در آلودگی هوا ماسک ها هیچ اثری ندارند

دكتر حمید سهراب پور فوق تخصص بیماری های ریوی می گوید خود او هم یكی از كسانی است كه با افزایش غلظت آلودگی هوای تهران دچار مشكل می شود.
خیلی ها از تنگی نفس شكایت می‌كنند اما وقتی با‌ ‌آنها صحبت می‌كنید می‌بینید كه هر كدام از آنها توصیف خاصی از بیماری خود دارند. یكی می‌گوید نفسم بالا نمی‌آید، دیگری می‌گوید احساس می‌كنم كه سینه‌ام تنگ می‌شود یا احساس فشار روی قفسه سینه دارم. با دكتر سهراب‌پور گفتگویی داشتیم تا ببینیم واقعا كدام یك از این‌ها علائم تنگی نفس هستند و با این تنگی نفس‌ها باید چه كار كرد.
● ‌‌اگر موافق باشید، از تعریف تنگی نفس شروع كنیم
▪ همان‌طور كه مشخص است تنگی نفس را ما نمی‌بینیم و احساسی است كه تنها خود بیمار آن را متوجه می‌شود. برای همین نحوه بروز و توصیف این علامت هم بین افراد مختلف متفاوت است و تعریف ثابتی وجود ندارد. در مجموع نفس كشیدن یك عمل بسیار پیچیده است و بخش‌های متعددی از مغز گرفته تا قفسه سینه در آن نقش دارند. اما یك ویژگی كلی‌اش این است كه در حالت عادی شما از نفس كشیدن خود خبر ندارید و آن را چندان حس نمی‌كنید. هر وقت كه این نفس كشیدن محسوس شود معمولا احساس تنگی نفس هم در كنار آن وجود دارد. البته گاهی احساس تنگی‌نفس با علائمی همراه می‌شود كه توسط پزشك هم قابل مشاهده است، اما همان‌طور كه گفتم به طور معمول این احساس است كه فقط توسط خود بیمار حس می‌شود. حتی گاهی اوقات می‌شود كه ما آزمایش‌های بسیاری را شامل تست تنفسی (اسپیرومتری)، عكس قفسه سینه، سی.تی، ام.آر.آی و غیره را روی بیمار انجام می‌دهیم و همگی طبیعی هستند اما باز هم بیمار از تنگی نفس شكایت دارد. شاید در این موارد یك جزء روانی دخیل باشد اما به هر حال این علامت برای بیمار وجود دارد و نمی‌توان آن را انكار كرد.
● آیا همه تنگی نفس‌ها از مشكل ریوی منشا می‌گیرند؟
▪ نه. همان‌طور كه گفتم بخش‌های مختلفی از بدن در روند نفس كشیدن عادی دخالت دارند. این بخش‌ها از مغز كه دستورات لازم برای تنفس را صادر می‌كند شروع می‌شود و به ریه‌ها، عضلات جدار قفسه‌سینه و بسیاری قسمت‌های دیگر ختم می‌شود. در هر كجای این مسیر كه اختلال وجود داشته باشد، ممكن است برای بیمار تنگی‌نفس ایجاد كند. حتی بیماری‌های قلبی و عضلانی هم می‌توانند با این علامت خود را نشان بدهند.
اما به هر حال بخش بزرگی از تنگی‌نفس‌ها را مشكلات ریوی ایجاد می‌كنند. به طور كلی این اختلالات باعث محدودیت در ریه‌ها می‌شوند و همان‌طور كه گفتم ممكن است تمام این قسمت‌ها طبیعی باشند اما باز هم بیمار تنگی نفس داشته باشد. مخصوصا بیمارانی كه اضطراب دارند تنها به علت یك احساس روانی،‌دچار تنگی نفس می‌شوند. خیلی وقت‌ها این اختلالات در افراد جوان و مخصوصا خانم‌های جوان ایجاد می‌شوند. حتی گاهی این مریض‌ها احساس درد در قفسه سینه هم دارند. گاهی همین علائم به كرات برای بیمار تكرار می‌‌شوند و باعث می‌شوند كه به دفعات مكرر به اورژانس‌ها مراجعه كنند و تشخیص آنها خیلی سخت می‌شود.
● آیا به نظر شما هر كسی كه تنگی نفس خفیف دارد باید به پزشك مراجعه كند؟
▪ ببینید واقعیت این است كه بد نیست هر مشكلی كه برای افراد ایجاد شد در صدد چاره‌جویی آن بربیایند. اما این حالت نباید وضعیت وسواسی هم پیدا كند و باعث شود كه هر روز و هر ساعت فرد به پزشكان مختلف مراجعه كند. این حالت وسواسی كه زیاد هم در میان مردم و مخصوصا خانم‌ها می‌بینیم خود نوعی بیماری است كه باید درمان شود، اما به طور كلی هر احساس ناخوشایندی كه وجود دارد اگر تداوم پیدا كند باید با مراجعه به پزشك مورد بررسی قرار گیرد.
● آقای دكتر، هوای تهران چندان مساعد نیست و آلودگی بی‌داد می‌كند. این آلودگی هوا چقدر روی وضعیت تنفس اثر می‌كند؟
▪‌ اثر آب‌وهوا و این آلودگی ‌روی وضعیت تنفس را می‌توان در دو گروه بررسی كرد: یكی افرادی كه قبلا هیچ مشكل خاص و بیماری ویژه‌ای نداشته‌اند و دیگر افرادی كه سابقه بیماری‌های قلبی و ریوی دارند. افرادی كه بیماری‌های قلبی- ریوی و بیماری‌های حساسیتی مثل آسم آلرژیك دارند در شرایط آلودگی‌ها دچار تشدید علائم می‌‌شوند.
یكی از آنها هم خود من هستم كه سال‌هاست حساسیت و آلرژی دارم با افزایش آلودگی هوا من هم دچار مشكل می‌شوم. به هر حال بیمارانی كه حساسیت یا بیماری قلبی و ریوی دارند در این روزها دچار تشدید علائم می‌شوند كه از این علائم می‌توان به سرفه و عطسه،‌سوزش گلو، و گرفتگی صدا اشاره كرد. احساس تنگی نفس هم ممكن است ایجاد شود و حتی ممكن است این علائم به قدری شدید باشند كه باعث مراجعه فرد به پزشك شود.
در افرادی كه دچار بیماری‌های قلبی هستند هم ممكن است درد قفسه سینه بیمار تشدید پیدا كند. در مجموع بیماران نسبت به افراد سالم بیشتر در معرض خطرات آلودگی هوا هستند اما اگر آلودگی ادامه پیدا كند حتی در افراد سالم هم ممكن است كه علامت‌هایی ایجاد شود. در سنین مختلف هم اگر بخواهیم بررسی كنیم می‌بینیم كه بچه‌ها و افراد مسن استعداد بیشتری برای ابتلا به عوارض آلودگی هوا دارند.
● به‌طور سنتی می‌بینیم كه مردم برای مقابله با آلودگی هوا كارهایی می‌‌كنند. مثلا ماسك می‌زنند یا از منزل خارج نمی‌شوند. آیا این اقدامات واقعا اثر دارند یا خیر؟
▪ ببینید در مورد خارج نشدن از منزل باید بگویم كه این كار مفید است اما تا حدودی بستگی به محل منزل فرد هم دارد. مثلا اگر منزل فردی در حواشی شهر است مطمئنا عدم خروج از منزل به نفع اوست. چون هر چه به سمت مركز شهر نزدیك‌تر شود معمولا آلودگی بیشتر می‌شود و اثرات مضر‌ آن هم بیشتر می‌شود. اما به هر حال از روی این مسائل نمی‌توان كاملا از بروز عوارض پیشگیری كرد.
مثلا همین چند روز پیش در نقشه دیدم كه آلوده‌ترین قسمت در حوالی اقدسیه بود. پس تنها خارج نشدن از منزل كافی نیست، اما در منزل اقدامات خاصی را می‌توان برای مقابله با آلودگی‌ هوا انجام داد. در حال حاضر وسایلی برای تصفیه ایجاد شده‌اند كه خوشبختانه در مملكت ما هم فراهم هستند. این وسایل می‌توانند در منزل به راحتی استفاده می‌‌شوند و می‌توانند حجم قابل توجهی از هوا را تصفیه كنند، اگرچه در حجم وسیع نمی‌توانند چندان موثر باشند اما در منزل می‌توانند كمك كننده باشند و غلظت آلاینده ها را در اتاق یا محل كار كم می‌كنند.
من خودم اثر آنها را دیده‌ام و وقتی فیلتر این دستگاه‌ها را عوض می‌كنیم می‌بینیم كه كاملا سیاه شده است و ذرات زیادی را از هوا جذب و حذف كرده است. اما در مورد ماسك‌هایی كه گفتید من به استفاده از آنها هیچ اعتقادی ندارم. این ماسك‌ها كمك خاصی نمی‌كنند چرا كه تنها می‌توانند جلوی ذرات بزرگ را بگیرند كه این ذرات به طور معمول حتی اگر استنشاق شوند هم خودشان در بینی به دام می‌افتند و به ریه نمی‌رسند.
بنابراین چندان مشكل‌‌ساز نمی‌شوند. اصل كار آن ذرات ریز است كه به ریه‌ها آسیب می‌رسانند و این ماسك‌ها هم اصلا قدرت مقابله با‌ این ذرات را ندارند. در اصل اگر قرار است از ماسك استفاده شود باید از ماسك‌های خاصی استفاده شود كه زغال‌های خاصی دارند و در كارخانه‌ها و مراكز صنعتی استفاده از آنها را دیده‌اید. این ماسك‌ها گاهی اوقات مثل كلاه‌های موتور سواران هستند و تمام سر را می‌پوشانند و اجازه عبور هوا را فقط از یك منفذ كوچك كه با فیلترهای مخصوص محافظت شده است می‌دهند.
با این حساب واقعا جلوی عبور هوای آلوده گرفته می‌شود. اما استفاده از این ماسك‌ها به طور معمول مقدور نیست. البته من در كشورهای خارجی مثل ژاپن دیدم كه مثلا در فصل گرده افشانی گیاهان، بسیاری از مردم از این ماسك‌ها استفاده می‌كنند و چندان كار عجیبی هم نبود اما به طور معمول استفاده از این ماسك‌های پیشرفته كار راحتی نیست. این ماسك‌های معمولی هم كه در داروخانه‌ها می‌فروشند، همان طور كه گفتم اثر خاصی ندارند. به نظر من اثرات روحی آنها بیشتر از اثرات واقعی آنهاست. به هر حال از اطراف این ماسك ها هوای زیادی به درون بینی وارد می‌‌شود و منطقا نباید اثر خاصی وجود داشته باشد.
● توصیه شما به مردم در چنین شرایطی چیست؟
▪ به نظر من مردم دو دسته هستند. یك سری آنهایی كه كار خاصی ندارند و امكان خروج آنها از شهر هست كه به آنها اكیدا توصیه می‌كنم در شرایط افزایش آلودگی از شهر خارج شوند و حداقل برای چند وقتی به شهرهایی كه آلودگی كمتری دارند بروند. افرادی هم كه این امكان را ندارند باید حتی‌المقدور از مسافرت‌های داخل شهری غیرضروری خودداری كنند. حتی اگر این مسافرت‌ها با وسایل نقلیه عمومی انجام شوند هم باز باید از اتوبوس‌ یا تاكسی استفاده كنند كه اینها خود عامل آلودگی بیشتر هوا می‌شوند. اگر هم قرار است مسافرت داخل شهری داشته باشند باید سعی كنند كه در ساعت اوج ترافیك نباشد. برای افرادی هم كه شاغل هستند و كار می‌كنند واقعا كار خاصی نمی‌توان كرد. شاید تنها توصیه همان استفاده از وسایل تصفیه هوا باشد.
● در روزهای آلودگی هوا بسیاری از بیماران شروع به مصرف آنتی‌بیوتیك می‌كند. ‌آیا این كار به نظر شما صحیح بوده است؟
▪ نه اصلا این كار درست نیست. درمان غیرمنطقی نه تنها سودی ندارد بلكه ضرر هم دارد. در واقع باید گفت آنتی‌‌بیوتیك كه روی آلودگی هوا اثری ندارد. اما ما بعضی وقت‌ها مثل فصل سرما برای بعضی بیماران خاص كه بیماری‌های مزمن و شدید ریوی دارند آنتی‌بیوتیك تجویز می‌كنیم. این مصرف آنتی‌بیوتكی حتما باید زیر نظر پزشك و طبق دستور متخصص باشد، در غیر این صورت اصلا به صلاح نیست.
● به نظر شما آیا این اقداماتی كه انجام می‌شود مثل بزرگ كردن محدوده ترافیك و یك روز در میان كردن تردد اتومبیل‌ها مفید است؟
▪ البته به طور موقت مفید هستند اما علاج قطعی مشكل ما نیست. به نظر من باید ما از انرژی‌های سالم و پاك بیشتر استفاده كنیم.‌این انرژی‌ها هم سه دسته هستند: برق، باد و خورشید. كشورهای پیشرفته و حتی كشورهایی مثل هند كه چندان پیشرفته نیستند هم در حال حاضر بسیاری از انرژی‌های خود را از همین منابع تامین می‌كنند. كشور ما هم كه منبع سرشاری از این منبع هستند و ما می‌توانیم از این منبع استفاده كنیم. حتی تاكسی‌ها و وسایل نقلیه هم می‌توانند از این انرژی‌ها استفاده كنند و این كار عملی است و در بسیاری از كشورهای جهان در حال انجام است. شاید یك دلیل آن این باشد كه در كشور ما سوخت ارزان است و كسی به فكر استفاده از سوخت‌های دیگر نمی‌افتد.

گفتگو با دكتر حمید سهراب پور فوق تخصص بیماری های ریوی
‌‌ دكترعلی غلا‌مرضانژاد

منبع : روزنامه سلامت