به کتابخانهٔ ملی بیائید

● تاریخچه
در زمان وزارت اعتضادالسلطنه ـ وزیر معارف ـ به سال ۱۲۸۰ قمری در دارالفنون سابق كتابخانه‌ای كوچك وجود داشت. در تاریخ ۱۷ جمادی‌الثانی ۱۳۱۶ ق كتابخانهٔ دیگری به نام كتابخانهٔ ملتی در همان محل تأسیس شد و در تاریخ اول حمل ۱۳۲۴ قمری، در زمان وزارت علاء‌الملك ظاهراً دو كتابخانهٔ یادشده ادغام شده، یك كتابخانه رسماً افتتاح شد و شروع به كار كرد.
از سال ۱۳۳۸ قمری این كتابخانه به اسم كتابخانهٔ معارف نامیده شد و از سال ۱۳۵۳ ق (۱۳۱۳ ش) به نام كتابخانهٔ عمومی شناخته شد و همان سال (۹ دی ماه ۱۳۱۳ ش) آئین‌نامه‌ای با ۲۳ ماده و ۴ تبصره برای آن تدوین شد و به تصویب وزیر معارف وقت رسید. در این هنگام كتابخانه در دو اتاق تحتانی مدرسهٔ دارالفنون قرار داشت.
كتابخانهٔ عمومی معارف در سال ۱۳۱۵ ش فقط چهارده هزار جلد كتاب چاپی و سیصد نسخهٔ خطی داشت. در همین تاریخ وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش كنونی) در صدد تأسیس كتابخانه‌ای متناسب با احتیاجات اهالی پایتخت برآمد و در شهریور ماه ۱۳۱۶ ش ساختمان نوبنیاد كوچكی در خیابان قوام‌السلطنه به كتابخانهٔ ملّی واگذار شد. كه گنجایش یك میلیون كتاب داشت اما به‌رغم فراهم آمدن مقدمات آن، بروز جنگ جهانی دوم این اقدام را به تعویق انداخت.
كتابخانهٔ ملی، هنگام افتتاح در حدود ۳۲ هزار جلد كتاب چاپی و سیصد نسخهٔ خطی داشت كه بیش از نیمی از كتب چاپی آن از كتابخانهٔ سلطنتی به آن‌جا منتقل شده بود. از همین تاریخ به بعد، ترتیب و تنظیم كتابها آغاز شد و در تیرماه ۱۳۱۸ تالار مطالعهٔ آن مفتوح و مورد استفادهٔ عموم واقع شد. كه همان هنگام سازمان و آئین‌نامه‌هائی جدید نیز بدین منظور برای آن در نظر گرفته شد.
● عمارت كتابخانهٔ ملّی
محل كنونی كتابخانهٔ ملی، میانهٔ كاخ وزارت امور خارجه و موزهٔ ایران باستان قرار دارد. فضای كتابخانهٔ ملی ۳۷۵۰ متر مربع، عمارت قدیم آن پانصد متر، و ساختمان ضمیمهٔ آن‌كه بین سالهای ۴۰ـ۱۳۳۵ احداث شد، در حدود ۵۷۰ متر مربع زیربنا دارد.
در این عمارت وسائل روشنائی و تهویه و حرارت مركزی، قفسه‌های آهنی و اثاثیه فنی كتابداری و وسائل جلوگیری از آتش‌سوزی احتمالی پیش‌بینی شده است.
▪ عمارت قدیم كتابخانهٔ ملی دو طبقه دارد: در طبقهٔ اول تالار فردوسی ـ مخصوص تشكیل انجمنها و سمینارهای علمی و ادبی و فنی ـ ، تالار نمایش كتابهای چاپی و خطّی و نسخ نفیس، دفتر كتابخانه و بایگانی،‌دفتر مدیر كل كتابخانه‌ها، دفتر رئیس و معاون كتابخانهٔ ملّی، دایرهٔ جرائد و مجلات، دایرهٔ ثبت كتابها و اجازهٔ انتشار، دایرهٔ فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی و تهیه و چاپ كتابشناسی ملی قرار دارد، و در قسمت زیرین ساختمان دستگاه حرارت مركزی و انبارها واقع است. قسمت عكاسی و صحافی و تلفنخانه نیز در ساختمان ضمیمه متمركز شده است.
در طبقهٔ دوم گنجینهٔ تالار كتابهای چاپی و خطی، تالار مطالعه جرائد و مجلات، شعبهٔ كتابهای مرجع و شعبهٔ كتابهای ایرانشناسی واقع شده است.
● ساعات كار و طرز استفاده از كتابخانه
كتابخانهٔ ملی تعطیلات تابستانی ندارد و جز تعطیلات رسمی، همه‌روزه از ساعت ۷ تا ۱۳ یا ۸ تا ۲ بعدازظهر بر حسب تغییر فصل، و از ۴ تا ۸ بعدازظهر در دو نوبت (جمعاً ده ساعت) دائر است. جمعه‌ها نیز تالار مطالعه از ساعت ۸ تا ۱۳ مفتوح و برای استفادهٔ عموم آماده است.
طبق اساسنامهٔ كتابخانه، اشخاصی میتوانند از كتابخانه استفاده كنند كه عضو آن باشند. شرایط عضویت عبارت است از ارائهٔ معرفینامه (از یك مؤسسهٔ رسمی یا عمومی از قبیل ادارات و مدارس و تجارتخانه‌ها و مانند آن)، و تسلیم یك قطعه عكس كوچك (استفاده از كتابهای كتابخانه، ولو نسخه‌های خطی و نفیس و نادر و منحصر، هیچ‌گونه محدودیتی ندارد و استنساخ و عكسبرداری از آنها مجاز است).
● سازمان كتابخانهٔ ملی
كتابخانهٔ ملی از ادارات وزارت فرهنگ و هنر، و رئیس آن زیر نظر مدیر كل ادارهٔ كتابخانه‌ها انجام وظیفه میكند و دارای دو قسمت است: قسمت فنی و قسمت اداری. قسمت فنی شامل: دایرهٔ كتابهای خطی، دایرهٔ كتابهای چاپی، دایرهٔ جرائد و مجلات، شعبهٔ كتابهای مراجعه، شعبهٔ ایرانشناسی، دایرهٔ فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی و تهیه و چاپ كتابشناسی ملی، سرویس مبادله بین‌المللی كتاب، سرویس كتابخانهٔ سیار، سرویس صحافی و عكاسی؛ قسمت اداری نیز شامل: دایرهٔ دفتر، دایرهٔ ثبت كتابها و اجازهٔ انتشار، دایرهٔ حسابداری، دایرهٔ كارپردازی و صاحب جمعی اموال است.

کبری شرفی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر