پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

جنبه هدایتگری قرآن


جنبه هدایتگری قرآن
كتاب قرآن چون منزل از سوی خداوند محیط به همه عالمیان واز سوی خداوندی حكیم وداناست فلذا به همین خاطر هم دریای حكمت ودانش ومخزن گنجینه های بی بدیل وبی همتاست كه برطرف كننده وجوابگوی همه كمبودهای كارساز آدمی در عرصه تكامل خواهد بود و این همه اشاره ای بود به شواهد قرآنی. در اثبات جامعیت و تفصیلگرایی محتوای آن كه موضوعات قابل تامل دیگری نیز در جزئ جزئ آن به صورت آشكار وپنهان ذخیره سازی شده است كه با تدبر تفقه در آن قابل وصول و دریافت خواهد بود.
برای دریافت ویژگیها وخصیصه های ناب قرآن كریم رجوع به خود قرآن و در كنار آ ن گفتارهای اهل بیت ع بهترین روش خواهد بود. درباب شناخت ومعرفی قرآن از زبان خودقرآن آیه جامعی هست كه در چهار بعد ودر چهار مرحله به معرفی محتوای خود می پردازد:«یاایها الذین آمنوا قد جائكم موعظه من ربكم و شفائ لما فی الصدور وهدی ورحمه للمومنین» خداوند متعال دراین آیه چهار خصیصه ویژه از كتاب خود را با ترتیب ودرجه بندی حكیمانه ای برای بندگان خود اعلام می كند تا با تفكر در این ویژگی ها ودر نتیجه شناخت حقیقت قرآن ، آگاهانه به آن تمسك جسته به مقصودی كه برای آنان معین ساخته است رهنمون گردد.
كتاب قرآن و محتوای آن در اولین نگاه كتاب تذكر وموعظه ویادآوری است برای تمامی عالمیان و در این خصیصه آنقدر پررنگ جلوه می كند كه حتی یكی از نامهای قرآن را خود پروردگار ذكر می خواند :«انا نحن نزلنا الذكر وانا له لحافظون» بدین معنا كه در اولین آشنایی ، دل های غرق شدگان در دریای غفلت گمراهی وسرگردانی را با تذكر ویادآوری اخبار گذشتگان ویا در قالب مثل ، به اندیشه وچالش كشانده وبا پند واندرز در صدد بیدار ساختن آن بر می آید تا اولین گام برای وصول به خیر و سعادت برداشته شود. موعظه را در لغت تذكر دادن نیكی ها كه توام با رافت قلب باشد گفته اند ولی در كل هر گونه اندرزی كه قلب مخاطب را متوجه حقیقت سازد می توان موعظه خواند.قرآن نیز كتاب تذكر و یادآوری عاقبت هرنیك وبد است برای هر كس كه بخواهد به طریق راستی وپایداری وسربلندی همیشگی دست یابد ؛»ان هو الا ذكر للعالمین لمن شائ منكم ان یستقیم».این نكته نیز برای همه ما بدیهی است كه برای تاثیر پذیرفتن از این تذكرات ومواعظ الهی گنجانده شده در كتاب قرآن وپندگیری قلبها ازآن ،صرف شنیدن یا مطالعه آن سودی نمی بخشد بلكه شرطی لازم می نماید وآن اینكه دل ها وقلب ها در خود آمادگی این الطاف و جلوه های رحمت الهی را بوجود آورند وخاشعانه وتوام با خوف وخشیت الهی از این گفتارها درس بگیرند ؛«الا تذكره لمن یخشی».
ممیزه دوم كه خداوند متعال برای این ارمغان ارزشمند نبوت بیان می نماید شفابخش بودن آن برای دردهای ظاهری و باطنی متمس^كین به آن است. دستورالعمل های بی نظیر علمی و عمومی جای داده شده در آن ، به شرط عمل كردن به آنها، برابر خواهد با تسكین تمامی بیماری های درونی كه یقینا ریشه آنها در آلودگیهای روحانی ومعنوی رسیده به دل هاست بیماری هایی همچون بخل وكینه وحسد ونفاق وتكبرو ظلم گرایی وبالاتر ازهمه اینها بیماری شرك وكفر.قرآن نیز در دومین مرحله از برخوردش با عموم مخاطبان ، به خصوص افراد مومن ، پس از آنكه در گام اول با ابزار موعظه و تذكر قلبهایشان را بیدار وآماده ساخت ، شروع می كند به تطهیر وپاكسازی باطن آنان از هر ویژگی زشت وخبیث وبه فرموده صاحب المیزان ره «بطور دائم وتا زمانی كه قلوب خود را متصل به آن كرده وانس با قرآن دارند، آفت هایی را از عقل و اندیشه ودل آنها، یكی پس از دیگری زایل می سازد تاآنجا كه بطور كلی رذایل باطنی و درونی انسانها راازبین ببرد وصفای دل را جایگزین آن نماید».
امیرالمومنین علی ع رادر این باره سخنی است كه می فرمایند: پس بهبودی دردهای باطنی وظاهری وروحی وجسمی خود را از قرآن بخواهید ودر سختی وگرفتاری ازآن كمك بطلبیدزیرا در قرآن برای بزرگترین دردها كه كفر ونفاق وتباه شدن وگمراهی است شفا و بهبودی وجود دارد. پس با پیروی از آن شفا از خدا بخواهید وبا دوستی (وعمل به آن )به خدا روآورید.
قدرت سازندگی قرآن كریم آنقدر بالاست كه دلها واندیشه های غافل وجاهل از همه چیز را به جایگاه «عالم ربانی شدن» میرساند و اندیشه ها را برای همیشه وبه نحو پایدار بهبودی می بخشد.این نص صریح قرآن است است كه می فرماید: «لكن كونوا ربانیین بما كنتم تعلمون الكتاب» یعنی با تعلیم آموزه های قرآن عالم ربانی شوید چه این كتاب را به فرموده امام علی ع خداوند متعال فرونشاننده عطش علما ومایه خرمی قلب های اندیشمندان وبه عنوان راهی گسترده برای صالحان قرار داده است.
واما ویژگی سوم كه در این آیه برای معرفی خود قرآن به آن تصریح شده جنبه هدایتی قرآن است ولی برخلاف صریح این آیه ، نه فقط برای مومنین بلكه برای هر فردی در هر درجه از تكامل كه باشد-حتی مردم عوام - باتوجه به ظرفیت وقابلیت وجودی اش راهنما وهادی به سوی راه رشد وكمال وطریق پایداری وسلامت خواهد بود. این از شگفتی ها و عجایب قرآن است كه در عین اینكه كتابی است تخصصی است عمومی هم هست وهر كسی راكه در هركدام از این دو مرحله راه یافته باشد هدایتگر ومرشد بوده وهمه را توانایی وفرصت بهره گیری ازآن هست. قرآن «هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان» است ودر ضمن «هدی و بشری للمسلمین» و«هدی للمحسنین» و نیز«هدی وبشری للمومنین» است.
بعبارتی دیگر برای بهره گیری از آموزه های هدایتگر وجنبه راهنمایی آن كافیست كه در معرض تابش نور هدایت آن قرار بگیرد واولین گام را كه اسلام آوردن ومسلمان شدن است برداشته و در پی رضا و خشنودی پروردگار خود باشد چرا كه این قرآن «یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام» برای درك این خاصیت بی نظیر قرآن مثالی ذكر می شود تا كمكی باشد در باوراندن آن بر تمامی اذهان. مثل قرآن مثل دفترچه راهنماست ؛ سازندگان همه دستگاههای الكتریكی وغیر آن برای راهنمایی تمامی كاربران خود در استفاده مفید از جزئ جزئ امكانات دست ساختهای خود كتابچه راهنمایی را ضمیمه آن می سازند تا طریقه به كارگیری آن بخشهای خلق شده را به نحو مطلوب خود به آنان بیاموزند ازطرفی نیز كاربران چون میداند این كتابچه راهنما از جانب كسی است كه خود به جزئ جزئ آن و تمامی قابلیت های آن دستگاه آشنا ست ، لذا با اطمینان خاطر از رهنمودهای آن بهره مند می شوند. مثل قرآن نیز از یك منظر اینچنین است.
باتوجه به اینكه خالق انسان خدایی است كه به بخش بخش قابلیت های وجودی بندگان خودش آگاه و بیناست «ان الله بعباده لخبیربصیر» پس بهترین راه استفاده از این توانایی ها وقابلیت ها را می داند لذا از باب لطف ورحمت خویش كتابچه راهنمایی را بواسطه رسول اكرم ص كه این دو به عنوان دو ثقل اكبر واصغر ودوبال مورد نیاز برای پرواز به سوی تكامل وسعادت دركنار هم قرار می گیرند، به آنان هدیه كرده تا با مطالعه و تدبر واندیشه در فرمایشات آن بهترین ومناسب ترین را ه استفاده از اجزائ باطنی و ظاهری وجود خود را بشناسند ودر طی این طریق به اشتباه و گمراهی نیافتند. بعبارتی دیگر رهنمودهای اخلاقی كه با استدلالات قابل فهم و درك ولمس در آیات این كتاب مقدس ، از صبرو اخلاص وخشوع وتواضع گرفته تا ایمان واندیشه وتعقل ومحبت وهمنوع دوستی واحسان ونیكی پرهیزگاری و یكی ساختن ظاهر وباطن گفتار وعمل (یا ایها الذین ئامنوا لم تقولون ما لا تفعلون) آمده در اصل در صدد بیان راه ورسم استفاده درست از توانایی های فرد است تا راحت تر به طریق حق و حقیقت واصل گردد. قرآن پس از جلا دادن قلب ها در مرحله سوم آنها را بسوی معارف حقه واخلاق كریمه وكمال بخش به مقام انسانی رهنمون می شود ؛ آنهم دلالتی مبتنی بر لطف و مهربانی ، بدین معنا كه در دلالت وراهنمایی خود رعایت مراتب و درجات كمالی افراد را می كند وپا به پای آدمی او را منزل به منزل به حقیقت نزدیك می سازد. امیر سخن علی ع را در این مقام بیانی است جالب توجه كه می فرمایند: وبدانید این قرآن پند دهنده ای است كه (در ارشاد به راه راست) خیانت نمی كند وراهنمایی است كه گمراه نمی كند وسخن گویی است كه در گفتارش دروغ نمی گوید وكسی با این قرآن ننشست وقرائت ننمود ودر آن تدبر و اندیشه نكرد مگر اینكه چون از كنار آن برخاست وقرائت واندیشه را به پایان برد،هدایت ورستگاری او افزایش یافت یا اینكه از گمراهی و كوری باطنی اوكم گردید(اشاره است به مراتب هدایت پذیری افراد از قرآن به نسبت درجات آنها). گفتنی است راهی كه قرآن مانوسان با آنرا به آن رهنمون می شود طریق رشد وكمال است ؛«یهدی الی الرشد»بدین معنی كه باعمل كردن به آموزه های قرآن می توان به بالاترین مراحل رشد همه جانبه انسانی و كمال مقصود هدایت یافت.
پیامبر اعظم نیز در مواعظ خود به جناب ابوذرره فرمودند:علیك بتلاوه القرآن وذكر الله كثیرا فانه ذكر لك فی السمائ ونور لك فی الارض ؛ یا اباذر برتو واجب است تلاوت قرآن وبسیار در یاد خدا بودن چه اینكه تورا در ملكوت بلند آوازه می سازد ونور هدایت است برای تو در زندگی دنیا. آخرین ویژگی مذكوردر این آیه جنبه «رحمت بودن» قرآن است. از برترین ودر عین حال ساده ترین راههای رسیدن به مرحله دریافت بالاترین نعمات یعنی رحمت الهی ،قرآن است كه البته شرط لازم برای دریافت این نور رحمت طی سه مرحله قبل وتخل^ق به آن سه ویژگی است چرا كه آنان كه با این كتاب جامع مقدس مانوس می شوند پس از طی این سه مرحله پیشین ظرف پذیرش الطاف الهی رادر خود به وجود آورده ودر نتیجه آشنایی با معارف آنان این تجلی نور رحمت الهی بهره می برند به گونه ای كه خداوند متعال بركات وحكمت های مكنون وپنهان در آنرا بر آن دلهای پاك می نمایاند تا به آشكاری و وضوح خورشید و در تحت لوای رحمت وعنایت الهی به زمره بندگان مقرب راه یابد. چه اینكه برای تقرب به پروردگار جلب وسیله لازم است ویقینا برترین مصداق واسطه و وسیله تقرب به رحمت الهی - حتی برتر از خود اهل بیت ع - قرآن خواهد بود. نتیجه كلام اینكه جامعیت قرآن وشمول آن برتمامی نیازمندی های سیر كمالی انسانی مطلبی است كه در ضمن اعتراف برخی دانشمندان مسلمان وغیر مسلمان ، خود قرآن نیز به صراحت مبی^ن آن بوده وهر وجدان بیداری را پذیرفتن آن دشوار نخواهد بوددر ضمن اینكه بهره مندی از معارف آن را شروطی ومقدماتی لازم است نه چندان دشوار كه در ضمن این نوشته بدان اشاره شد و بدون آن مقدنات درك حقایق قرآن مشكل خواهد بود.
نتیجه دوم اینكه با اینهمه تعریفات واضح وآشكار ، ضرورت انس با قرآن - كه در حقیقت نشستن پای سخنان محبوب ومعشوق لم یزلی است و طبیعتا لذتی فراتر از آن وجود نخواهد داشت - وتعلیم وبه كارگیری عملی معارف آن برای همه آشكار شده و لزوم محور قراردادن آموزه های قرآن در زندگی روزمره احساس می شودحتی برای برترین افرا د همچنان كه خود پروردگار متعال ضرورت قرائت ودر واقع همنشینی با قرآن رابرای مومنان به منظور تثبیت ایمانشان به صراحت اعلام می دارد :« قل نزله روح القدس من ربك بالحق لیثبت الذین آمنوا وهدی وبشری للمسلمین»
الهی این روزگار طوفانی تر از طوفان نوح است و قرآن كشتی نجات ،خوشا به حال اصحاب السفینه.
منبع : مرکز اطلاع‌ رسانی خانواده شمیم


همچنین مشاهده کنید