن مصنوعاتی از طریق شكل دادن مواد معدنی مذاب نظیر سیلیس یا خرده شیشه یا تركیبی از این دو با استفاده از روش دمیدن و كاربرد ابزار دستی .
▪ هنرهـای مرتبط بـا فلـز :
فـرآورده هـایی است كـه بـه شیـوه سنتـی و ابـزارهـای دستـی از انواع فلزات ( مس ـ نقره ـ طلا و آهن ) .
▪ هنرهای مرتبط بـا چـوب :
مـانند خـراطی ـ منبت كاری ـ مشبك كاری ـ معرق كاری ـ خاتم كاری ـ ریزه كاری ـ نازك كاری .
▪ رنگرزی و چـاپ سنتی :
رنـگ كـردن الیـاف یـا كـلاف نـخ بـه روش سنتـی مـانند چاپ قلمكار ـ چاپ كلاقه ای ـ چاپ دندانی .
▪ آثار لاكی و روغنی :
نقاشی روی بوم- قلمدان – جلد كتاب- جبعه ترازو .
▪ صحافی و جلدسازی سنتی :
شیرازه بندی و حفظ ورقه های كتاب .
▪ رودوزی ها و بافتنی ها :
مانند سوزن دوزی- قلاب دوزی- ملیله دوزی- خامه دوزی- خوس دوزی- گلابتون دوزی- پته دوزی .
▪ سنگ تراشی و حكاكی روی سنگ :
مانند فیروزه- مرمر- یشم .
▪ حصیر بافی :
مانند زیـرانـداز- سفره حصیری- انـواع سبد- بـامبـو بـافی- مروار بافی- تـركه بـافی- سبد بافی- چیغ بافی .
▪ فراورده های پوست و چرم :
مانند پوستین- كلاه پوستی- چارق .
▪ سایر صنایع دستی :
مانند طلاكوبی روی فولاد- انواع عروسكها با لباسهای محلی- گیوه بافی .
كشور ما به واسطه در تماس بودن با تمدن های متفاوت در طول تاریخ پرتلاطم خود و تنوع محیط جغرافیایی در كنار آداب و رسوم محلی متفاوت برای صنعت گرانی است كه استعداد فوق العاده ای در خلق صنایع دستی دارند از سوی دیگر قالب صنایع دستی ما دارای ظرافت و دقت ممتازی است كه نمی توان نظیر آن را در هیچ كجای دنیا مشاهده كرد. در واقع این خاصیت از فرهنگ كهن ملی ما سرچشمه می گیرد و همواره مورد تمجید تعریف و تألیف جهانیان بوده است پس سزاوار است از این موقعیت ممتاز به بهترین صورت استفاده كنیم و همگام با توسعه صنایع سبك و سنگین ماشینی جایی را هم برای تولیدات هنری در برنامه ریزیهای توسعه اقتصادی باز كنیم تا بتوانیم از ظرفیت های بالا خود در این راه استفاده كنیم.
امیدواریم بتوانیم صنایع دستی را نه به عنوان یك صنعت دستی بلكه به عنوان یك محصول فرهنگی و هنری مطرح نماییم آثاری كه علاوه بر جنبه های كاربردی نشان از اعتقادات ما دارد .

● منابع و مآخذ :
صنایع دستی ایران سال ۱۳۸۱ ، برگرفته از خبر نامه سازمان صنایع ایران .

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان