پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


کارت هوشمند سوخت ؛ از ایده تا عمل


کارت هوشمند سوخت ؛ از ایده تا عمل
كنترل هدر روی سوخت یارانه ای با توجه به روند فزاینده ارزبری، اكنون به اولویت اساسی برنامه های دولت، درآمده است.
بسیاری از كارشناسان حوزه انرژی «سهمیه بندی» را تنها راه حل این چالش می دانند ؛ گو این كه از سوی دیگر برخی بر این باورند كه جز افزایش و دو نرخی كردن قیمت این حامل انرژی راه دیگری باقی نمانده است.
امسال رقمی معادل ۶ میلیارد دلار به واردات بنزین مورد نیاز كشور اختصاص یافته است: این در حالی است كه این میزان نسبت به سال گذشته افزایش یك میلیارد دلاری داشته است.
علی رغم تأكیدی كه بر اجرای طرح كارت هوشمند تا ابتدای نیمه دوم سال جاری از سوی پارلمان صورت گرفت اما وجود موانع متعدد از جمله عدم توانمندی پیمانكار منتخب و برخی برنامه ریزی های ناموزون كه از آن به عنوان «نبود پیش بینی های لازم در اعتبارات و نحوه هزینه كرد» آن یاد می شود عاملی در كند شدن روند اجرای این سامانه شد كه انتظار می رود با كار برد آن، سیاستهای متمركز بر سهمیه بندی بنزین نیز تسهیل شود؛ گرچه توزیع این كارت ها اكنون در ادارات پست آغاز شده اما پس از حدود سه ماه از گذشت زمان تعریف شده كماكان این طرح به مرحله آغاز در بدنه توزیع نرسیده است.
مركز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی تفصیلی فرایند استفاده از كارت هوشمند در عرضه سوخت را مورد واكاوی قرار داده است.
بر اساس بند «ص» تبصره «۱۲» قانون بودجه سال ۱۳۸۳ شركت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی مكلف شد به منظور كنترل عرضه بنزین موتور و نفت گاز به خودروهای بنزین سوز و گازوئیل سوز ظرف شش ماه از اول سال ۱۳۸۳ یعنی اول مهر ۱۳۸۳ نسبت به استفاده از كارت هوشمند در جایگاه های عرضه فرآورده های نفتی اقدام لازم معمول دارد به طوری كه از تاریخ ۱۳۸۳‎/۷‎/۱ تحویل سوخت به خودروها از طریق كارت هوشمند انجام پذیرد.
با وجود این مصوبه و تأكید قانونگذار و رشد بی رویه عرضه بنزین و مصرف سوخت در كشور، تاكنون دستگاه اجرایی، اقدام به توزیع كارت هوشمند برای عرضه سوخت نكرده است.
دستگاه اجرایی مربوط یعنی وزارت نفت و شركت ملی پالایش و پخش در خصوص علت اجرا نشدن قانون بودجه ۱۳۸۳ اعلام نموده اند كه موضوع تهیه و توزیع كارت هوشمند مستلزم تمهیدات و انجام كار و هماهنگی با دستگاه های ذیربط در دولت است. از نظر این وزارتخانه اجرای كارت هوشمند بدون اعمال سیاست های تضیقی و یا قیمتی همراه با هزینه ای بیش از ۴۰۰ میلیارد ریال برای سرمایه گذاری و هزینه های راهبردی سنگین نه تنها فایده مادی ندارد بلكه موجب هدر رفتن وقت مردم خواهد شد و این وزارتخانه تأكید دارد اساساً پیشنهاد مزبور بدون اعمال سیاست های ذكر شده فاقد توجیه است، یعنی دستگاه اجرایی، انجام تكلیف قانونی خود را باتوجیه داخلی، به تأخیر انداخته است.
● اقدامات اجرایی در مورد بند «ص» تبصره «۱۲» قانون بودجه سال ۱۳۸۳
پس از ابلاغ قانون مذكور شركت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی سعی نموده مراحل اجرای پروژه را به نحوی به اجرا گذارد كه خودروهای موجود در كشور را زیر پوشش این طرح قرار دهد و این امر مستلزم مراحل مختلف است.
اگر چه این شركت تهیه شرح خدمات لازم و اسناد مناقصه برای انتخاب مشاور و پیمانكار طرح، هماهنگی های لازم با مراجع و دستگاه های ذی ربط، تأمین اعتبار برای انجام كار و بررسی و تعیین شركت های صاحب صلاحیت برای انجام كار در برگزاری مناقصه را انجام داده اما شركت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران برای این مراحل و تعیین اهداف طرح و رفع ابهامات، كمیته ای را به عنوان كمیته راهبردی متشكل از مسئولان ذیربط در سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور و وزارت نفت زیر نظر مدیر عامل شركت مذكور تشكیل داد. بنابه گزارش شركت مذكور، كمیته راهبردی اهداف زیر را به عنوان اهداف جانبی از پیاده سازی سامانه مذكور تصویب نمودند:
▪ پرداخت الكترونیكی بهای فرآورده،
▪ جمع آوری اطلاعات مربوط به میزان سوخت گیری خودروها،
▪ آمار و اطلاعات مربوط به تعداد خودروها و میزان مصرف آن ها،
▪ آمار دقیق مصرف سوخت كشور.
همچنین هدف اصلی از پیاده سازی این سامانه، مدیریت و كنترل عرضه بنزین و نفت گاز در حمل و نقل تعیین شد.
شركت ملی پخش كه قبلاً یك سامانه نمونه از كارت الكترونیك غیر هوشمند را با هدف سهمیه بندی عرضه بنزین در شهر زاهدان در سال های قبل اجرا نموده است نسبت به تهیه شرح خدمات اقدام نمود كه پس از تأیید شرح كار، مناقصه مربوطه را در تاریخ ۱۳۸۳‎/۲‎/۲ برگزار نمود كه در نهایت پس از طی مراحل یاد شده شركت صنایع مخابراتی راه دور ایران با ارائه كمترین قیمت و كمترین زمان بامبلغ ۴۲۹ میلیارد ریال در مدت ده ماه به عنوان برنده مناقصه انتخاب شد و قرار داد طراحی، پیاده سازی و راهبردی و نگهداشت یكساله سامانه به صورت كلید در دست در تاریخ ۱۳۸۳‎/۶‎/۷ یعنی كمتر از یك ماه به اتمام مهلت قانونی تعیین شده در قانون بودجه با شركت مذكور منعقد شد.
براساس مكاتبات میان وزیر نفت و ریاست سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور در مورد تأمین بودجه طرح، تصمیم به خودگردان كردن طرح گرفته شد و پیش پرداخت اجرای طرح به مبلغ ۱۰۷ میلیارد ریال از محل استقراض داخلی در تاریخ ۱۳۸۳‎/۱۰‎/۳ مقدور شد كه عملاً پروژه از آن تاریخ وارد مرحله اجرایی شد. با توجه به اهمیت اجرای طرح و ضرر های ناشی از تأخیر در بهره برداری از آن، طولانی شدن پروسه برگزاری مناقصه، عقد قرارداد و تعیین محل تأمین اعتبار به هیچ وجه توجیه پذیر نیست.
● پیمانكار مذكور تاكنون اقدامات زیر را انجام داده است
▪ تهیه طرح تفصیلی با همكاری مشاور خارجی،
▪ قرارداد لازم برای پذیرش كارت سوخت در چرخه مالی آن با بانك ملت امضا شده است،
▪ مقدمات اجرایی كردن طرح یعنی هماهنگی با نیروی انتظامی جهت اجرای سیاست ادغام كارت خودرو و كارت هوشمند نیز انجام گرفته است. با وجود اقدامات صورت گرفته تاكنون مصوبه قانون مذكور اجرا نشده و به نظر می رسد كار در نیمه پیشرفت خود یعنی حدود ۵۰ درصد باشد.
▪ تأخیر اجرا و بهره برداری از این پروژه عملاً با توجه به عرضه بی رویه بنزین و سوخت، دست قانونگذار را برای سیاستگذاری بسته است. بویژه كه اطلاعات به دست آمده از پیاده سازی كارت هوشمند می توانست مصرف واقعی را در نقاط مختلف كشور تعیین نماید.
● تحلیل نقاط قوت و ضعف انواع كارت هوشمند
كارت هوشمند برای نیل به اهداف در نظر گرفته شده انتخاب می شود. اساساً به علت دارا بودن قابلیت های مشابه، یك رایانه كوچك و امكان دستیابی به سطوح امنیتی بالا در نگهداری اطلاعات كارت هوشمند به همراه سایر اجزای سامانه مرتبط با آن، می تواند اهداف مورد نظر در فرایند بهینه سازی و كنترل سوخت و حتی كنترل تنظیم خودروها را با نگهداری داده ها و اطلاعات و امكان كنترل جریان اطلاعات در سیستم عملی سازد.
در تحلیل تكنولوژی كارت باید توجه داشت كارت از سه جنبه مهم یعنی نوع تراشه، نحوه انتقال اطلاعات بین كارت و ترمینال و نوع ماده به كار رفته در بند كارت باید به دقت انتخاب شود.
● مقایسه انواع كارت های حافظه ای و هوشمند از نظر نحوه انتقال
از نقاط قوت كارت های هوشمند حافظه ای آن است كه می توان آن را هم به صورت مجزا برای منظورهای مختلف مثل كارت های توزیع سوخت، تنظیم موتور و یارانه و هم به صورت تركیبی به كار گرفت. توزیع این كارت به منظور كنترل میزان سوخت تحویلی در ناحیه و میزان سوخت دریافت شده در جایگاه است. در صورتی كه قرار باشد برای اهدافی مثل جلوگیری از تخلفات هنگام دریافت و تحویل سوخت از كارت هوشمند استفاده شود كه سامانه پیچیده امنیتی داشته باشد، بهتر است از كارت های میكرو كنترل (پردازشگر) كه توانایی انجام محاسبات الگوریتم های رمزی را دارند استفاده كنیم.
كارت تنظیم موتور چون به منظور ثبت دفاع تنظیم موتور به كار می رود و تصمیم های انگیزشی مالی روی آن در نظر گرفته نشده می تواند از نوع كارت های حافظه ای انتخاب شود.كارت یارانه ای برای محاسبات قیمت و سقف سوخت هر خودرو به كار می رود از این رو بهتر است از كارت های میكرو كنترلی (پردازشگر) استفاده شود.
در این صورت اگر از كارت های ساده استفاده شودامكان تقلب وجود دارد ولی با استفاده از پردازشگر امنیتی بالا موجب جلوگیری از تقلب خواهد شد.در نهایت چون براساس اهداف طرح، طراحی كارت صورت می گیرد نقاط ضعف را می توان به حداقل رساند.● نمونه های مشابه كارت های هوشمند در دنیا
در دستگاه های سوخت رسانی شركت شل(۱) در كشور هلند جهت پرداخت مبلغ سوخت از كارت غیر تماسی استفاده می شود. این شركت برای جذب مشتریان از یك سامانه امتیازدهی استفاده می كند كه امتیاز های منظور شده در آن به طور هوشمند در زمان پرداخت محاسبه می شود با توسعه این سامانه می توان از این كارت ها جهت خرید در فروشگاه های موجود در محوطه پمپ بنزین نیز استفاده كرد. استفاده از این سامانه بسیار ساده است و آن را می توان در یك جاسوئیچی قرار داد. در ضمن یك شركت نیز یكپارچه سازی و مدیریت سامانه و اطلاعاتی را بر عهده دارد. به دلیل غیر تماسی بودن كارت می توان كارت خوان ها رادر مقابل هرگونه خرابی محافظت كرد.
● كارت هوشمند در پمپ بنزین های روسیه
شركت Delor كه شعبه ای از شركت Gemplus در روسیه است تهیه كننده نرم افزار و تجهیزات جهت هوشمند سازی جایگاه های سوخت رسانی و پرداخت غیر نقدی مبلغ سوخت توسط كارت های هوشمند پلاستیكی می باشد. این سامانه در ۳۵ پمپ بنزین به كار می رود. از جمله ویژگی این سامانه قیمت كم در مقایسه با دیگر سامانه ها، امكان یكپارچه سازی این سامانه با سایر سامانه های هوشمند سازی سوخت رسانی و سامانه حفاظتی چند لایه است.
● توزیع سوخت در فرودگاه لندن با استفاده از كارت هوشمند
جهت تسهیل سوخت گیری هواپیماها در فرودگاه Sootherned لندن سامانه ای با استفاده از كارت هوشمند به كار می رود. تمامی فعالیت های سوخت گیری هواپیما های اختصاصی كاملاً مستقل از اپراتورهای فرودگاه می باشد. این سامانه مشابه سوختگیری هواپیماهای سبك عمل می كند. در مركز محوطه سوخت گیری یك كارت خوان قرار دارد كه كارت سوخت باید در آن قرار گیرد. سپس سؤالاتی در مورد مقدار سوخت گیری و ... از كاربر می شود و پمپی جهت سوخت گیری به كاربر معرفی می شود.
برای تشویق كاربران به استفاده از این سامانه قیمت سوخت كمی ارزان تر از توزیع غیر هوشمند است.
● كارت های حمل و نقل شركت اكسان(۲) آمریكا
شركت اكسان استفاده از كارت حمل و نقلی را در سطح ۱۴۰۰۰ پمپ بنزین در كشور آمریكا ارائه كرده است كه این كارت ها چندكاره بوده و دارای مزایای زیر است:
▪ كنترل ناوگان حمل و نقل توسط كارفرما (مطلع بودن كارفرما از محل سوختگیری خودرو)
▪ تخفیف های مخصوص برحسب میزان خرید سوخت (سامانه امتیازدهی)
▪ گزارش ماهانه از وضع خودروها
روی كارت های حمل و نقل این شركت اطلاعات زیر ذخیره می شود:
▪ نام و نشانی مشتری، نام تجاری سازمان حمل و نقل
▪ شماره و نام محل خرید
▪ نوع و مشخصات خاص سوخت مصرفی
▪ میزان حجم سوخت خریداری شده
▪ میزان حجم روغن موتور خریداری شده
▪ اطلاعات مربوط به خرید محصولات غیر سوختی
▪ مالیات های مربوطه
▪ كل پول مبادله شده
▪ مشخصات شخصی راننده
▪ میزان مصرف سوخت به ازای مسافت طی شده
▪ امكان محاسبه بازده مصرف سوخت در خودروها و ریشه یابی علت آن
▪ قیمت سوخت به ازای هر گالن
▪ روز و ساعت خرید
▪ تعداد روزهایی كه سوخت خریداری شده است
▪ اطلاعات اضافی دلخواه مشتری
▪ آخرین عدد كیلومتر شمار خودرو كه در سوخت گیری قبلی خوانده شده است
▪ كد دریافتی فروش.
همچنین بااضافه كردن امكان پرداخت سریع (Speed Pass) به كارت می توان یك فرستنده كوچك در داخل خودرو قرار داد تا با فرستادن امواج رادیویی به گیرنده، خودرو شناسایی شده و با ارتباط با مركز اطلاعات ، مقدار موجودی شخص مشخص شده و خرید انجام گیرد.
● توزیع سوخت در شیلی با استفاده از كارت هوشمند
شركت Gemplus ارائه كننده كارت Copec است كه در كشور شیلی به شركت های حمل و نقل برای پرداخت و كنترل خریدهای سوخت داده می شود. این كارت هم دارای عملكرد اعتباری و هم كنترلی و امتیازدهی است.
این كارت به هر شركتی كه بیش از دو وسیله نقلیه داشته باشد تعلق می گیرد و دارای مزایای زیر است:
▪ كنترل كارایی و هزینه ناوگان حمل و نقل هر دو هفته یك بار
▪ سرویس های اضافی جهت رانندگان در ایستگاه های سوخت رسانی
▪ ایمنی زیاد (هم كارت های مربوط به وسیله نقلیه و هم كارت های متعلق به راننده هر دو با یك PINCOD محافظت می شوند)
▪ انعطاف پذیری ( شركت حمل و نقل توانایی تعیین حد مجاز سوخت زنی، تعداد خرید، تعداد دفعات خرید یعنی روزانه، هفتگی و ماهانه و پمپ های مجاز جهت سوخت گیری را دارد).
● امكان اجرا در ایران
همان گونه كه ملاحظه می شود در دیگر كشورها كه مشكلات عرضه سوخت را ندارند از كارت های هوشمند برای اهداف مشخص استفاده می شود. در كشور ایران باتوجه به نبود اطلاعات دقیقی در زمینه عرضه سوخت و مصرف آن و وجود قاچاق سوخت، حتی اگر نخواهیم سیاست های قیمتی و دو نرخی كردن را اعمال كنیم استفاده از كارت هوشمند می تواند در زمینه سیاستگذاری غیر قیمتی كمك نماید. با استفاده از كارت هوشمندعلاوه بر توزیع سوخت می توان تنظیم خودروها و ... را نیز كنترل كرد. كارت هوشمند باید علاوه بر توزیع سوخت در جایگاه ها، توزیع سوخت از ناحیه تا جایگاه را نیز در برگیرد تا به این وسیله بتوان نقاط ضعف سامانه عرضه و دروازه های قاچاق سوخت را پیدا نمود.
از عمده مشكلات پیاده سازی یك سامانه مبتنی بر كارت هوشمند این است كه باید هر فرد دارای یك حساب بانكی باشد. بنابراین ارتباط یك به یك كارت سوخت رسانی با یك حساب بانكی عملاً امكان پذیر نیست. از طرف دیگر پیش پرداخت پول سوخت (كارت Prepaid) نیز از نظر فرهنگی و اقتصادی با مشكلات زیادی رو به رو است كه با به كارگیری سامانه های تشویقی و قانونی می توان از آن استفاده نمود.
از موارد مهم در استفاده از كارت هوشمند در سوخت گیری در كشور ایران، كم كردن مدت زمان سوخت گیری هر خودرو می باشد كه با استفاده از كارت هوشمند امكانپذیر می شود و این امر به خصوص در ساعات شلوغ روز كارایی پمپ ها را افزایش می دهد.
در اینجا با توجه به توسعه خودروهای CNG سوز می توان استفاده از كارت هوشمند را در جایگاه های CNG نیز به طور نمونه آغاز كرد.
مسأله دیگر همراه نداشتن كارت توسط رانندگان است كه می توان تراشه كارت را در جاسوئیچی قرار داد.
باید توجه داشت كه تبلیغات استفاده از كارت، مزایا و اعمال تشویق دراستفاده از كارت و آموزش نحوه بهره گیری از كارت و لزوم استفاده از آن، از اهمیت زیادی برخوردار است، یعنی توجه به نیازهای آموزشی و تبلیغاتی و اقتصادی به موازات طراحی سیستم مناسب می تواند در توسعه استفاده از كارت هوشمند تأثیر بسزایی داشته باشد.
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید