عوامل موثر بر بهبود مدیریت مدارس دوره متوسطه

سازمانهای آموزشی یکی از انواع سازمانهای بسیار پیچیده و متنوعی است که بعد از قرن بیستم و انقلاب صنعتی در سطح بسیار گسترده ای در جوامع مختلف ظهور پیدا کرد.
این سازمانها در زمره مؤسسات خدماتی است که به علت ماهیت انسانی، تربیتی و معنی آن، تعداد اهداف، پیچیدگی ارزشیابی، حرفه ای بودن کارکنان آن از حساسیت و اهمیت فوق العاده برخوردار است.
این ویژگیها سازمانهای آموزشی را نیازمند الگو و سبک مدیریت و رهبری خاصی می‌نماید. این سازمانها برای رسیدن به اثربخشی، کارایی و افزایش بهره‌وری همواره مستلزم شیوه های رهبری اثربخش و بهبود مستمر هستند.
در میان سازمانهای آموزشی، دوره متوسطه به دلیل شرایط خاص دوره نوجوانی و جوانی شکل‌گیری شخصیت، استقلال‌طلبی، گروه گرائی و تربیت شغلی، آمادگی ورود به جامعه و به عهده گرفتن مسئولیت زندگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است كه آن را می‌توان پلی میان آموزش و زندگی تلقی نمود.
مهمترین عامل در تحقق این اهداف استفاده مطلوب و بهینه از منابع انسانی و امكانات مدیران مدارس هستند كه باید شیوه‌های خود را همواره بهبود بخشند.
از ویژگیهای قرن اخیر، تحولات و تغییرات سریع اجتماعی است این تحولات نیازها، ارزشها، هنجارها و شیوه زندگی انسان‌ها را تغییر داده است.
سازمان‌ها جزئی از نظامهاییی محسوب می‌شوند كه از تغییر و تحولات محیطی تأثیر می‌گذارند. سازمان‌ها و مدیریت دو جزء تفكیك ناپذیر از زندگی اجتماعی هستند كه به قصد تحقق اهداف بوجود آمدند.
این سازمان‌ها برای كارآتر و اثربخش‌تر شدن، همواره نیازمند بهبود مستمر هستند. مدیریت به عنوان یكی از اركان توسعه در كنار توسعه در كنار منابع و امكانات، سرمایه و نیروی انسانی نقش اصلی و محوری را در سازمان‌ها به عهده دارند. ومدیریت سازمان‌های رسمی به ویژه مدیریت آموزشی به دلیل تغییرات و تحولات محیطی و كار با انسانها و استفاده بهینه از امكانات مادی و منابع انسانی در چهارچوب نظام ارزشی جامعه همواره نیازمند بهبود و بهسازی است.
بهبود سازمان مدیریت دو مقوله كاملاً مرتبط و مكمل یكدیگرند كه شامل اهداف، روشها، ساختار، توزیع قدرت و ارزیابی می‌گردد. بهبود متكی بر تغییر و تحول است و تلاش می‌كند با توجه به یافته‌های علوم رفتاری در كل سازمان فعالیتهایی را برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت و كنترل نماید، تا اثربخشی و كارآیی سازمان را افزایش و خود را با محیط و تحولات سازگار و خود موجب تحول در جامعه گردد. (برومند ۱۳۷۳)
بهبود مدیریت یك استراتژی برای تغییر باورها، ارزشها، فعالیتها و ساختار سازمان به منظور سازگاری با شرایط محیطی است و پیشینه‌ای با سابقه علم مدیریت دارد.
تیلور با ارائه اصول چهارده گانه، نظریه پردازان علوم رفتاری با شناسایی رفتارهای فردی و گروهی و نظریه‌های سیستمی و اقتضایی با تلفیق همه موارد و با در نظر گرفتن شرایط در بهبود مدیریت و هر چه كاراتر و اثربخش‌تر نمودن سازمان‌ها بوده‌اند.
رفتار و عملكرد مدیر یك مدرسه مانند هر فرد دیگری تحت تأثیر نگرشها، مهارتها، آگاهیها و تواناییهای اوست. تعیین رفتار بر اساس نگرشها در روانشناسی و مشاوره بسیار مرسوم است. در این رابطه نظریات راجرز و دیگر صاحبنظران شناخت درمانی از اهمیت فوق‌االعاده‌ای برخوردار است.
طبق این نظریات، نگرشها تعیین‌كننده رفتار انسانها هستند و می‌توان از آنها در تبیین، پیش‌بینی و تشخیص رفتارها استفاده نمود. نگرشها را فرد با خود به سازمان می‌آورد. این نگرشها عامل سازگاری یا عدم سازگاری فرد با محیط خواهد بود و بر عملكرد فرد در سازمان اثر می‌گذارد.
نگرشها را معمولاً به سه بخش شناختی،‌ عاطفی، رفتاری (عملی) تقسیم می‌كنند. لذا با توجه به نقش محوری مدیر در مدرسه نگرشهای او در این سه زمینه می‌تواند موجب بهبود مدیریت آموزشی و تحقق اهداف آموزشی به صورت كارا و اثربخش باشد.
پژوهشها و تحقیقات فوق هر كدام یا چند بعد از عوامل مؤثر بر بهبود مدیریت را به صورت مقطعی و عواملی جدا از یكدیگر و بر روی نمونه‌های محدودی از اعضای نظام آموزشی مورد مطالعه قرار داده‌اند. در صورتی كه لازم است عوامل مؤثر بر بهبود مدیریت با توجه به پیشرفتهای جدید علم مدیریت آموزشی در قالب یك مدل و فرآیند مرتبط با یكدیگر بر روی كلیه دست‌اندركاران آموزش متوسطه مورد پژوهش قرار گیرد.
همچنین تحولات و تغییرات اجتماعی فرهنگی، بررسی این عوامل را در شرایط جدید ضروری می‌سازد. مسأله اصلی این پژوهش این است كه چه عواملی در چهارچوب یك مدل به صورت منظم می‌تواند منجر به بهبود مستمر مدیریت آموزشی گردد
یكی از اهداف اصلی جوامع رسیدن به توسعه در همه ابعاد است. تحقق توسعه در یك جامعه به عوامل متعددی چون سرمایه، تكنولوژی، نیروی انسانی متخصص و متعهد، مدیریت كارآمد و اثربخش نیازمند است. این عوامل و به كارگیری آنها مستلزم توسعه فرهنگ، ارزشها و باورهای خاص و یژه‌ای مانند ترقی‌خواهی، خردگرایی، آزادی اندیشه، شكیبایی، نوآوری، تلاش مستمر، صرفه‌‌جویی، نظم، انضباط، كار گروهی و خلاقیت است.
بنابراین وجود یك نظام فرهنگی كارآمد كه درصدد رشد، تكامل و مطلوبیت جامعه است می‌تواند مبنای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی یك جامعه گردد. آموزش و پرورش تنها نهادی است كه به صورت رسمی وظیفه تعلیم و تربیت افراد جامعه را در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به عهده دارد.
دوره متوسطه به دلیل آماده‌سازی نیروی انسانی برای ورود به جامعه و بازار كار، مسئولیت‌پذیری، استقلال‌طلبی و رشد شناختی و عاطفی نوجوانان و نهادینه كردن فرهنگ توسعه از اهمیت خاصی برخوردار است. حركت در راستای این اهداف مستلزم توجه خاص به نظام آموزشی دوره متوسطه، اهداف، محتوی كتب تحصیلی، شیوه‌های تدریس و چگونگی ارزشیابی پیشرفته تحصیلی است.
در طول دهه گذشته برای افزایش عملكرد مدارس، اصلاحات آموزشی زیادی به عمل آمده است. این افزایش انتظارات با عنایت ویژه به شیوه مدیریت و چگونگی اداره مدرسه همراه بوده است. در این رابطه اكثر نظامهای آموزشی جنبش و نهضتی برای بهبود مدیریت مدارس بوجود آمد.
در حال حاضر مجموعه منظمی از پروژه‌های بهبود مدرسه و مدیریت مدارس در دسترس است كه عوامل مؤثر بر بهبود مدیریت مدارس را تا حدودی شناسایی نموده‌اند و می‌تواند مورد استفاده مدیران قرار گیرد.
شواهد و قرائن حاكی از این است كه برای بهبود مدرسه امكانات گسترده‌ای وجود دارد. به شرطی كه در مدارس رسالتی روشن و اهدافی دقیق وجود داشته باشد و كاملاً از آن حمایت شود. با توجه به فرآیند تغییر و تحولات اجتماعی باید به این نكته توجه داشت كه ارائه رسالت روشن در مدرسه منجر به آشفتگی، یأس، ناامیدی و شكست نسبت به مدرسه خواهد شد. از طرف دیگر اساس و هسته اصلی هر كوششی برای بهبود مدرسه تلاش مدیریت و معلمان با همدیگر به صورت یك كل واحد منسجم است.
بنابراین تصمیم‌گیری رهبری مشاركتی، تمركز بر بازده پیشرفت تحصیلی توجه به تغییر در همه سطوح مدرسه (معلم، كلاس، مدیریت مدرسه) ارزشیابی مستمر، با توجه به شرایط و عوامل فرهنگی، ارائه خط مشی‌های دقیق و اجرای آن از عوامل موثر بر بهبود مدرسه تلقی می‌شود كه دائماً باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرند. با افزایش تنوع فرهنگی و ارزشها در نظام آموزشی، طراحی و ارائه آموزش و پرورش موفق مشكلتر خواهد شد. با این كه مسئولان، مدیران و دبیران به سختی مشغول فعالیتند، همچنان مورد انتقاد و آماج حملات بعضی از گروههای اجتماعی قرار دارند، بنابراین باید زمینه بهبود و موفقیت نظام آموزشی را فراهم نمود.
در این راستا بهبود مدیریت ركن اساسی است كه می‌توان عوامل مؤثر بر آن را از طریق نظرسنجی شناسایی نمود. تاكنون برای رسیدن به بهبود نظام آموزشی به قانون گذاری بیشتر و مدیریت خرد توجه شده در صورتی كه موفق نبوده است.
بنابراین راه چاره را باید در بهبود مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیك جستجو نمود و اولین راه آن نظرسنجی از مدیران، مسئولان و دست اندكاران نظام آموزشی است.
مدیران، مسئولان و دبیران ممكن است بهعلت عدم نظام ارزشی یكسان و احتالاً خرده فرهنگها و نقشهای متفاوت سازمانی با برخورداری از قدرتهای متفاوت از نگرشها باورها و عقاید متفاوتی نسبت به میزان عوامل مؤثر بر بهبود مدیریت برخوردار باشند. بنابراین ضرورت دارد نظریات این افراد را مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد.
از طرفی نظرسنجی از زیردستان در مورد كاری كه به آنها مربوط است باعث به دست آوردن عقاید و ایده‌های جدید و كاربردی برای مدیران ارشد و ایجاد احساس قابل احترام بودن و اهمیت داشتن كاركنان و در نتیجه تفاهم بین زیردستان و فرودستان است.
بنابراین تنوع فرهنگی و ارزشی، تغییرات فرهنگی اجتماعی، نقشهای متفاوت سازمانی و تأثیر نقشها بر نگرشها و باورهای افراد، نیاز بهبود مستمر سازمان، مشاركت زیردستان در فرآیند مدیریت،‌ دستیابی به نگرش زیردستان برای برنامه‌ریزی و آموزشهای ضمن خدمت از موارد ضروری است و میزان تأثیر عوامل فردی و میزان تأثیر مهارتهای مدیریت مدیران را بر بهبود مدیریت شناسایی و یك مدل مفهومی برای برنامه‌ریزی،‌ آموزش مدیران و انتخاب مدیران شایسته ارائه و یك كارگاه آموزشی برای آموزش مدیریت كار و اثربخش خواهد بود.
یكی از اهداف اصلی جوامع رسیدن به توسعه در همه ابعاد است. فقدان یك رسالت روشن در مدرسه منجر به آشفتگی، یأس، ناامیدی و شكست نسبت به مدرسه خواهد شد. رفتار و عملكرد مدیر یك مدرسه مانند هر فرد دیگری تحت تأثیر نگرشها، مهارتها، آگاهیها و تواناییهای اوست.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان