گیاهان در فضای باز/آفتابگردان

آفتابگردان گیاهی یك ساله و چندساله، دارای سه نوع ریشه است : نخست، ریشه اصلی كه تا ۴/۲ متر در عمق زمین فرومیرود. دوم ، ریشه های فرعی كه در ۲۵ سانتیمتری عمق خاك پراكنده میشوند و مهمترین بخش ریشه را تشكیل میدهند و سوم ، ریشه های سطحی كه نزدیك به سطح خاك هستند.
ساقه آفتابگردان اندكی خشن است، قطر آنها ۵/۲ تا ۵/۷ سانتیمتر است و ارتفاعشان تا ۴ متر میرسد. برگها به طور متناوب روی ساقه میرویند. این برگها عریض، تخم مرغی یا مثلثی شكل دندانه دار ، كركدار و زبر هستند. از این روی، گوسفندان، بویژه برهها، از خوردن آن امتناع میكنند. طول برگها به ۴۰ سانتیمتر و عرض آنها به ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر میرسد. برگها رو در روی آفتاب قرار گیرند به طوری كه پهنك برگهایی كه در معرض نور هستند، همراه با تغییر جهت آفتاب تغییر جهت میدهند و همواره به حالتی تقریباً عمود بر اشعه آفتاب قرار میگیرند. پهنك برگ آفتابگردان، به هنگام طلوع خورشید به سوی مشرق، در غروب به سوی مغرب و در ظهر رو به بالاست.
گلهای آفتابگردان در انتهای ساقه میرویند و گل آذین آن به صورت كلاپرگ (كپهای) است. این گلها روی نهنج (طبق) قرار دارند. قطر طبق در حدود ۵ تا ۱۵ سانتیمتر است. لیكن در پارهای اوقات به ۴۰ سانتیمتر میرسد. طبق دارای ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ گل است. گلهای اطراف طبق كاسبرگ و گلبرگ دارند. رنگ گلبرگها معمولاً زرد یا قهوهای مایل به قرمز است و عمر گلها اغلب به ۶ هفته میرسد. این گلها اندام زایشی ندارند. از این روی بارور نمیشوند، لیكن حشرات، بویژه زنبور عسل را به سمت طبق هدایت میكنند.گلهای داخل طبق كاسبرگ ندارند اما اندام ماده و نر دارند و بارور میشوند و تولید دانه میكنند. امروزه ثابت شده است كه گلهای وسط دیرتر از گلهای كناری میرسند.
طبق گل آفتابگردان از صفحهای به رنگ خرمایی یا تقریباً سیاه كه به سمت پایین خم شده تشكیل یافته است. تعداد آنها ۱ تا ۶ است. در بعضی از واریته ها طبقها هم روی شاخه های فرعی، هم در نوك ساقه اصلی به وجود میآیند، در صورتی كه در بیشتر ارقام معمولاً یك طبق در انتهای ساقه اصلی دیده میشود.
آفتابگردان خود بارور نیست، گرده افشانی آن بیشتر توسط حشرات انجام میگیرد و در بعضی از واریته ها گرده افشانی به طور مستقیم است.
تعداد كرومـوزوم هـای آن، در ارقام یك سـاله، ۱۷ = n است. در صورتی كه این تعداد در ارقام چنـد ساله آن ۳۴= n۲ و ۵۷ = n۳ است. میوه آفتابگردان نوعی «فندقه» است كه در اینجا با «دانه» مترادف گرفته میشود. دانه ها بر روی طبق آفتابگردان در امتداد دایره های متحدالمركز و فشرده به هم داخل حجره ها قرار دارند.
● نیاز اقلیمی
آفتابگردان گیاهی است مخصوص مناطق نیمه گرمسیر تا گرمسیر . بهترین موقع جوانه زدن این گیاه وقتی است كه دمای خاك در حدود ۱۰ درجه سانتیگراد باشد. مجموع درجه حرارت از زمان كاشت تا هنگام برداشت این گیاه ۲۶۰۰ تا ۲۸۰۰ درجه سانتیگراد است. آفتابگردان در صفر درجه سانتیگراد از بین میرود.
این گیاه در هنگام گل دادن در برابر مدت تابش نور حساسیت زیادی ندارد. از این روی، جزو گیاهان بی تفاوت (خنثی) به شمار می آید.
آفتابگردان در اوایل كاشت به آب كمتری نیاز دارد. لیكن پس از رشد كافی، یعنی از موقع گلدهی به بعد، مقدار آب مصرفی آن افزایش مییابد، بر طبق آزمایشهای به عمل آمده، این گیاه از زمان كاشت تا هنگام برداشت در هر هكتار به ۴ تا ۷ هزار متر مكعب آب احتیاج دارد.
آفتابگردان حساسیت زیادی به خاك ندارد و در هر نوع خاكی می تواند رشد كند. لیكن در زمینهای سفت و سنگین و زهكشی نشده مسلماً محصول خوبی نخواهد داد. این گیاه در خاكهای شنی ـ رسی یا رسی ـ شنی با واكنش ۷ معمولاً بهترین محصول را به بار میآورد و در برابر شوری خاك مقاومتی بسیار اندك دارد.
● روش ازدیاد
آفتابگردان از طریق كاشت بذر تكثیر میشود.
بذر آفتابگردان باید عاری از تخم علفهای هرز باشد. شكسته و پوك نباشد و دارای قوه نامیه خوبی باشد.
بهترین زمان كاشت آن در تهران از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت است. برای كاشت این گیاه، چاله هایی به عمق ۳ تا ۶ سانتیمتر ایجاد میشود و سپس ۲ تا ۳ بذر را با هم بطور ردیفی در داخل هر چاله قرار داده و روی آنها را با خاك پركنند. البته بهتر است كه بذرها را چند ساعت پیش از كاشت در آب قرار دهند.
● كاربرد
با توجه به اینكه آفتابگردان از جمله گیاهانی است كه عمر گلدهی آن حداكثر تا ۶ هفته به طول میانجامد میتوان از آن در سطح پاركها و میادین بصورت كشت ردیفی استفاده كرد.
این روش كاشت آفتابگردان در زیباسازی و جلوه گری آبنماها و اطراف آنها سودمند میباشد. به علاوه كشت آفتابگردان در گلجای ها (فلاورباكس) برای تزیین حیاط های كوچك، تراس ها، بالكن ها و پشت بامهای منازل توصیه میگردد. برای این منظور، بهتر است انواع پرورش یافته این گیاه مورد استفاده قرار گیرند كه معروفترین آنها عبارتند از :
● Helianthus annuus nanus :
این گیاه به خورشید زرد و زرد طلایی معروف است. بلندی آن ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر میباشد. گلهای دوتائی به مقدار زیاد دیده میشوند. زمان كشت این گیاه از اوائل اردیبهشت تا اوائل خرداد و زمان گلدهی آن اواسط مرداد تا اواسط مهر است.
از این نوع آفتابگردان، بیشتر برای تزیین دسته گل استفاده میكنند، همچنین كشت آن در گلجای ها برای تزیین حیاط های كوچك، تراس ها، بالكن ها و پشت بام های منازل توصیه میگردد.
● Helianthus cucumerifolius :
این گیاه زرد طلائی میباشد. بلندی آن حداكثر به ۱۵۰ سانتیمتر میرسد. بوته آن به صورت كپه است. گلها متعدد ، كوچك و قطر آنها ۸ سانتیمتر میباشد. زمان كشت این گیاه اوائل اردیبهشت تا اوائل خرداد و زمان گلدهی اواسط مرداد تا اواسط مهر است.
جهت كاشت در پاركها و میادین در اطراف آبنماها پیشنهاد میگردد.
● Helianthus debilis :
این گیاه به خورشید زیبای پاییزی معروف است. گیاهی است پا بلند كه بلندی آن به ۲۰۰ سانتیمتر میرسد. رنگ گلبرگها طلائی و برنزی است. كشت آن از اوائل اردیبهشت تا اوائل خرداد و زمان گلدهی آن اواسط مرداد تا اواسط مهر میباشد. از این گونه بیشتر برای تزیین دسته گل استفاده میشود.
● Helianthus intermedius
گیاهی پابلند به بلندی ۲۵۰ سانتیمتر میباشد. رنگ گلهای زرد، قهوه ای، برنزی و ارغوانی است و بعضی از گلها نیز دورنگ میباشند. زمان كشت این گیاه اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت و زمان گلدهی آنها اوائل مرداد تا اوائل مهر است. اندازه گلها متوسط و ساقه ها قوی میباشند. كشت این نوع آفتابگردان مخصوصاً نوع دو رنگ آن در پاركها و میادین در اطراف آبنماها توصیه میگردد.

منبع : سازمان پارک ها و فضای سبز تهران