ژینکگو(Ginkgo)

درخت ژینكگو بیلوبا (Ginkgo biloba) یك درخت منحصر به فرد ویكی از قدیمی ترین گونه های زنده در جهان است. این درخت بهترین مثال برای فسیل زنده است(اصطلاحی كه چارلز داروین در كتاب منشا گونه ها به كار برد). از نظر موقعیت تاكسونومیك، این گیاه در شاخه ژینكگوفیتا، در رده ژینكگوپسیدا،در راسته ژینكگوآلز ودرخانواده ژینكگوآسه قرار دارد. ژینكگوها وسیكادها تنها گروه گیاهان دانه دار(اسپرماتوفیت) زنده هستند كه سلولهای نر متحرك دارند و در طبقه بندی های تاكسونومیكی قبل از مخروطیان قرار می گیرند. نخستین شواهد فسیلی برگ خانواده ژینكگو (Ginkgoaceae)به حدود ۲۵۰میلیون سال پیش دوره پرمین مربوط می شود. درآن زمان تاكسونهای چندی در این خانواده گیاهی وجود داشتند. در طول ژوراسیك میانی تحول چشمگیری در تعداد گونه ها روی داد و تنوع وسیعی در طول دوره كرتاسه، در مناطقی كه امروزه آسیا، اروپا و آمریكای شمالی نامیده می شود صورت پذیرفت اما بعد از آن زمان به دلیل وقوع پدیده های زمین شناسی این تنوع رو به افول رفت كه احتمالا انقراض دایناسورها و خزندگان بزرگ به عنوان پراكنش گران مهم دانه درا ین افول نقش داشته است. فسیلهای شاخه ژینكگوفیتا در خانواده ها و جنسهای زیر طبقه بندی می شوند:
Ginkgoaceae : Arctobaiera, Baiera, Eretmophyllum, Ginkgo, Ginkgoites, Sphenobaiera,▪ Windwardia
▪ Trichopityaceae : Trichopitys
در پی عدم كشف شواهد فسیلی از ژینكگو از ۵/۲میلیون سال گذشته،دانشمندان تصور می كردند كه نسل آن منقرض شده است اما در سال ۱۶۹۱، Engelbert Kaempfer آلمانی آنرا در ژاپن یافت. ژینكگو در چین بقا یافته بود ودر آنجا عمدتا در كوهها و باغهای معابد كه توسط راهبان كاشته شده بود(و از نظر آنان درختی مقدس بود) یافت می شدو از چین به ژاپن و كره برده شده بود. همچنین دانه های آن در اوایل قرن هجدهم از ژاپن به اروپا برده شد و در اواخر قرن نیز به آمریكا انتقال یافت. زمانی كه تاكسونومیست های اروپایی برای نخستین بار ژینكگو را شناختند آن را به عنوان یكی از مخروطیان در نظر گرفتند و در خانوادهTaxaceae قرار دادند، اما در سال ۱۸۹۵،هیراس كه گیاهشناسی در دانشگاه توكیو بود كشف نمود كه تخمك ژینكگو توسط سلولهای نر متحرك كه دارای لوله ای مشابه لوله گرده هستند تلقیح می شود. سلولهای نر متحرك تنها در گیاهان پست تر، سرخسها و سیكادها وجود دارند. امروزه ژینكگو در دو منطقه كوچك در چین در حالت وحشی رویش دارد اما وضعیت وحشی آن كاملا قطعی نیست زیرا در این مناطق هزاران سال است كه فعالیت های انسانی صورت می پذیرد. درخت ژینكگو در كشورهای بسیاری در دنیا و در اطراف اماكن مذهبی در كشورهای آسیای شرقی به عنوان یك درخت تزئینی و مقدس كاشته شده است. علاوه بر زیبایی، ژینكگو یكی از متحمل ترین درختان شهری است كه به ندرت در گیر بیماری می شود یا در معرض حملات حشرات و قارچها قرار می گیرد. بقای ژینكگو مطمئنا به دلیل ایمنی طبیعی یا نوعی مزیت ژنتیكی است. این درختان دارای عمرهای طولانی هستند و یك درخت با عمر ۳۰۰۰سال در چین گزارش شده است. همچنین ژینكگوها موضوعات مناسبی در تهیه bonsai هستند گیاهانی كه می توانند به صورت مصنوعی كوچك نگه داشته شوند و بیش از چند قرن پایدار بمانند. برگ ژینكگودارای تركیبات فلاوونوئید و ترپنوئید است كه دارای اثرات بسیاری بر سیستم گردش خون، افزایش جریان خون به مغز بافتها و اندامها، سلامت چشمها و تقویت حافظه است (البته ممكن است كه در برخی افراد اثرات منفی هم داشته باشد). پس از بمباران اتمی هیروشیما در ژاپن به سال ۱۹۴۵كه تقریبا همه گیاهان و جانوران در منطقه از بین رفتند، ژینكگوها از معدود موجودات زنده ای بودند كه در این شرایط زنده ماندند. امروزه ۴ درخت درفاصله ۲- ۱كیلومتری محل بمب گذاری رشد می كنند. ژینكگو مقاومت نسبتا بالایی نسبت به عوامل جهش زا نظیر تشعشعات دارد.
● فرم رویشی(Habit)
ژینكگوها درختان دوپایه با اندازه های متوسط تا بزرگ هستند (۳۵-۲۰متر) وبرخی نمونه ها نیز در چین به بیش از ۵۰ مترمی رسند. دارای تاجی زاویه دار وانشعابات طویل هستند. تاج به موازات افزایش سن درخت پهن تر می گردد. ریشه در ژینكگو طویل است. برخی از ژینكگوهای پیر ریشه های هوایی تولید می كنند كه این ریشه ها بر روی سطوح زیرین شاخه های بزرگ تشكیل می شوند. ژینكگو دارای یك تنه مركزی است. شكل هرمی دارد ودارای انشعابات منظم جانبی نامتقارن باز است. از جوانب شاخه های بلند كه دارای فواصل منظم برگی هستند شاخه های كوتاه در سال دوم رشد توسعه می یابند. شاخه های كوتاه میانگره های كوتاهی دارند وبه دلیل وجود همین میانگره ها به نظر می رسد كه برگها به صورت خوشه در انتهای شاخه های كوتاه قرار می گیرند. تشكیل برگهای جدید در بخشهای مسن تر تاج در شاخه های كوتاه صورت می پذیرد.برگها دولبه و بادبزنی شكل و دارای رگبرگهای دوشاخه هستند. برگهای ژینكگو شبیه برگ سرخس آدیانتوم است. تنوع زیادی از نظر درجه لبه دار شدن در یك درخت وهمینطور در بین درختان مختلف وجود دارد. رنگ برگ خاكستری ـ سبز تا زرد تا سبز تیره در فصل تابستان است و در پاییز زرد می شود.
● تولید مثل(Reproduction)
ژینكگو دو پایه است. درختان نر استروبیلهای آویزانی(به حالت شاتون) را تولید می كنند كه حاوی میكروسپوروفیلهایی است كه هر یك دو میكروسپورانژ را كه به صورت مارپیچی در اطراف یك محور قرار گرفته اند ایجاد می نمایند. گیاهان ماده تخمكها را به صورت دوتایی در انتهای یك محور تولید می كنند و پس از گرده افشانی به دانه نمو پیدا می كنند. دانه ۲ـ۵/۱سانتی متر است. لایه بیرونی آن ساركوتستا به رنگ قهوه ای ـ زرد روشن نرم و شبیه میوه آلوست (اما میوه نیست چون این گیاهان فاقد میوه هستند و دانه توسط دیواره تخمدان احاطه نمی شود). در زیر ساركوتستا، اسكلروتستای سخت، اندوتستا وخورش قرار دارد. جنین دارای دو یا سه لپه است. فرآیندهای مربوط به تولید مثل و تولید دانه رسیده در حدود ۱۴ماه طول می كشد. گرده افشانی، بلوغ گامتوفیت های نر و ماده و لقاح دربهار و تابستان اتفاق می افتد اما تكمیل جنین زایی به زمان بیشتری تا بهار آینده نیازمند است.

منبع : گیاه شناسی