مهار هیولایی به نام بنزین

بالاخره پس از وعده‌های مختلف مسئولان كه از چند سال پیش آغاز شد، طرح صرفه‌جویی در بنزین با توزیع كارت هوشمند از اواخر سال جاری اجرایی می‌شود.
بر اساس اعلام مدیر عامل شركت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، قرار است كه این طرح برای اولین بار در شهر كرج به اجرا درآید و پس از آن ۱۲۰جایگاه مصرف سوخت استان تهران و سپس كل كشور را تحت پوشش قرار دهد.
هر چند طی سال‌های گذشته، مصرف بی رویه بنزین در كشور مورد نقد و محل مناقشه بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی و شهری بود كه سرانجام با اجرای طرح كارت هوشمند، در ماه‌های آینده به سرانجامی مناسب رسید.
در اواخر سال گذشته هنگامی كه مجلس در حال تصویب بودجه سال ۸۵ كشور بود، به دولت اجازه داد تا در شش ماهه اول سال مقدمات اجرای كارت هوشمند را فراهم آورد و از نیمه دوم سال سهمیه‌بندی بنزین به منظور كاهش در این فرآورده ارزشمند را اعمال كند.
اما هنوز سال به نیمه نرسیده بود كه مجریان طرح كارت هوشمند از عدم آمادگی برای اجرای آن خبر دادند.
درست در همین زمان بود كه دولت در لایحه الحاقی، از مجلس خواست تا برای واردات بنزین در نیمه دوم سال بودجه‌ای معادل ۴ میلیارد دلار را به تصویب برساند كه این نكته تا به امروز به محل مناقشه مجلس‌نشینان و دولتیان تبدیل شده است.
● كابوس مصرف بی‌رویه بنزین
الگوی مصرف بنزین در كشور، بنابر آمار منتشر شده، دارای ناكارآمدی است. با توجه به سرانه مصرف بنزین در كشورهای جهان، می‌توان گفت كه كشور ما در زمره پرمصرف‌ترین كشورهای دنیاست.
بر اساس آمار منتشر شده در سال۱۳۸۲ هر ایرانی در هر روز معادل ۸ لیتر بنزین مصرف می‌كرد.
از سویی معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اعلام یك خبر، زنگ خطر را به صدا درآورد؛ مصرف بنزین در كشور از ۳۳ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۷۵ به ۷۳میلیون لیتر در روز در سال۸۵ افزایش یافته است.
به تعبیر و حسابی سرانگشتی می‌توان به این واقعیت توجه كرد كه میزان رشد مصرف بنزین در پنج سال گذشته سالانه ۱۰ درصد بوده است.
از سویی سهم قابل توجهی از بنزین مصرفی كه روزانه در تهران و سایر نقاط كشور مصرف و باعث آلودگی بیشتر هوا می‌شود، به صورت كالایی وارداتی از سایر كشورهای جهان خریداری شده و باعث اتلاف منابع مالی فراوانی می‌شود.
بدین ترتیب كه با افزایش میزان مصرف بنزین در كشور، مقدار قابل توجهی از این فرآورده‌ از خارج وارد می‌شود.
میزان واردات بنزین از ۷/۳ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۷۵ به ۲۵ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۸۴ افزایش یافت. بر اساس این آمار واردات بنزین در سال ۱۳۸۵ به بیش از ۳۰ میلیون لیتر رسیده است.
این در حالی است كه بر اساس سند چشم‌انداز۲۰ ساله مصرف بنزین در كشور، پیش‌بینی می‌شود كه این رقم به ۱۶۴ میلیون لیتر در روز برسد.
از سویی رشد میزان مصرف بنزین در طول‌ سال‌‌های گذشته در حدود ۵/۴ درصد پیش‌بینی شده بود كه با رشد ۱۰درصدی این پیش‌بینی نیز تحقق نیافت.
● ناكارآمدی حمل و نقل عمومی
شكی نیست كه نحوه استفاده از بنزین در كشور، یكی از استثنایی‌ترین و بدترین وضعیت مصرف در كشورهای جهان است.
بی‌تردید نباید فراموش كرد كه این وضعیت ناشی از اعمال سیاست‌های غلط مسئولان در دوره‌های گذشته بود.
تولید فراوان خودرو و نبود بازارهای مناسب جهانی برای صادر كردن آنها از سویی و اعمال سیاست‌های حمایتی برای مصرف‌كننده و پایین‌بودن قیمت تمام شده بنزین كه در كشور عرضه می‌شود، موجب افزایش مصرف در سال‌های اخیر شده است.
اگرچه افزایش مصرف بنزین را بسیاری از مسئولان به دلیل ناكارآمدی سیستم حمل و نقل عمومی شهرهای بزرگ و همچنین، میل فراوان شهروندان به استفاده از خودروهای شخصی می‌دانند.
اما نمی‌توان تمامی عوامل ذكر شده برای مصرف بی‌رویه بنزین را نادیده گرفت. آیا تنها با اجرای طرح كارت هوشمند و یا سهمیه‌بندی بنزین و یا اجرای هر طرح محدودیتی دیگر می‌توان مصرف این فرآورده‌ را معقول كرد؟
آیا بدون گسترش، سیستم‌ حمل و نقل عمومی كارآمد و ساماندهی حمل و نقل شهری، امكان تغییر این الگو در نحوه اداره جامعه خللی به وجود نمی‌آورد؟! بی‌تردید هزینه‌های ناشی از خرید و واردات بنزین معضلی است كه فراروی مدیران كشور وجود دارد، اما برای منطقی كردن میزان مصرف بنزین در كشور باید به اجرای برنامه‌های زیرساختی بیشتر همت گمارد.
● ۱۴ میلیارد دلار در سال
در سال گذشته برای خرید بنزین از خارج مبلغی در حدود ۱۴ میلیارد دلار هزینه شده است.
بی‌تردید این رقم، معادل بودجه سالانه بسیاری از كشورهای جهان است. اگر اندكی به گذشته برگردیم می‌توانیم بودجه كشور را در دوران دفاع مقدس مرور كنیم كه رقمی كمتر از این مقدار است كه صرف خرید بنزین می‌شود.
هم‌اكنون ۱۴ میلیارد دلار تقریباً با اعتبارات عمرانی كشور در سال ۱۳۸۵ برابری می‌كند.
بی‌تردید صرف این میزان از بودجه دولت در زیرساخت‌های كشور می‌تواند موجب افزایش توان تولیدی در عرصه‌های مختلف شود.
در سال‌هایی كه قیمت نفت دچار تحول شده است، استفاده بیش از ۴۰ درصد از تولیدات نفت در داخل آن هم از روی اهمال و سستی شهروندان، نگران‌كننده است.
آیا این عجیب نیست كه كشور ما مصرف‌كننده بیش از ۴۰ درصد از تولیدات نفت خام است و تنها ۶۰ درصد از این كالای پر ارزش جهانی را مبنای حیات خود قرار داده است؟
بی‌شك اجرای طرح كارت هوشمند، راهی است كه دولت می‌بایست از سال‌ها پیش بدان توجه می‌كرد، اما به دلیل مشكلات ساختاری تا به امروز استفاده از آن مورد وثوق چندانی نبود و هم‌اكنون كه این زخم دیرینه زبان گشوده برای حل آن به اجرای كارت هوشمند روی آورده شده است.
اگرچه در نگاهی منطقی، اجرای این سیستم چندان درمان قطعی و یقینی مصرف بی‌رویه بنزین نیست، اما به عنوان طرحی قابل اجرا، می‌تواند مورد توجه باشد.
● مسابقه برای تولید هوای آلوده
مصرف روزانه ۸ لیتر بنزین از سوی هر شهروند چه آثاری به جای می گذارد؟ ما علاوه بر استفاده از یارانه‌های اختصاص یافته به این كالا، با مصرف بنزین هوای شهر را آلوده‌تر می‌كنیم.
ممكن است كه برای تردد در شهر، با استفاده از خودروهای شخصی، راحت‌تر باشیم، اما در هر روز ۵/۲ كیلوگرم آلودگی به هوای شهر هدیه می‌دهیم. بی‌تردید با اجرای كارت هوشمند، علاوه بر كاهش مصرف بنزین در كشور كه موجب جلوگیری از اتلاف منابع مالی می‌شود، در هوای بسیاری از شهرهای آلوده نیز تغییر به وجود می‌آید و بسیاری از شهرها از صرفه‌جویی‌های ناشی از كاهش مصرف بنزین امكان تقویت سیستم‌های حمل و نقل عمومی را می‌یابند.
اما شكی نیست كه استفاده از كارت‌های هوشمند بر قیمت بسیاری از كالاها و خدمات تأثیر بسزایی خواهد داشت.
با توجه به اینكه هر خانوار هزینه‌ای معادل ۳ تا ۵ درصد درآمد را به حمل و نقل اختصاص داده است، در صورت اجرای طرح كارت هوشمند و سهمیه‌بندی، افزایش نرخ حمل و نقل، تأثیر چندانی در اقتصاد خانوار در شهرها و روستاها نخواهد داشت.
اما از آنجا كه بنزین تأثیر غیرمستقیمی بر كالاها و خدمات دارد و افزایش قیمت رابطه مستقیم با مصرف بنزین برای تعادل دارد، می‌توان انتظار افزایش قیمت را داشت.
به تعبیر بسیاری از كارشناسان افزایش۲۰ درصدی قیمت بنزین سهمی برابر ۱۰۰درصد افزایش در هزینه‌های حمل و نقل شهری و كالاها دارد. همه اینها در زمان اجرای طرح كارت هوشمند و به ویژه در پایان سال می‌تواند موجب نگرانی شود.

مرضیه سبزعلیان

منبع : روزنامه همشهری