آب رفته به جوی اقتصاد لبنان برمی گردد ؟

جنگ ۳۳ روزه اسراییل و لبنان هر چند از نظر زمانی مدت زیادی طول نكشید ، اما ویرانی های وحشتناكی در لبنان و تأسیسات عمرانی آن باقی گذاشت . برآورد كاملا دقیقی در مورد هزینه های بازسازی لبنان اعلام نشده ، اما یك نكته آشكار است ؛ بیشتر هزینه ۵۰ میلیارد دلاری كه در یك دهه اخیر برای بازسازی لبنان و برخاستن این كشور از خاكستری های جنگ در فاصله سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۹ میلادی صرف شده بود ، اكنون به هدر رفته و نابوده شده است .
این هزینه كه صرف ساخت جاده ، خطوط انتقال انرژی ، مدرسه ، مراكز ورزشی ، بیمارستانی و فرودگاه شده بود ، در حملات ویرانگر هوایی اسراییل نابود شد . پس از پایان مناقشه ۳۳ روزه منطقه های وسیعی از جنوب لبنان و بیروت به « زمین مسطح » تبدیل شده بود . برآوردهای گروه های بشردوستانه حاضر در لبنان به هنگام پایان مناقشه حاكی از آن بود كه بازسازی تاسیسات ۶۰۰ كیلومتر جاده ویران شده و ۱۵۰ پل ویران شده ، هزینه سرسام آوری می طلبد .
دولت لبنان پیش تر چنین برآورد كرده بود كه میزان آسیب های وارده به تاسیسات پایه در لبنان ، بالغ بر ۵/۲ میلیارد دلار باشد اما از آن پس ، برآوردهایی با ارقام بیشتر از آن هم از سوی سازمان های بین المللی برای بازسازی لبنان مورد توجه قرار گرفت و اكنون این میزان حدود ۶/۳ میلیارد دلار برآورد می شود .
جدا از بار مالی بازسازی این تاسیسات ، انجام اقدامات لازم برای زدودن ویرانی ها و احیای تاسیسات عمرانی لبنان ، كابوسی بزرگ است كه به انرژی و توان زیادی نیاز دارد . در راس اقدامات لازم در این مورد بازسازی خانه ها و ساختمان های عمومی در لبنان قرار دارد ؛ به طوری كه مردم لبنان نه در آوار ، بلكه در ساختمان های بازسازی شده زندگی كنند . پس از پایان مناقشه ۳۳ روزه لبنان و اسراییل ، وزارت امور اقتصادی لبنان اعلام كرد بسیاری از آوارگان جنگ های پیشین نیز بار دیگر در جریان جنگ با اسراییل بی خانمان شده اند و هزینه كلی آسیب های وارد به خانه ها و ساختمان ها شاید حتی بیشتر از جنگ های طولانی مدت پیشین باشد . در همین حال ، به نظر می رسد كه بازسازی بخش بازرگانی در لبنان و احیای مجدد آن در دوران پس از جنگ هم نیرو و اراده زیادی بطلبد . در جریان حملات هوایی اسراییل به لبنان ، بسیاری از كارخانه ها به ویژه در مناطق جنوبی این كشور ویران شده و یا فعالیت آن ها متوقف شده است . جنگ در عین حال باعث شده سرمایه گذاران خارجی بسیاری از پروژه های خود را در لبنان نیمه تمام رها كنند و همین مساله ، مشكلاتی را برای بخش بازرگانی لبنان به وجود آورده است . صنعت توریسم و گردشگری در لبنان كه تا اوایل ماه ژوئیه ، درخشش خوبی داشت و انتظار می رفت سالانه ۶/۱ میلیون گردشگر را جذب لبنان كند ، بسیاری از امیدهای خود را در جریان جنگ از دست داده و احیای این صنعت هم به زمان زیادی نیاز دارد .
اما لبنان پیش از وقوع جنگ نیز با مشكل بزرگی مثل ۳۵ میلیارد دلار قرض جهانی دست و پنجه نرم می كرد . دولت لبنان در نظر داشت برنامه اصلاحات اقتصادی خاصی را مانند خصوصی سازی بخش های انرژی و مخابرات ، افزایش مالیات ها و كنترل مخارج دولتی به اجرا درآورد . اكنون این برنامه ها عملا متوقف شده اند .
تنها بخش اقتصادی در لبنان كه بلافاصله پس از پایان جنگ ۳۳ روزه نیز شرایط خوبی را تجربه كرد ، سهام شركت های تولید سیمان و فولاد بود ، زیرا پیش بینی می شد كه درخواست این محصول افزایش زیادی پیدا كند .
● بانك جهانی وارد می شود
بانك جهانی اعلام كرده كه وامی ۷۰ میلیون دلاری را به منظور كمك به لبنان برای بازسازی اختصاص خواهد داد . این پول در یك صندوق امانت قرار داده می شود و بار قرض اضافه ای را به لبنان تحمیل نخواهد كرد . وعده بانك جهانی برای اعطای این مبلغ به لبنان بخشی از برنامه های بین المللی برای كمك به دولت لبنان در امر بازسازی تاسیسات ویران شده در حملات هوایی اسرائیل است . لبنان پیش از این هم وعده دریافت ۹۴۰ میلیون دلار كمك از كشورهای شركت كننده در كنفرانس استكهلم برای بازسازی را دریافت كرده است . در همین حال ، دولت لبنان هشدار داده كه قرض های عمومی دولت احتمالا تا پایان سال جاری میلادی به ۴۱ میلیارد دلار خواهد رسید كه احتمال بروز مشكلات جدید برای لبنان را به همراه خواهد داشت .
مبلغی كه قرار است از سوی بانك جهانی به لبنان اعطا شود در قالب یك صندوق امانت و به منظور پیشبرد پروژه هایی كه پیشتر آغاز شده و نیمه كاره مانده اند مورد استفاده قرار خواهد گرفت . گفته می شود كه قسمت بیشتر آن در امور شهری و آب صرف خواهد شد . بخشی دیگر از آن به راه اندازی برنامه ای برای احیای بخش خصوصی اقتصاد لبنان اختصاص خواهد یافت و برای از سرگیری فعالیت شركت های كوچك و متوسط متمركز خواهد شد .
سناریوهای مختلفی برای پیش بینی عواملی كه آینده اقتصاد لبنان را در زمان پس از جنگ شكل خواهند داد ، وجود دارد . مردم لبنان ، در میانه ارقام برآورد شده و اختصاص مبالغی از سوی جامعه بین المللی برای بازسازی لبنان سرگردان مانده اند و نگرانی های مخصوص به خود را دارند . پس از مناقشه ۳۳ روزه ، عده ای از آن ها با این حقیقت مواجه شدند كه اموال یا خانه یا شغل خود را از دست داده اند و امروز نگرانی شدیدی برای آینده شان دارند . « آیا می توانم شغل جدیدی پیدا كنم ؟ آیا فرزندانم می توانند كاری برای خود دست و پا كنند ؟ آیا می توانم با اطمینان سرمایه گذاری كنم ؟ » این دغدغه ها از جمله مواردی است كه ذهن مردم لبنان را برای آینده اقتصادی این كشور و تأثیر آن بر زندگی شان مشغول كرده است . زمان ، بسیار سریع می گذرد و لبنان زمان زیادی برای بازسازی در اختیار ندارد .
●فاجعه زیست محیطی و تاریخی
سواحل بیروت كه زمانی مهم ترین منبع درآمد لبنان از صنعت توریسم به شمار می آمدند ، از زمان پس از جنگ تاكنون ، در معرض نابودی كامل قرار گرفته اند . دو ماه پیش ، حمله هوایی اسراییل و بمباران نیروگاهی كه در حوالی ساحل قرار داشت باعث نشست نفت و سرازیر شدن آن به آب های دریای مدیترانه شد . تلاش های دو ماه اخیر برای پاك سازی این سواحل نیز بسیار كند پیش می رود و تاكنون تنها سه درصد از نفت وارد شده به دریا پاكسازی شده است . تیمی شامل كارشناسان فرانسوی كه به این منظور به منطقه اعزام شده ، پیش بینی كرده كه پاك سازی سواحل لبنان از نشت نفت یك سال طول می كشد . ماجرای نشت نفت در اواسط ماه ژوئیه اتفاق افتاد . هواپیماهای جنگی اسراییل ، نیروگاه « جیه » را هدف حملات خود قرار دادند و ۱۱۰ هزار بشكه سوخت و نفت وارد مدیترانه شد . از آن زمان به بعد ، صنعت گردشگری و ماهیگیری لبنان عملا فلج شده و بدترین فاجعه زیست محیطی در لبنان رخ داد . تاكنون كمتر از ۳۵۰۰ بشكه از نفتی نشتی به درون آب ، پاكسازی شده و این در حالی است كه تا چند هفته پیش ، اسراییل مرزهای هوایی و دریایی لبنان را مسدود كرده بود و این امر ، امكان آغاز عملیات پاك سازی را از تیم فرانسوی گرفته بود .
حدود دو سوم ساحل صخره ای زیبای مدیترانه در لبنان ، از نشت نفت آسیب دیده است . نفت نشتی تا ۱۵۰ كیلومتر پیش رفته و حتی بر ساحل سوریه هم تأثیر گذاشته است . كارشناسان بین المللی معتقدند هر چه بیشتر زمان رسیدگی قطعی و جدی به این فاجعه به تاخیر بیفتد ، ابعاد آن وسیع تر و حل آن مشكل تر خواهد شد .
حمله هوایی اسراییل به نیروگاه « جیه » باعث نابودی شش تانكر سوختی شد . اسرییل ادعا می كرد این حمله را به عنوان بخشی از برنامه هایش برای هدف قرار دادن تاسیسات و تجهیزات مورد استفاده توسط حزب الله صورت داده است اما مردم و دولت لبنان معتقدند كه اسراییل این نیروگاه و برخی تاسیسات زیربنایی دیگر در لبنان را هدف حملات خود قرار داده تا لبنان را به زانو درآورد و موفق هم نشده است .
اسراییل پا را از این هم فراتر گذاشته و ادعا كرده است كه علت نشت گسترده نفت این نیروگاه ، حملات هوایی نبوده و علت آن مشخص نیست و به همین دلیل اسراییل مسوولیت آن را به عهده نمی گیرد .
اما صنعت ماهی گیری در این بخش از سواحل لبنان نیز به كلی نابود شده است . از سوی دیگر ، در سواحل لبنان كه هر ساله شاهد حضور هزاران گردشگر بود . بیش از ۳۰ ساحل ماسه ای و صخره ای ، آلوده به نفت شده اند . آثار باستانی لبنان هم از این فاجعه آسیب دیده است . در ۴۰ كیلومتری شمال شهر بیروت ، بندر باستانی « بایبلوس » كه پیشینه اش به هفت هزار سال پیش برمی گردد . از این نشست نفت آسیب جدی دیده است . نفت به درون پایه های دیوارهای آن نشت كرده و سنگ های دو برج باستانی در آستانه ورودی این بندر را لكه دار كرده است . كارشناسان بین المللی اعلام كرده اند این منطقه باید در ۱۰ هفته پاكسازی كامل شود و تمیز كردن آن با دست و با احتیاط كامل انجام پذیرد . اگر این عملیات تا رسیدن زمستان انجام نشود ، این منطقه باستانی به شدت آسیب می بیند .
از سوی دیگر ، در مدیترانه معمولا امواج كافی از سمت اقیانوس به سمت دریا و ساحل نمی آید تا به پاك سازی نسبی آن كمك كند و سواحل لبنان كه معمولا برای صیدماهی های مهاجر مثل ماهی تن مناسب بود . اكنون شاهد چسبیدن لكه های نفتی به كف دریاست و به همین دلیل زندگی گیاهان و ماهی های دریا به خطر افتاده است . وزیر امور محیط زیست لبنان اعلام كرده كه ۱۰ سال طول می كشد تا اكوسیستم منطقه شرق مدیترانه در لبنان از این فاجعه زیست محیطی نجات پیدا كند . البته كشورهای هم ساحل با مدیترانه از جمله فرانسه ، اسپانیا و ایتالیا ، تیم هایی را برای كمك به نیروی دریایی لبنان برای پاك سازی اعزام كرده اند و پیش بینی می شود این عملیات ، هزینه ای برابر ۱۰۰ میلیون دلار دربرداشته باشد . همزمان ، لبنان درصدد است در این مورد از اسراییل شكایت كرده و غرامت بگیرد . كارشناسان بین المللی اعلام كرده اند كه اسراییل باید یك میلیارد دلار غرامت بپردازد .● مناقشات سیاسی
بمباران ، پایان یافته و به ظاهر ، آرامش به لبنان بازگشته است . اما عرصه سیاسی لبنان هنوز هم دوران طوفانی را سپری می كند . در دوران مناقشه ۳۳ روزه اسراییل و حزب الله ، آتش بسی نسبی در میان گروه های مختلف در عرصه سیاسی لبنان برقرار شده بود . اما پس از خاتمه مناقشه ، بحث های سیاسی در میان گروه های مختلف لبنانی به شدت افزایش یافته است . مقامات حزب الله به طور علنی و آشكار ، دولت لبنان را به همكاری با اسراییل و حامیان غربی اش برای « اعمال فشار و نابودی مقاومت » متهم كرده اند . حتی « میشل عون » ، كه حزب مسیحی میانه رویش با عنوان « نهضت میهن پرستی آزاد » از لحاظ تاكتیكی متحد حزب الله است ، دولت لبنان را شبكه ای مافیایی خطاب كرده كه در حالی كه كاری انجام نمی دهد ، به كمك های خارجی در دوران پس از جنگ چشم دوخته است .
در مقابل ، ائتلاف حاكم بر لبنان كه متشكل از گروه های سنی مذهب ، مسیحیان راست گرا و گروه های مستقل لیبرال است ، به عملكرد حزب الله انتقاد می كنند . انتقاد طرفین در عرصه سیاسی لبنان از یكدیگر گاهی چنان افزایش می یابد كه به نظر می رسد به رغم برقراری آتش بس در لبنان ، این اختلافات می تواند در آینده مشكل ساز شود ؛ به خصوص با توجه به آن كه آتش بس برقرار شده ، تعهدات و وظایفی را متوجه دولت لبنان كرده است . قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد كه به مناقشه نظامی لبنان و اسراییل پایان بخشید ، تاكنون در آرام كردن اوضاع منطقه موثر بوده و كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل متحد نیز آن را « پیشرفتی قابل ملاحظه » خوانده است . اما همین قطعنامه ، باعث اختلافاتی در درون لبنان شده است .
به گفته كوفی عنان به رغم آن كه آتش بس در چند مورد از سوی طرفین نقض شده است اما بخش مهم قطعنامه ، یعنی خروج همزمان نیروهای اسراییلی از جنوب لبنان و اعزام نیروهای ارتش لبنان و صلح بانان بین المللی به منطقه به خوبی به اجرا درآمده است . چندین كشور ، وعده اعزام نیروهای حافظ صلح خود به لبنان را در سطح بین المللی مطرح كرده اند . و تعداد نیروهای صلح بان بین المللی به زودی به پنج هزار نفر خواهد رسید . این ، همان تعداد نیرویی است كه در صورت اعزام آن ها به جنوب لبنان ، اسراییل باید به كلی منطقه را تخلیه كند .
قرار است تعداد نیروهای بین المللی صلح بان اعزامی به لبنان تا ماه فوریه میلادی به ۱۵ هزار نفر هم برسد . در حال حاضر هم تعداد نیروهای چندملیتی در لبنان ، در زمان برقراری صلح ، بی سابقه است .
ظاهرا سازمان ملل متحد تحركات جدیدی ، را هم برای مناقشه لبنان صورت داده است . كوفی عنان دبیر كل این سازمان نمایندگانی را برای بررسی اوضاع و مذاكره به منطقه فرستاده و اعلام كرده كه بحث مالكیت مزارع « شبعا » را هم بررسی می كند . از سوی دیگر ، برداشته شدن تحریم فلج كننده هوایی و دریایی لبنان از سوی اسراییل ، راه ارسال كمك های بین المللی را به این كشور هموار كرده است . ارسال ژنراتورهای برقی ، تانكرهای موقت انتقال آب و كمك مالی به مردم آسیب دیده از جنگ در جنوب و لبنان ، از جمله اقداماتی است كه انجام گرفته است . جا به جا كردن و تخلیه آوار در مناطقی مانند حومه جنوبی بیروت نیز آغاز شده است . اما هنوز كارهای زیادی هست كه باید انجام شود . علاوه بر املاك و وسایل خصوصی مردم كه در جریان جنگ ویران و نابود شده است . بسته شدن كارخانه ها ، بالا رفتن حق بیمه و كاهش شدید گردشگران ، مشكلات جدیدی را در لبنان به وجود آورده است . جنوب لبنان با خطر بزرگی به نام بمب های خوشه ای منفجر نشده و پراكنده در خاك لبنان مواجه است كه در عین ممانعت از بازسازی برخی منطقه ها , دسترسی برخی كشاورزان به زمین هایشان را محدود كرده است . از زمان پایان مناقشه ۳۳ روزه ، ده ها لبنانی بر اثر انفجار این بمب ها جان خود را از دست داده اند .
از سوی دیگر ۱۳۰ هزار لبنانی در جریان جنگ بی خانمان شده اند ؛ برای مثال دهكده « الخیام » كه ۳۰ هزار نفر را در خود جا داده بود ، زیر آتش شدید توپخانه اسراییل قرار داشت و با وجود آن كه مقاومت می كرد اما پس از جنگ هزارخانه از ۴۸۰۰ خانه این دهكده ویران شده و از هر پنج مدرسه نیز چهار مدرسه غیرقابل استفاده است . سه هزار خانه مسكونی در این دهكده نیز آسیب جدی دیده است . دهكده های مشابه الخیام در لبنان بسیار زیاد است .
بلافاصله پس از پایان مناقشه ۳۳ روزه ، حزب الله كمك به افراد آسیب دیده از جنگ را به یاری ایران و سوریه آغاز كرده اند . سرعت و تأثیر عملیات حزب الله در ارایه كمك به مردم جنوب لبنان به قدری زیاد بود كه دولت لبنان تقریبا حس می كرد از قافله عقب مانده است . كمك های حزب الله به مردم آسیب دیده از جنگ باعث شد كه محبوبیت این گروه مقاومت بیش از گذشته افزایش یابد ، تعداد زیادی از مردم لبنان معتقدند حزب الله در این امر ، دولت لبنان را پشت سر گذاشته است .
قرار است از كانال های دیگری هم به مردم لبنان كمك مالی شود . اما تاكنون كمك های حزب الله بیشترین توجه را به خود اختصاص داده است . در همین حال ، حزب الله اعلام كرده كه در مقابل فشارهای غرب برای زمین گذاشتن سلاح هایش مقاومت خواهد كرد . حامیان حزب الله در برابر اسراییل ، دیگر امكان آن كه ارتشی دیگر بخواهد پا پیش بگذارد و حزب الله را وادار به خلع سلاح كند ، وجود ندارد . پیش از وقوع این مناقشه نیز دولت لبنان در مقابل فشارهای غرب برای خلع سلاح حزب الله تاكید كرده بود كه حزب الله ، نه یك گروه شبه نظامی ، بلكه یك گروه مقاومت به شمار می رود . از آن جا كه جامعه بین المللی نیز از خطرات احتمالی خلع سلاح حزب الله در شرایط كنونی آگاه است ، به نظر می رسد سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا تا حدودی مواضع خود را در این مورد تعدیل كرده اند . كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل متحد اعلام كرده كه باید از رویكردی سیاسی و تدریجی برای تعریف جدول زمانی آینده استفاده كرد و این مساله را از طریق مذاكره حل كرد . به این ترتیب به نظر می رسد جامعه جهانی نیز قصد ندارد در این مورد از زور استفاده كند . البته دبیر كل سازمان ملل متحد در عین حال تاكید دارد كه خطر بحران هنوز از سر خاورمیانه نگذشته است و احتمال وقوع حوادث غیرقابل پیش بینی مشابه جنگ اخیر را در مناطقی مانند سرزمین های اشغالی فلسطین نباید نادیده گرفت . عنان معتقد است كه جامعه بین المللی باید برای ایجاد صلح پایدار در خاورمیانه تلاش كند ؛ زیرا هر یك از بحران های خاموش خاورمیانه ، پتانسیل انفجار و به بحران كشاندن تمام منطقه را دارند .

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم