تهدیدات اخلاقی ناشی از استفاده نابجا از اینترنت

پیشرفت های جهانی و رشد روزافزون تكنولوژی و فن آوری اطلاعات، زمینه ساز روشی نوین در فرآیند ارتباطات گردیده است.
با ورود به هزاره سوم، «اینترنت»؛ یكی از شگرف ترین پیشرفت های تكنولوژیك، از انحصار دانشمندان خارج شده و به صورت عام، فراگیر و سهل الوصول در اختیار عموم قرار گرفته است.
نظر به اهمیت این عامل مهم ارتباطی و نقش آن در جوامع، تاثیرات فراوان این پدیده بر جوامع امری بدیهی و انكار ناپذیر می باشد. این تاثیرات را می توان در دو حوزه منفك اما مرتبط مورد بررسی قرار داد. نخست فرصت ها و چشم اندازهای ناشی از فراگیر شدن این تكنیك و دستیابی آسان، ارزان و سریع به دانش روز می باشد كه حاصل آن، سرعت در دستیابی به اطلاعات و علوم می باشد.
دومین بخش قابل توجه در این خصوص چالش ها و تهدیدهای منبعث از استفاده ناآگاهانه از این فن آوری عصر حاضر می باشد. تحقیقات مختلف در جوامع امریكایی و اروپایی كه بیشترین كاربران این ابزار می باشند، بیانگر تاثیر و تاثرات نامطلوب ناشی از عدم آگاهی و سوءاستفاده از این پدیده بر خانواده و به تبع آن جامعه می باشد.
در این تحقیق بر آنیم تا با بررسی جایگاه این پدیده در خانواده به چالش ها و تهدیدات ناشی از به كارگیری نادرست و نابجای این ابزار كارا و در عین حال مخرب و مهلك پرداخته و هبوط ارزش های اخلاقی ناشی از این عدم به كارگیری صحیح را مورد شناسایی قرار دهیم.
▪ روش تحقیق: استفاده از روش اسنادی، كتابخانه ای و با بهره گیری از تحقیقات پیمایشی صورت پذیرفته در این زمینه در ایران و كشورهای اروپایی، امریكایی. نتایج حاصل از این تحقیق به طور خلاصه بیانگر آن است كه علی رغم توان بالای ثمربخشی و تاثیرگذاری مثبت ناشی از بكارگیری این ابزار در خانواده و به تبع آن جامعه، كاربری نامناسب و ناآگاهانه از این اعجاز هزاره سوم، می تواند تاثیرات بسیار نامطلوبی را بر خانواده و جامعه بر جای گذارد كه حاصل آن جز انحطاط فكری و اخلاقی كودكان و نوجوانان و فروپاشی نظام ارزشمند خانواده و سستی روابط و تعاملات اجتماعی، چیزی بیشتر به ارمغان نخواهد آورد. در پایان به ارایه پیشنهادات خواهیم پرداخت كه یكی از مهم ترین آنان؛ آموزش زنان خانه دار با طریق صحیح استفاده از اینترنت و روش های جست وجو در شبكه های ارتباطی می باشد. با ترویج این آموزش می توان مادران را به طور مستقیم با نحوه به كارگیری اینترنت آشنا نمود و از این طریق كنترل نامحسوس بر فرزندان و آموزش آنان در جهت استفاده بهینه از این ابزار را موجب گردید.
امروزه اینترنت یكی از مهم ترین و كاربردی ترین بخش از تكنولوژی هزاره سوم است كه در تمام شؤون زندگی افراد حضوری فعال و اجتناب ناپذیر دارد.
شاید اكثر ما فن آوری را دوست داشته باشیم چرا كه فن آوری امید به آینده را به ما وعده می دهد. این وعده همان وعده امروز بهتر و فردای دیرپایی است كه ما را شیفته آن می سازد كه در پی كسب برترین ها برای زندگی بهتر و آینده ای روشن تر باشیم.
ما در عصری زندگی می كنیم كه فن آوری دیجیتالی و كامپیوتر همیشه سردمدار امور خطیر بوده اند. كامپیوترها و اینترنت مدعی ساختن زندگی ساده تر و راحت تر، برایمان می باشند و از این رو ارضا كننده تر نیز هستند. اما ممكن است تنها دستاورد این تكنولوژی، راحتی و سادگی را به همراه نداشته باشد و حامل جنبه های منفی و ناكارآمدی باشد كه بر همه شؤون زندگی تاثیرگذار خواهد بود.
مردم به طور فیزیكی و به لحاظ روحی برای قرن ها به بسیاری از رفتارها و اصول وابسته گشته اند. این الگوی الزام آور و اجباری، علاقه تصادفی را انعكاس نمی دهد بلكه از یك الگوی اشتقاقی كاربردی تشكیل یافته است كه می تواند به طور متناوب تاثیر بار منفی بر زندگی مان را افزایش دهد. حوزه های حیاتی كه به نظر تحت تاثیر قرار گرفته اند بر ازدواج، روابط كاری، بهداشت و اوضاع حقوقی و مالی مشتمل می گردد. (David N.Green field.ph d,۱۹۹۹)
دانشگاه (Scherlis. Makopadhyay, Carnegie m ell on Kieler, Lundm, Patterson, Kraut) در سال ۱۹۹۸ به منظور بررسی و تعیین كاربرد واقعی اینترنت در میان ۱۷۳ نفر از ۷۳ خانوار كوشش فراوانی را به عمل آورد.
این مطالعه اولیه به نظر برای نشان دادن این موضوع بود كه ممكن است تاثیرات زیان آور چندی از كاربرد بسیار اینترنت وجود داشته باشد كه منجر به افزایش فشارهای منتج به افسردگی و انزوای اجتماعی می گردد.
نتایج آنچه كه از تحقیقات فوق الذكر به دست آمده این است كه دانش ما در خصوص مواجهه اینترنت و اثرات آن بسیار اندك می باشد. مفروضات نظری فراوانند اما ما تنها در آغاز و ابتدایی ترین نقطه درك ماهیت و مضامین كاربرد اینترنتی و سوءاستفاده اینترنتی هستیم. ادله و مدارك طبی، حقوقی و گزارش هایی چند برای ارایه این پیشنهاد وجود دارد كه آن لاین بودن امری است منحصر به فرد كه ارایه آن منجر به ایجاد تاثیری گیرا و نافذ بر مردم می گردد. (David N.Green field.phd,۱۹۹۹)
این نتایج حاصل از تحقیقات بیانگر آن است كه اینترنت خود به عنوان عاملی موثر در فرایند زندگی اجتماعی، نه تنها می تواند تاثیرات شگرف بر بهبود روابط و ارتقای سطح آگاهی افراد بر جای گذارد بلكه هم عرض آن از تاثیرات مخرب و غیرقابل جبران این ابزار بر افكار، تعاملات فرد و جامعه نیز نمی باید غفلت نمود.
اینترنت یك فن آوری ضد و نقیض است كه هم تاثیرات مثبت و هم منفی بر روابط بشری دارد.
اینترنت تماس با دوستان و خانواده و حتی آشنایی با افراد جدید را آسان تر می سازد. از طرف دیگر كاربران ممكن است آنقدر برای اینترنت وقت صرف كنند كه وقت كمتری برای ارتباط رودررو داشته باشند. به این دلیل تحقیقات تجربی سنجش پذیر به یافته های متضادی دست یافته اند. (Jean - franco ls, yutaka yamauchi۲۰۰۲)
این تحقیق در پی بررسی كاربردهای سوء از اینترنت می باشد. این كه به كارگیری نامناسب این بخش از تكنولوژی چگونه می تواند بر اركان زندگی بشری اعم از ویژگی های شخصیتی، روانی و اجتماعی فرد تا تعاملات اجتماعی تاثیرگذارد و بازخوردهای منفی آن بر زندگی فرد و خانواده او، محیط و جامعه را نیز دستخوش تغییرات گرداند.
● ویژگی های اینترنت
یكی از دلایلی كه موجب شده اینترنت تا این حد خطرناك باشد منحصر به فرد بودن آن است.
دكتر كوپر نخستین كسی بود كه مفهوم موتور (AAA) را برای اینترنت به كار برد. وی بر این اعتقاد است كه منحصر به فرد بودن اینترنت به این دلیل است كه اینترنت می تواند در دسترس همگان قرار گیرد، همگان توانایی پرداخت بهای آن را دارند و نیز این كه كاربران آن می توانند ناشناس بمانند. (Mark R. Lasser, ۲۰۰۰)
با گسترش سریع ورود اینترنت به بیشتر جنبه های زندگی روزمره، ما نیازمند آنیم كه تاثیر اجتماعی استفاده از این ابزار و رفتارهای ناشی از این تاثیرات را درك كنیم. از سال ،۱۹۹۵ مطالعات ما به طور مداوم به ارتباطات به عنوان دلیل اصلی استفاده مردم از اینترنت اشاره دارد. از روزهای آغازین كامپیوترهای پردازنده مركزی (مین فریم) تاكنون ارتباطات بین شخصی، بیشترین استفاده این فن آوری بوده است. بیش از ۹۰ درصد افرادی كه در یك روز عادی از سال ۲۰۰۰ از اینترنت استفاده كرده اند برای فرستادن و دریافت پیام از پست الكترونیك استفاده كرده اند. استفاده از پست الكترونیكی افراد را به گذراندن اوقات بیشتری آن لاین رهنمون شده و آنان را ترغیب به استفاده از اینترنت برای سرگرمی، اطلاعات و خرید می نماید و آنان را از چشم پوشی از خدمات اینترنت بازمی دارد. (Mark R. Lasser, ۲۰۰۰)
همانطور كه خدمات ارتباطی اینترنت پدید می آید - خدماتی چون پیام رسانی فوری - اتاق های گفتمان (چت روم)، بازی های چند نفره، حراج ها و هزاران گروه حمایتی - فورا پرطرفدار می شوند. اگر ارتباطات این قدر برای كاربران اینترنتی مهم است، دلیل خوبی وجود دارد كه انتظار داشته باشیم اینترنت تاثیر اجتماعی مثبتی داشته باشد.
ارتباطات شامل تماس با همسایگان، دوستان و خانواده و شركت در گروه های اجتماعی، بر میزان حمایت اجتماعی مردم، احتمال ارضای روابط شخصی، معنادار كردن زندگی، تعهد به هنجارهای اجتماعی و جوامع خود و سلامت روانی و جسمانی تاثیر می گذارد. از طریق استفاده آن برای ارتباطات اینترنت می تواند تاثیرات اجتماعی مثبتی بر اشخاص، گروه ها، سازمان ها، جوامع و كل جامعه انسانی داشته باشد. دسترسی وسیع اجتماعی می تواند وابستگی اجتماعی مردم را افزایش دهد همانگونه كه در مورد تلفن اتفاق افتاد.
اینترنت همچنین می تواند تشكیل روابط جدید را تسهیل نماید، هویت اجتماعی و تعهد در میان افرادی را كه بدون آن افرادی منزوی بودند را آسان كند. شركت در گروه ها و سازمان ها را برای اعضای دورافتاده ممكن سازد و باعث تحرك سیاسی شود.
البته این موضوع كه آیا اینترنت تاثیر اجتماعی مثبت و یا منفی دارد، ممكن است به كیفیت فعالیت های آن لاین افراد و آنچه را كه آنان قربانی می كنند تا وقت خود را برای استفاده از اینترنت صرف كنند بستگی دارد.
وابستگی های اجتماعی قویتر كلا باعث نتایج اجتماعی بهتر از وابستگی های ضعیف می شود. بسیاری از نویسندگان این نگرانی را داشته اند كه سهولت ارتباطات اینترنتی ممكن است افراد را ترغیب كند زمان بیشتری را به تنهایی بگذرانند، به صورت آنلاین با غریبه ها صحبت كنند و ارتباطاتی سطحی برقرار نمایند و این كار را به قیمت از دست دادن صحبت های رودررو و ارتباط با دوستان و فامیل انجام دهند.
علاوه بر آن حتی اگر مردم از اینترنت برای صحبت با وابستگان نزدیك استفاده كنند، این بحث های آن لاین ممكن است جایگزین صحبت رودرروی تلفنی شود كه دارای كیفیت بالاتری است. (David N.Green field.phd,۱۹۹۹)
استفاده مفرط و سوء از این عوارض تاثیراتی متفاوت و نامطلوب را نیز در پی دارد كه طیف منفی آن از اعتیادآور بودن تا تاثیرات روانی و جسمی دو نوسان است.
فن آوری دیجیتال به ویژه اینترنت و كامپیوترها در بهترین وجه به نظر استعمال مفرط، سوءاستفاده را پی دارند. در بدترین حالت اعتیاد اینترنتی را تركیبی از محتوای تهیج آور، سهولت دسترسی، آرامش، هزینه كمتر، تحریك مجازی، خودمختاری و گمنامی می دانند كه همگی بی اندازه در تجربه كنش گیری روانی دخیل می باشند. كنشگری روانی یعنی دگرگونی دماغی و تاثیرگذاری بالقوه رفتاری. به عبارت دیگر این فناوری ها بر الگویی تاثیر می گذارد كه ما براساس آن زندگی و محبت می نماییم. (David N.Green field.ph d,۱۹۹۹)
بعضی از این تاثیرات حقیقتا از درجه تاثیرگذاری مثبت كمتری برخوردار بوده و با تاثیرات مختلف روانشناختی منفی همراه می گردد. اینترنت و فن آوری های دیجیتالی تنها آخرین مجموعه ای از پیشرفت های جهان می باشد كه ممكن است تاثیرات منفی ناخواسته ای را به همراه داشته باشد. تجربه مشكلات فن آوری های جدید و ناشناخته چنین پدیده هایی برای بشر از تازگی برخوردار نمی باشد. با مثال هایی بی شمار از ابزارهای جدیدتر و بهتری مواجه ایم كه تاثیرات زیان آور ناخواسته و غیرمنتظره را به همراه دارد. بعضی از این تاثیرات مضر زیان آور، مشهود و حزن انگیز می باشد، در حالی كه بعضی دیگر نافذتر و مكارانه تر می باشد. حتی پیشرفت های به ظاهر تعدیل شده نظیر آسانسور، ریموت كنترل ها، كارت های اعتباری و ماشین های ظرفشویی و ... همگی از تاثیرات ناخواسته برخوردار می باشند.تمام موارد فوق الذكر، به حفظ زمان و انرژی كمك می كنند اما انرژی كه آنها حفظ می كنند، ممكن است ما را از به كار گرفتن نیروی فیزیكی خود كه به منظور بهره برداری و استفاده بردن طراحی شده است، دلسرد و منصرف نمایند.
به اختصار، ما خودمان را مجاب به یك شیوه زندگی غیرمتحرك می نماییم. فن آوری امری غیراخلاقی می باشد. فن آوری به طور ذاتی خوب یا مضر نیست، اما بر الگویی تاثیر می گذارد كه ما براساس آن الگو زندگی می كنیم. (David N.Green field.ph d,۱۹۹۹)
اینترنت به راحتی كسب و به دست آوردن هر چیزی را ممكن می سازد و از این رو به سادگی هر چه تمامتر مورد استفاده قرار می گیرد. سهولت در دسترسی، در دسترس بودن، هزینه كمتر، بی هویتی، زمان نامحدود، بی قید و بندی و فقدان محدودیت ها همگی در تجربه اینترنتی سهیم می باشند. «هنگامی كه اینترنت به نیاز اجباری فرد در پرداختن به اموری چون قمار، خرید، معاملات بورس و رفتار جنسی مبدل گردد جایی است كه قید و بندهای سنتی در مقایسه با سرعت و نفوذ اینترنت جلوه از دست می دهد. (David N.Green field.ph d,۱۹۹۹)
▪ ویژگی های دیگری نیز برای اینترنت ذكر شده كه می توان به دو عامل مهم اشاره نمود كه از آن با عنوان گرایش عامه و گرایش فراملیتی نام برد.
از دو خصلت بارز اینترنت؛ عامل بین الملل گرایی (انترناسیونالیسم) و عوام گرایی (پوپولیسم) برخوردار است. خصلت بین الملل گرایی اینترنت صرفا عامل ارتباط میان افراد ملل مختلف نیست، چرا كه بسیاری از ابزارها و فعالیت های انسانی نیز مجری همین كار می باشند. نكته اصلی در اینجاست كه جست وجو در اینترنت كاملا نسبت به مرزهای ملی بی اعتنا بوده و تا قبل از ورود به اینترنت با یكدیگر غریبه اند، اما به واسطه علایق مشترك خود كه هیچ ارتباطی به ملیت آنان ندارد، با یكدیگر پیوند می یابند.
دومین خصلت اینترنت، عوام گرایی یا پوپولیسم آن است. بار دیگر باید اذعان داشت كه عوام گرایی اینترنت نه در مرتبه ای سطحی بلكه در مرتبه ای عمقی قرار دارد. در شرایط حاضر صلاحیت های خاصی جهت جست وجوی اطلاعات بر روی شبكه و مشاركت در آن لازم نیست و هیچ سیستم واقعی سانسوری كه مانع مشاركت ها در غیاب چنین صلاحیت هایی شود وجود ندارد.
با افزایش تعداد كامپیوترها در مدارس و كالج ها و تاسیس كافه های اینترنتی، هزینه استفاده و ورود به اینترنت، آن قدر ناچیز شده است كه از آنها هم كار چندانی برای مقابله كردن با عوام گرایی سیستم به صورت یك كل برنمی آید.
این خصلت عوام گرایانه اینترنت موجبات بیشترین شادی افراط گرایان را فراهم آورده است، چرا كه به نظر می رسد این پدیده امكان اجتماعی بین المللی نوینی را عرضه می دارد كه در آن عامه ترین افراد نیز امكان دسترسی نامحدود به جهان اطلاعات برخوردار شده و مستقیما در شكل دهی به نظام جهان مشاركت می كنند.
كاربران اینترنت بر مبنای علایق و گزینش های فردی خود عمل كرده و با یكدیگر هم پیمان می شوند.
امر بارز در خصوص اینترنت شكل گیری آن چیزی است كه از آن با عنوان «هم آمیزی مطلق علایق» یاد می شود. منظور از این اصطلاح این است كه توانایی پرسه زدن صرف در شبكه ساختار نیافته ای از ترجیحات است كه به فرصت همسانی صرف و نه هماهنگی را فراهم می آورد. كاربران اینترنت این فرصت را می یابند كه در جست وجوی روحیه های مشابه خود باشند و تاثیرات اصلاح و تزكیه كننده فرایندهای طبیعی را نادیده بگیرند. این وضعیت در مسایلی نظیر شبكه های هرزنگاری كودكان بیشتر مشهود است چرا كه در آن ترجیحات شریرانه گرفته منع نشده و عواملی كه مانع این نوع ترجیحات می شوند، توسط جست وجو كنندگان اینترنت نادیده انگاشته شده و تمایل آنان با دریافت پاسخ های تایید كننده از جانب دیگر كاربران، تقویت می گردد. پیامد منطقی چنین وضعیتی فروپاشی اخلاقی و نه یگانگی اخلاقی است.
این فروپاشی به معنای بد كلمه افراط گرایی است. چرا كه ابزاری جهت انتشار و پیوند ترجیحات خود ساخته از هر نوع است. یقینا چنین وضعیتی هرگز نمی تواند كامل شود، چرا كه میزان پایه ای از ارتباط مورد نیاز است و برقراری ارتباط نیز به كاربرد نوعی زبان نیاز دارد و این نیز به نوبه خود نیازمند ترجیحات شخصی به تاثیرات اجتماعی است.
علاوه بر این پیوند ترجیحات خود ساخته با فعالیتی همگام، نیازمند میزانی از نظم و انضباط اجتماعی است اما آنچه كه در این چنین روش نوین برقراری تماس میان انسان ها را امكان پذیر می سازد، انتشار گسترده تر تمایلات آزاد شده، بدون تاثیرات تربیت كننده ای است كه به طور طبیعی بر آنها لگام زده و آنها را محدود می سازد. مقصود از این شیوه اندیشیدن نه راه انداختن جار و جنجال كه یادآوری این موضوع است كه اینترنت ابزاری با امكانات جدید است كه باید به درك عمیقی از آن رسید. (Christopher E, Sanders; ۲۰۰۰)
لذا به كارگیری این ابزار علاوه بر آموزش سطحی و ابتدایی، نیازمند تربیت چگونه به كارگیری و چرایی به كار گرفتن آن است تا در جهت صحیح و كانالیزه هدایت شده و نتایج به كارگیری مثبت و مثمر آن آشگار گردیده و بالطبع از بروز كژكاركردهای اجتماعی آن جلوگیری شود.
● هدف های استفاده از اینترنت:
این كه مردم چگونه از اینترنت استفاده می كنند می تواند شدیدا بر تاثیرات آن موثر باشد. به طور كلی می توان هدف از به كارگیری این ابزار را در چهار طیف محدود نمود:
الف) كسب اطلاعات علمی، اجتماعی، سیاسی و... كه شامل اطلاعات در مورد محصولات نیز می شود.
ب) ارتباط با دوستان و خویشاوندان
ج) ملاقات افراد جدید و یا مصاحبت در چت روم ها (اتاق گفتمان)
د) سرگرمی مانند بازی ها و یا موسیقی.
نتایج یك تحقیق بیانگر آن است كه استفاده از اینترنت برای اطلاعات و ارتباطات با خانواده و دوستان بالاترین ارتباط را برای استفاده كلی از اینترنت داشته است. برونگرایان به گونه ای در مقایسه با درونگرایان احتمال بیشتری در استفاده از اینترنت برای ارتباط با دوستان و خانواده و ملاقات افراد جدید و یا استفاده از چت رومها (اتاق های گفتمان) داشتند. افرادی با حمایت اولیه اجتماعی قویتر از دیگر افراد با حمایت ضعیف تر احتمال كمتری در استفاده از اینترنت برای ملاقات افراد جدید و یا استفاده از اتاق های گفتمان (چت روم) آن لاین و یا سرگرمی داشتند. نوجوانان خصوصا، بیشتر از بزرگسالان احتمال داشت كه از اینترنت برای ملاقات افراد جدید و سرگرمی استفاده می كنند. البته اضافه نمودن معیارهای خاص استفاده از اینترنت به مدل های اثر اجتماعی تاثیر قابل ملاحظه ای بر تاثیر كلی نداشت. (Vickih elgeson; & athers;۲۰۰۱)

زهرا فروزنده
تدوین خانم كاكایی

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا