سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا


یک پای پایتخت نشینی می لنگد ......


یک پای پایتخت نشینی می لنگد ......
● مشكل زندگی در كلانشهر تهران
رشد سریع جمعیت تهران شیوه قدیم زندگی را دگرگون كرده و در پی آن تحولات اجتماعی ، اقتصادی ، جغرافیایی و اداری را موجب شد و به تبع آن ناهنجاری ها و نابسامانی ها و مشكلات متعدد پدید آورد . در بررسی تاریخی مسائل دموگرافیك شهر تهران در حدود ۲۰۰۰ سال پیش یعنی در اوایل دوره قاجار و انتخاب آن به عنوان پایتخت جمعیت آن كم تر از ۱۵ هزار نفر بود . در سر شماری سال ۱۲۸۶ هجری قمری آن هنگام كه تهران دارالخلافه ناصری خوانده می شود جمعیت آن به ۱۵۵۰۰۰نفر رسید . در اواخر سلسله قاجار در سال ۱۳۰۰ شمسی جمعیت آن به كمی بیش از ۲۰۰ هزار نفر و در پایان حكومت رضاشاه در سال ۱۳۲۰ به حدود ۶۰۰ هزار نفر رسید . بعد از آن در جریان وقایع بعد از جنگ دوم جهانی و تغییر نقش ایران در سطح جهان و منطقه و همچنین در پی تحولات داخلی از نیمه دوم دهه ۲۰ شمسی به بعد آهنگ رشد و توسعه تهران به دلیل تمركز سرمایه گذاری های دولتی و بخش خصوصی تهران به عنوان مركز بلامنازع و قطب اقتصادی كشور تبدیل شد و در پی این تحولات در فاصله سال های ۱۳۳۵ - ۱۳۲۰جمعیت آن سه برابر شد و به ۵/۱ میلیون رسید و ده سال بعد در سال ۱۳۴۵ به حدود ۷/۲ میلیون نفر رسید . در واقع طی فاصله سال های ۱۳۴۵ - ۱۳۰۰جمعیت تهران دوازده برابر شد . آمار نشان می دهد كه طی چهار دهه گذشته نیز جمعیت تهران حدود سه برابر شده و از ۷۲/۲ به ۵/۷ میلیون نفر رسیده است . البته بحران جمعیت در این كلان شهر به این جا ختم نمی شود و علاوه بر مجموعه شهر اصلی باید مجموعه مراكز و كانون های جمعیت و فعالیت اطراف تهران كه منطقه شهری تهران نامیده می شود را مورد توجه قرار دهد . شهر تهران با مجموعه ای از شهرها و آبادی هایی كه اطراف آن شكل گرفته است ، در زمینه های مختلف از جمله سكونت و كار رابطه متقابل و روزمره دارد . در واقع ایجاد مجتمع ها ، شهرك های صنعتی ، شهرهای جدید و .... در شعاع ۳۰ – ۶۰ كیلومتری شهر تهران به خوبی نشان می دهد مسأله فقط در شهر تهران خلاصه نمی شود بلكه باید چهار میلیون جمعیت شهرها و آبادی های اطراف را نیز در نظر گرفت . طی چهل سال گذشته آبادی ها و شهرهای كوچك واقع در دشت حاصل خیز جنوب و غرب تهران و كرج با رشد فوق العاده بزرگ و بزرگ تر شدند و مراكز سكونت جدید در مدت كوتاهی در اطراف این كلان شهر شكل گرفت .
و بدین سان تعداد شهرهای استان تهران از چهار شهر در سال ۱۳۳۵ به پانزده شهر در سال ۱۳۵۵و نزدیك به سی و پنج شهر در سال ۱۳۸۵ رسید . در طی چهل سال گذشته جمعیت كرج از حدود چهل و چهار هزار نفر در سال ۱۳۴۵ به بیش از یك میلیون نفر در سال ۱۳۸۵ رسیده ، اسلام شهر كه در سال ۱۳۴۵ یك آبادی هزار نفری بود در سال ۱۳۸۵ نزدیك به پانصدهزار نفر جمعیت پیدا كرده است . آن چه مسلم است این است كه ضرورت حفظ تعادل بین ظرفیت و جمعیت شهر تهران و عوامل مؤثر در آن از جمله چالش های پیش روی منتخبان سومین دوره انتخابات شورای اسلامی شهر تهران و مدیریت شهری آینده آن خواهد بود كه باید برای ایجاد این تعادل و توازن چاره ای بیندیشند .
بر طبق طرح جامع قدیم تهران كه در نیمه دوم دهه چهل تصویب شد سقف جمعیتی برای تهران ۵/۵ میلیون نفر در محدوده قانونی ۶۰۰ كیلومتر مربع تعیین شد . در سال ۱۳۷۰ در قالب طرح سامان دهی تهران شورای عالی شهرسازی و معماری ایران سقف جمعیتی تهران را ۶۵/۷ میلیون نفر با افزایش مساحت محدوده قانونی به ۷۰۷ كیلومتر مربع تعیین نمود . اما از آن جا كه وسیله اصلی برای كنترل سقف تعیین شده ، كنترل تراكم ساختمانی مسكونی است ، افزایش و فروش مستمر اضافه تراكم ساختمان های مسكونی طی پانزده سال گذشته و مضافاً هنوز قسمت وسیعی در داخل مناطق بیست و دو گانه و همچنین اراضی واقع در غرب مسیل كن ساخته نشده و تداوم تراكم فروشی نشان می دهد كه با ادامه این روش امكان حفظ جمعیت تهران در حد تعیین شده وجود ندارد . مدیریت آینده و منتخبان شورای اسلامی در دوره سوم اگر به دنبال این باشند كه شهر تهران به عنوان محل زندگی میلیون ها انسان پایتخت ملی و كلان شهری بزرگ در سطح جهان و منطقه آن هم با حداقلی از كیفیت بتواند ایفا نقش كند نباید اجازه بدهند كه جمعیت آن در محدوده ۷۰۷ كیلومتر مربعی قانونی شهر از حدود ۶/۸ میلیون نفر تجاوز كند . این در حالی است كه اگر اقدامی در جهت كاهش سطح مسكونی صورت نگیرد و فقط فروش تراكم متوقف شود و متوسط تراكم ساختمانی مسكونی در حدود ۱۲۰ درصد باقی بماند جمعیت شهر تهران به حدود ۶/۱۱ میلیون نفر می رسد و سطح سرانه فضاهای عمومی و خدماتی از ۳۲ متر مربع در طرح جامع ساماندهی جدید تهران به حدود ۷/۱۷ متر مربع كاهش می یابد .
در نتیجه تعادل و تناسب ظرفیت جمعیت پذیری شهر تهران بر مبنای ظرفیت های عمومی و خدماتی به هم خورده و خسارات و عوارض متعدد زیر را ایجاد می كند :
▪ كمبود و كاهش خدمات و تأسیسات و تجهیزات شهری
▪ نزول سیمای اجتماعی و فرهنگی كلان شهر تهران و ایجاد پیامدهای منفی سیاسی ، اجتماعی فرهنگ ناشی از تشدید جدا نشینی گروه های كم در آمد و تمركز فقر در حاشیه پایتخت .
▪ گسترش انواع آلودگی های زیست محیطی
▪ نزول مداوم كیفیت محیط كالبدی و اجتماعی شهر تهران بر اثر فشار مداوم كانون های جمعیتی كه با كمبود انواع خدمات و امكانات اشتغال رو به رو هستند .
▪ اتلاف و تخریب اراضی غرب كشاورزی و باغات .
▪ كاهش كارآیی و ظرفیت طرح های ارتباطی و افزایش نگران كننده زمان و هزینه حمل و نقل و جا به جایی روزمره و افزایش مشكل ترافیك . به طور مثال ۵۰ درصد كاركنان منطقه شهری تهران بیش از سه ساعت و ۱۵ در صد و فقیر ترین آن ها روزی بیش از ۵/۴ ساعت صرف رفت و برگشت از محل كار می كنند و هزینه رفت و آمد ، تا حدود ۳۰ درصد در آمد خانواده ها را به خود اختصاص می دهد .
▪ كاهش سرانه خدمات عمومی ، فضای سبز و افزایش استرس بحران های روانی و بحران های اجتماعی و جرایم شهری .
منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم


همچنین مشاهده کنید