آزادی و کنترل در تعلیم و تربیت

آزادی حقی است كه، هرانسانی بایدازآن برخوردارباشد.این حق دردوره های مختلف شخصیتی وزیستی صورتهای گوناگون دارد.البته میدان اختیاروآزادی هرفردی متغیرهای گوناگونی دارد: همچون سن،جنس،نژاد،ثروت و....
ولی حدود آزادی فرزندان در تعلیم باید به گونه ای دیگرتعیین شود.به این معنا كه انسان براساس یك سلسله معیارهایی كه تعیین كننده ی میزان اختیاروآزادی اودردوره های مختلف رشد است؛می تواندازآزادی بهره مندشود.واین درحقیقت صورتهای گوناگون آزادی داده شده به اوست.
پس حدود،آزادی عمل یك كودك را،شرایط وویژگیهای شخصیتی ومحیطی اوتعیین می كند. فرددراوایل تولدبه علت محدودیت شناختی،حركتی ورفتاری خودقادرنیست یك پرتگاه را ازیك سطح همواربه خوبی تمیزدهد.یادرصورت مواجه شدن باسقوط،خودرانجات دهد،یاقسمت شكسته ی یك شیشه را،به عنوان جزئی خطرناك آن پدیده درنظرداشته باشد،یادریابدو بدانند كه آب بازی باآب مرگ آفرین چه تفاوتی دارند؟
پس شرایط وویژگیهای سنی این كودك به ما اجازه نمی دهدكه اورابا توجه به حق آزادی اش درمواجهه باخطررهاكنیم وحیات اورابه مخاطره بیندازیم.ولی درعین حال به این معنا هم نیست كه دركلیه جوانب، حقوق اورادرنظرنگیریم.
بنابراین ملاك هایی وجوددارندكه مارا قادرمی سازندآزادی یك كودك تیزهوش رابیشترازیك كودك عادی،ویك كودك عادی رابیشتر ازیك كودك عقب افتاده ذهنی رعایت كنیم .پس آزادی در بحث هابه آزادی اجتماعی به معنای خاص آن مربوط نمی شود،چراكه آزادی اجتماعی، شرایط حقوقی داردوآزادی تربیتی، شرایط علمی وحقیقی.
تعاریف گوناگون ودرك های متفاوت ازآزادی باعث شده است كه نه تنهادرقلمروذهنی بلكه درقلمروعینی نیز آنچنان كه شایسته ی این واژه است نتوانیم آن راتصورودرك كنیم؛ودرجهت مصداق آفرینی آن گام برداریم.لذادربرخی ازخانواده ها،بی بندوباری،سقوط ارزشهاوهنجارهارابه عنوان آزادی قلمدادمی كنند وحذف دیكتاتوری واستبدادرابه عنوان روشی برای جلوگیری ازبه انحراف كشیده شدن وآسیب دیدن فرزندانشان برمی گزینند.بامحروم كردن آشكارفرزندانشان واعضای خانواده هاازحقوق انسانی آنهابراین باورند كه مباداآنهابابرخورداربودن ازآزادی های سالم وحیاتی به انحراف كشیده شوندوآسیب ببینند.امااینها همه احتمال است.
اگرنظام هستی هم براساس چنین احتمالاتی استوارمی شدهیچ حركتی نمی بایستی دركیهان صورت می گرفت.چراكه همیشه احتمال منحرف شدن خورشید ازمدارش می بایست وجود داشته باشد. واحتمال انحراف درآزادی داشتن نیز چنین است.ولی آن چنان ضعیف می نماید كه میتوان گفت در حدصفراست به خصوص باوجودملاكهای ارزشی،اجتماعی وعقلانی درتفویض آزادی بركودك. واین درست بدان می ماند كه بگوییم كودك ما در راه مدرسه تاخانه ممكن است چیزی ببیندیاكسی او رابرباید ویادرجایی...بنابراین،این اختیار راازاوبگیریم.درحالی كه اودر فاصله از خانه تامدرسه واز مدرسه تا خانه می تواندبه كسب مهارتهای اجتماعی بپردازد.ارتباطات كودكانه وسالمی رابادوستانش داشته باشد وبفهمد كه تواناییهایش در روابط اجتماعی در چه حدی است وباید تاچه حدودی افزایش پیداكند.
از دست دادن این فرصت یعنی ازدست رفتن فرصت رشدوپیشرفت وترقی در كسب مهارتهای انسانی واجتماعی. اگر خانواده ،آزادی سالم كودكش راازاوسلب كند،گلی رادریك فضای بسته وآلوده قرارداده كه احتمال پژمردگی آن بسیار زیاداست وسرعت این پژمردگی بسیارتندخوهد بود.
باید اشاره كرد كه بی كفایتی،خجالتی بودن،ناتوانی در كسب حقوق خویش،عدم رعایت حقوق دیگران،ترس از اجتماع،ترس ازمسئولیت پذیری،ضعف درخودگردانی ومسائل بسیار،كودكان ونوجوانان از جمله علائم ناسالمی است كه از سلب آزادی ویاارائه آزادی نامعقول بركودك سرچشمه می گیرد.
پس خانواده ای كه حدود آزادی را بدون بینش تعیین كند ونمی داند حدهرچیزی تا كجاست - یعنی مرز سلامت وناسلامتی،زشت وزیبایی،درستی ونادرستی آن- اگرپدیده ی رفتار،وجودیااحساس ازمرزسلامتی به ناسلامتی،زیبایی به زشتی،درستی به نادرستی گام بردارد،به حرمت وجودی حیات خود وفرزندخودتجاوز كرده اند وشاید چنین خانواده ای بی نظمی،عدم رعایت حقوق دیگران و... را هم به حساب آزادی واختیاركودكش بگذاردنه تخریب،عصیان،بی عدالتی وتجاوز گری وپرخاشگری او.
ولی پدر ومادری كه حدود اختیارفرزندش رابراساس شناخت وآگاهی ودقت، تعیین وتنظیم نكرده اند،باید بدانند كه مفهوم آزادی را با ،رها سازی ناسالم وبی قید وبند وبی حدومرزبودن رفتار اشتباه گرفته ومفهوم اصیل آزادی را درك نكرده اند. چراكه این واژه یكی از ارزشمندترین،زیباترین ولطیف ترین واژه هایی است كه خداوندبه بشرخودهدیه كرده است تا بوسیله آن بتواند حقوق حقیقی خود را بدست آوردوارتباط سالم وزیبا وارزشمندانه باحیات برقراركند.

منبع: فرآیند انسان سازی در تعلیم و تربیت
تهیه و تنظیم :معصومه مرادی
علی میرشاهی

منبع : بانک مقالات فارسی