تالار ها

● تالار اشرف
این تالار در مغرب خیابان صوراسرافیل اصفهان چند قدیم پائین‏ تر از تالار تیموری و باغ كاج و عمارت محل سكونت استانداری اصفهان واقع و محل سكونت اداره كل آموزش و پرورش استان اصفهان است.
اصل ساختمان این تالار از احداثات شاه عباس دوم است و شاه سلیمان در آن در سال ۱۰۸۸ه.ق تاجگذاری كرده است.
در وجه تسمیه آن به تالار اشرف وجوهی ذكر كرده ‏اند بعضی گفته ‏اند كه این تالار را اشرف افغان ساخته و برخی پنداشته ‏اند كه چون اشرف در آن اقامت داشته بنام او معروف گردیده است و كسانی هم گفته اند چون عمارت این تالار متصل به تالار طویله و اشرف بر سایر عمارات بوده باین نامش نامیده اند ولی بنظر نگارنده هیچ كدام از این وجوه درست نیست.
ممكن است گفت این تالار از قصراشرف مازندران اقتباس شده یعنی از لحاظ ساختمان مناسبتی داشته و لذا بنام تالار اشرف معروف شده است یا اینكه چون در زمان شاه عباس بشاه خطاب اشرف می كردند و شاید چون جای او و یا جانشینان بوده و باین نام خوانده اند راجع بوضع ساختمان و بنای این تالار شرحی را كه مولف تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان نوشته عیناً نقل می شود:
این عمارت مشتمل بر سه قسمت و رو به طرف جنوب ساخته شده و تالار اصلی به مساحت ۱۴*۱۴ متر و بارتفاع ۱۱ متر دارای سقف های ضربی و نقوش طلائی و گچبری ها و گل و بوته ‏های لاجورد و زیبا است در چهار طرف تالار چهار شاه نشین و بالاخانه‏ های كوچك به اطراف دارد، سقفش دارای مقرنس كاری‏ های رنگین و مخصوصی است كه در هیچ یك از ابنیه دوره صفوی نظیر ندارد و در طرفین تالار دو اطاق مجلل دیگری است كه سقفشان طلاكاری و دیوارهای اطراف منقش به نقوش نقاشی های دل چسب و قشنگ است كه بی اندازه جلب توجه می نماید. این كاخ نیز خرابی بسیار دید مدتی انبار علوفه و زمانی رضا شاه فقید این نقاشی ها و از نقاشی های نفیس آن از بین رفته آورده شد و بطرز پسندیده ‏ای تعمیر و در پنجره هائی به سبك قدیم بر آن نصب گردید. در وسط این عمارت حوضی مستطیل شكل بزرگی است كه در چهار طرف آن چهارباغچه مشجر احداث شده و در زوایای عمارت ساختمان های جدید برای نیازمندی های اداره فرهنگ استان دهم در سنوات به عمل آمده است.
در شمال غربی عمارت زمین مسطح وسیعی است كه باقیمانده عمارت صدریه و متصل به باغ چهلستون می باشد . این عمارت از طرف مشرق بوسیله طارمی های چوبی به خیابان صور اسرافیل متصل است.
دانشمند محترم جناب آقای مصطفوی رئیس اداره كل باستان‏ شناسی شرح مفصلی راجع به ابنیه تاریخی و این عمارت مرقوم فرموده و تحویل آنرا باداره فرهنگ در ۲۳ خرداد سنه ۱۳۰۶ ذكر فرموده اند.
نگارنده در حدود سال های ۱۳۰۸ و ۱۳۰۹ شمسی بخاطر دارم كه هنگامی خرابی و تعمیر محل كنونی اداره آموزش و پرورش استان اصفهان طلاكاری هائی از زیر گچ بیرون آمد و روی همین گچ اطاق های دیگر را نیز برداشتند تا نقاشی های طلائی خارج گردید. مولف دانشمند گنجینه آثار تاریخی اصفهان چنین نوشته است:
این بنا مجموعه ‏ای از اطاق های و تالارهای مزین و طلاكاری است و به منظور سكونت پادشاه و حرم سلطنتی از آن استفاده می شده است. خوشبختانه تالار مركزی این كاخ و یكی از اطاقهای بزرگ آن بر جای مانده است و عمده تزیینات آنها باقی مانده و در تالار دیگری نیز قسمت های كمی از تزیینات باقی است. اطلاق و تالار اصلی بسیار مجلل است و گچبری های برجسته لاجوردی و طلاكاری دارد. طاقهای آن بلند و از مقرنس های زیبای طلاكاری پوشیده شده است. زیر مقرنس های هم با صفحات بزرگ گچبری و طلاكاری تزیین شده و در تالار مركزی ترنج اطاق كه طلای خالص است جلب توجه می كند كلیه درها و پنجره‏ های این عمارت بسمت جنوب باز می شده ولی با كمال تاسف حتی نمونه ‏ای از آنها باقی نمانده است.
حاج‏میراز حسنخان جابری انصاری در تاریخ اصفهان و ری چنین نوشته است. عمارت اشرف نیز دستگاهی و نقش هائی شگرف داشت چند اتاق سمت مغرب و اطاق های قبلی و ۱۳۰۸ كه ظل السلطان میرزا حبیب الله خان مشیرالملك انصاری را چند ماهی در آنجا محبوس داشت شرحش را در آگهی شهان نوشته ‏ام.
دو ماهی هر روز بنده تماشای نقاشی استادانه اطاق ها را می كردم و نقاشان استاد می آمدند از روی آن نقاشی ها نقشه بر می ‏داشتند و باصطلاح خود گرته می گرفتند از گچبری های ممتاز بی انبازش بشكل درختان و مرغان. امروزه درب آن عمارت در خیابات تقاطعی میان خیابان دوازه دولت و خورشید باز می شود. و بعضی، عمارت اشرف را می گویند همان زمان صفویه كه ساختند این نام گذاردند از چند اطاق كه پس از عزل ظل السلطان در عمارت اشرف كه باقی بود میرزا محمد و دستجردی نظام الاسلام آقای حاج آقا نورالله را اغفال كرد و آویزان نمود بعد جلو گرفتند.
در جای دیگر آن كتاب در وجه انتساب این عمارت به اشرف چنین گفته كه چون اشرف در این كاخ جلوس می كرده بنام او معروف شده مانند عمارت صدری كه مربوط بدوره صفویه بوده و در اثر اقامت صدر اصفهان در آن به دیوانخانه صدری معروف گردید است. خرابی عمارت اشرف در ۳۱۷ ه.ق اتفاق افتاد و فقط قسمتی از آن باقی ماند كه شرح آن داده شد. این اثر باستانی زیر شماره ۱۰۶ به ثبت تاریخی رسیده است.
● تالار تیموری = عمارت تیموری
در طرف جنوب خیابان صوراسرافیل كه به خیابان استانداری نیز شهرت دارد عمارت تیموری واقع گردیده و معروف اینستكه این تالار و عمارت یا از احداثات تیمورلنگ و یا از عماراتی است كه در آن جلوس كرده است و در هر حال بنای آن مربوط بدوره تیموریان است.
این تالار دارای سقف های آجری مقرنس است كه با رنگهای لاجوردی و طلائی ساخته شده و آثار گچبری های جالب و خیره كننده در آن باقی است و پس از اینكه مقر باشگاه افسران قرار گرفت از روی مینیاتورهای كاخ چهلستون تابلوهائی در آن اضافه گردیده است.
مولف تاریخچه ابنیه اصفهان راجع باین تالار تاریخی شرح مختصر و جامع نوشته كه این بنا از آثار زمان تیمورلنگ است كه پس از قشون كشی بایران و قتل و غارتی كه نمود كه از لحاظ ذوق هنری كه داشت ساختمان این بنای رفیع را در مجاورت باغ نقش جهان كه از آثار سلاجقه باقی بوده داده و به دستور او و سرپرستی و سعی شاهرخ بن تیمور این بنا به صورت بسیار زیبائی ساختمان گردید.
این بنا در حال حاضر دارای دو اطاق بزرگ (سالن) وسیعی است كه جلو آنرا ایوان وسیع و مرتفعی فرا گرفته. در اطراف آن چندین اطاق تو درتو متصل به یكدیگر می باشد.
این اطاقها و ایوان های اطراف كه حالا جلو ایوان جنوبی آن بسته شده دارای سقف های مقرنس آجری است كه با رنگ های لاجورد و طلائین ساخته شده بود و در قسمت های باگچبری های بوده كه اكنون نیز آثارش نمایان است این عمارت پنجره‏ های گچبری بسیار ریز و قشنگی داشته است.
در جلو این تالا و بطرف مشرق حوض های آبی وجود داشته در دوره صفویه بنام چهار حوض مشهور بوده و در سنوات اخیر خراب و قسمتی از آن جز خیابان و بانك ملی شده این بنای تاریخی قبل از دوران پهلوی بایر و خرابی های بسیاریند و مدتی نیز كتابخانه و قرائت خانه شهرداری و محل انجمن شهر بوده است.
در ابتدای سلطنت رضا شاه فقید سلطان كه سرلشكر فیروز در اصفهان بود تعمیراتی این عمارت و چهلستون بعمل آورد سپس در سال ۱۳۲۷ سرلشكر معتضدی فرمانده لشكر اصفهان با همكاری مالی عده ‏ای از مدیران كارخانجات و تجار و هنرمندان و مهندسین اصفهان تعمیرات شایان و قابل توجهی در این عمارت نموده و آنرا محل باشگاه افسران قرارداد و در موقع تشریف فرمائی اعلیحضرت همایونی به اصفهان جهت كلنگ زدن تونل كوهرنگ این باشگاه نیز بدست شاهانه در مهر ماه ۱۳۲۷ شمسی رسماً افتتاح گردید. سپس سرلشگر معتضدی از سال ۱۳۳۰ با یك عشق و علاقه خاص و ذوق سرشاری بر زیبائی و تكمیل این عمارت تاریخی افزود در پشت آن موجب استحكام و استواری بنای قدیم تشریف فرمائی اعلیحضرت همایونی به اصفهان در مهر ماه ۱۳۳۲ باشگاه از هر حیث با وسائل شایسته و شاهانه چطوری آراسته و مجهز بود كه در تمام مدت این كاخ بسر بردند. بر بدنه دیوار، ایوان شرقی عمارت بر سنگ لوح مرمری نوشته شده است.
در عهد سلطنت اعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوی و مساعی تیمسار سرلشكر نصرت الله معتضدی فرمانده لشكر اصفهان عمارت باستانی تیموری تعمیر و باشگاه افسران تاسیس گردید مهر ۱۳۲۷.
▪ در جنوب عمارت سنگابی است كه در اطراف آن این اشعار نقش شده است:
یافت توفیق ز رب متعال باغبان شه دارین كمال
كرد آراسته جامی ز رخام كه شود بهره ور از كوثر و جام
تا خورد آب از او تشنه لبی گردد آمرزش او را سببی
چون شد از آب بقا مالامال باغبان گشت سنه جام كمال
در كتاب تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان فرد آخر اشعار نوشته شده باغبان گشت بسر حد كمال و بدیهی است كه اشتباه خوانده شده است بعلاوه كلمه باغبان به حروف جمل مساوی ۱۰۵۶ است در صورتیكه در كتاب مزبور ۱۰۵۹ ثبت شده است. این اثر باستانی در جریان ثبت تاریخی است.

منبع : سایت اصفهان