زندگی نامه حجت الاسلام علی دوانی و اسامی برخی آثارشان

حجتالاسلام علی دوانی در سال ۱۳۰۸ ش در قصبه‏ی «دوان» در شش كیلومتری شمال كازرون به دنیا آمدوی تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز نمود و در سال ۱۳۱۶ ش به شهر آبادان رفته در مدرسه‏ی فنی در رشته‏ی مكانیك مشغول تحصیل شد.
مقارن شهریور ۱۳۲۰ و جنگ جهانی دوم در آن شهر (آبادان) حضور داشت. در سال ۱۳۲۳ برای تحصیل علوم دینی راهی حوزه‏ی علمیه‏ی نجف شد. مدت اقامت وی در شهر نجف بیش از چهار سال طول نكشید و به علت بیماری در سال ۱۳۲۷ ش به ایران بازگشت و تحصیلات خود را در قم ادامه داد. وی طی مدت پنج سال سطوح مقدماتی صرف و نحو، منطق، معانی و بیان و فقه واصول تا شرح معالم و شرح لمعه و شرح تجرید را خواند. در كلام از اساتید و علمایی چون سید محمود گلپایگانی، وحید رشتی، محمد فاضل لنكرانی، محمد صدوقی، آیت‏اللَّه مرعشی نجفی، سلطانی طباطبایی و علی مشكینی بهره‏ها برد. قسمتی از تفسیر قرآن مجید و بخشی از اسفار ملاصدرای شیرازی را از علامه طباطبایی فراگرفت و «شرح منظومه» را از محضر آیات شیخ محمد فكور یزدی، آیت‏اللَّه حسینعلی منتظری و حاج‏آقارضا صدر فراگرفت. سپس درس «خارج فقه» آیت‏اللَّه بروجردی حاضر شد و مدتی هم در درس«خارج فقه» امام خمینی بهره برد. نظر به علاقه‏ای كه به خاندان علامه وحید بهبهانی داشت در سال ۱۳۲۸ ش در نهاوند با یكی از نوادگان وی ازدواج كرد. علی دوانی از بدو ورود به حوزه‏ی علمیه‏ی قم به نویسندگی پرداخت؛ نخست دو مقاله در مجله‏ی «مسلمین» و چند مقاله در روزنامه‏ی «وظیفه» و« ندای حق» از وی چاپ شد. پس از مدتی وی همراه عبدالكریم موسوی اردبیلی، مكارم شیرازی، جعفر سبحانی، امام موسی صدر و واعظ زاده خراسانی و دیگران مجله‏ی علمی و دینی «مكتب اسلام» را در سال ۱۳۳۷ ش دایر كردند. وی با علاقه‏ای كه به نویسندگی داشت آثار متعددی شامل تحقیق، تألیف و ترجمه منتشر كرد.
از وی مقالات متعددی هم در شرح حال فقها و علما در مجلات دینی، به ویژه مجله‏ی مكتب اسلام چاپ شده است. علاوه بر تألیف، وی در مؤسسات آموزش عالی چون دانشكده الهیات دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت معلم و دانشگاه امام حسین (ع)و دانشگاه امام صادق (ع) به تدریس تاریخ اسلام اشتغال داشت. حجت الاسلام علی دوانی از شخصیت‏های هوادار نهضت امام خمینی است و در حوزه‏ی مسایل دینی و فرهنگی و تبلیغ كوشیده است. وی در حدود سال ۱۳۳۰ با مجتبی نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام آشنا شد.
در هنگام خلع ید انگلیسی‏ها از صنعت نفت ایران توسط هیئتی كه حسین مكی و مهندس بازرگان در رأس آن بودند، وی در آبادان حضور داشت.
پس از پایان موفقیت‏آمیز قیام عمومی علما و مراجع به رهبری امام‏خمینی علیه تصویب لایحه‏ی انجمن‏های ایالتی و ولایتی، وی كتاب«نهضت دو ماهه‏ی روحانیون» را به نگارش درآورد. مقارن ماه محرم سال ۱۳۴۲ وی برای انجام تبلیغات اسلامی از طرف امام خمینی به كویت رفت.
در پی ادامه‏ی بازداشت امام خمینی بعد از سخنرانی روز عاشورا در اسفند ماه سال ۱۳۴۲ ایشان و دیگر از از علمای حوزه‏ی علمیه‏ی قم تلگراف اعتراض‏آمیزی به منصور نخست‏وزیر وقت مخابره كردند.
در ادامه‏ی مخالفت و اعتراض مردم با ادامه‏ی بازداشت امام خمینی، ساواك در شامگاه ۱۵ فروردین امام را به قم منتقل و آزاد كرد. یكی از وقایع این مقطع تأسیس دارالتبلیغ اسلامی توسط آیت‏اللَّه سید كاظم شریعتمداری بود. از این پس حجت الاسلام علی دوانی عمده فعالیت‏های فرهنگی و قلمی خود را در این مؤسسه‏ی مذهبی متمركز نمود و به ویژه آن كه مجله مكتب اسلام هم زیر نظر این مؤسسه قرار گرفت.
امام خمینی پس از سخنرانی شدیدالحن خود علیه كاپیتولاسیون در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۴۳ از ایران به تركیه تبعید شد. در ۲۹ اسفند همان سال نامه‏ی سرگشاده‏ای از طرف جمعی از طلاب و فضلای حوزه‏ی علمیه‏ی قم درباره‏ی اجرا نشدن قوانین اسلامی و قانون اساسی كشور و پایان دادن به وضع سیاسی موجود و بازگشت امام خمینی به ایران به امیرعباس هویدا نوشته شد كه حجهٔالاسلام علی دوانی یكی از امضاكنندگان آن نامه بود. در سال ۱۳۴۴ به مناسبت شهادت امام صادق (ع) و سالگرد واقعه‏ی مدرسه‏ی فیضیه‏ی قم، در این مدرسه مراسم سوگواری برگزار شد كه وی نیز در آن مجلس سخنرانی كوتاهی ایراد كرد.
در سال ۱۳۴۷ هیئت مكتب‏الرضا(ع)توسط تعدادی از آذربایجانی‏های مقیم مركز با هدف فعالیت‏های مذهبی و فرهنگی تأسیس شد. این هیئت با دعوت از سخنرانان برجسته درصدد تحقق این اهداف بود و علی دوانی نیز از سخنرانان آن بود. در ادامه فعالیت‏های علمی و فرهنگی پس از تأسیس حسینیه ارشاد توسط افرادی چون آیت‏الله مرتضی مطهری در این مؤسسه هم به ایراد سخنرانی پرداخت در طول این مدت فعالیت‏های قلمی و فرهنگی خود را ادامه می‏داد.
در این مدت حجت الاسلام دوانی در اغلب جلسات روحانیون مبارز تهران شركت می‏كرد. از جمله روابطی كه با آیت‏اللَّه مرتضی مطهری، شیخ محمدتقی فلسفی و علامه محمدتقی جعفری داشت در گزارش‏های ساواك انعكاس یافته است.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن سال ۵۷ وی به جمع‏آوری منابع تاریخی، اعلامیه‏ها و بیانیه‏ها همت گماشت. پس از گردآوری منابع، كتاب ۱۰ جلدی «نهضت روحانیون ایران» را در سال ۱۳۵۸ منتشر كرد كه از آثار قابل توجه وی در زمینه‏ی تاریخ انقلاب اسلامی می‏باشد.
استاد فرزانه علی دوانی در شامگاه روز دوشنبه ۱۸دی ماه ۱۳۸۵مصادف با ۱۸ ذی الحجه ۱۴۲۷بر اثر عفونت داخلی دار فانی را وداع گفت. پیکر مطهر ایشان در صحن عتیق آستانه مبارکه حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد است.
● آثار قلمی وی عبارت است از:
۱) اصول اعتقادی و فروع عملی اسلام، چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‏ی مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم؛
۲) امام زمان در گفتار دیگران، چاپ اول، انتشارات ندای ایمان، تهران؛
۳) بحثی درباره‏ی همراه پیامبر (ص)، مجله‏ی مكتب اسلام
۴) پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، چاپ سوم، انتشارات پیام اسلام، قم
۵) پیشوایان بزرگ ما، سلسله مقالات، مجله‏ی مكتب اسلام
۶) تاریخ اسلامی (از آغاز تا هجرت)، چاپ نهم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‏ی مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۷) نظری اجمالی به جنگ‏های صدر اسلام
۸) سیمای جوانان در قرآن كریم و تاریخ اسلام، چاپ پنجم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران
۹) جهانگردی و جهانگردان نامی، چاپ دوم، نشر میران، تهران
۱۰) داستان‏های اسلامی، ۲ جلد، چاپ دهم، كانون انتشارات محمدی، تهران
۱۱) داستان‏های ما: جلد اول، چاپ پنجم، جلد دوم و سوم چاپ چهارم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران
۱۲) دانشمندان عامه و مهدی موعود (عج)، چاپ اول، دارالكتب الاسلامیه، تهران
۱۳) زن در قرآن: چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۱۴) زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت‏اللَّه بروجردی، چاپ دوم، نشر مطهر، تهران
۱۵)سید رضی مؤلف نهج البلاغه، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‏ی مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۱۶) سیر اجتهاد در اسلام، یادنامه اولین كنگره‏ی نهج‏البلاغه، تهران
۱۷) سیره‏ی ائمه طاهرین(ع)
۱۸) شرح حال و آثار و افكار آیت‏اللَّه بهبهانی (از فقها و مراجع ربع قرن گذشته) چاپ اول، انتشارات كتابخانه صدر، تهران
۱۹) شرح زندگانی استاد كل وحید بهبهانی، چاپ دوم، مؤسسه‏ی انتشارات امیركبیر، تهران
۲۰) شرح زندگانی جلال الدین دوانی، چاپ اول چاپخانه‏ی حكمت، قم
۲۱) شعاع وحی بر فراز كوه حرا، چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‏ی مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۲۲) شیعه در اندونزی، مجله‏ی مكتب اسلام
۲۳) مجموعه مقالات در موضوعات گوناگون، مجلات و روزنامه‏های دینی
۲۴) محدث نامی حاج شیخ عباس قمی، چاپ اول، دارالكتب اسلامیه، تهران
۲۵) مفاخر اسلام: جلد اول، انتشارات امیركبیر، تهران، جلد دوم، چاپ دوم، انتشارات امیركبیر، تهران، جلد سوم، چاپ اول انتشارات امیركبیر، تهران، جلد چهارم، چاپ اول، امیركبیر، تهران، جلد هفتم، چاپ اول، نشر قبله، تهرن، جلد هشتم، چاپ دوم نشر قبله، تهران، جلد یازدهم، چاپ اول، نشر مطهر، زیر چاپ؛
۲۶) موعودی كه جهان در انتظار اوست، چاپ سوم، انتشارات دارالعلوم، قم
۲۷) نگاهی كوتاه به زندگانی پرافتخار سید رضی مؤلف نهج البلاغه، یادنامه‏ی كنگره نهج البلاغه، تهران
۲۸) هنر نویسندگی، چاپ سوم، نشر مطهر، تهران
۲۹) خاطرات من از استاد شهید مطهری، چاپ اول، انتشارات صدرا،تهران
۳۰) امام خمینی (ره) در آئینه‏ی خاطره‏ها، چاپ اول، نشر مطهر، تهران
۳۱) راز نماز در نهج البلاغه، چاپ دوم، نشر مطهر، تهران؛
▪ تألیفات
۳۲) آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تغییر طبری (یادنامه‏ی طبری)
۳۳) علما و مردان نامی بوسنی و هرزگوین، چاپ اول، انتشارات انصاریان، قم
۳۴) فرقه‏ی ضاله و سرقت آیات و احادیث
۳۵)محمد بن جریر طبری (بررسی و نقد تاریخ و تفسیر طبری)
۳۶) مشاهیر فقها و مراجع تقلید شیعه
۳۷) نهضت دو ماهه‏ی روحانیون ایران، چاپخانه‏ی حكمت، قم
۳۸) نهضت روحانیون ایران (۱۱ جلد)، چاپ دوم، مركز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۷۷
۳۹) هزاره‏ی شیخ طوسی، چاپ دوم مؤسسه‏ی انتشارات امیركبیر، تهران
▪ ترجمه‏ها
۴۰) آثار تمدن اسلامی در اسپانیا و پرتغال، مجله‏ی مكتب اسلام
۴۱) اجتهاد در مقابل نص، چاپ هفتم، انتشارات جامعه‏ی مدرسین قم
۴۲) خاندان آیت‏اللَّه بروجردی، چاپ اول، انتشارات انصاریان، قم
۴۳) تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا، (سوئیس، ایتالیا و جزایر دریای مدیترانه)، چاپ پنجم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران
۴۴) صحنه‏های تكان دهنده در تاریخ اسلام، چاپ هفتم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران
۴۵) علی علیه السلام چهره‏ی درخشان اسلام، چاپ یازدهم، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۴۶) فرقه‏ی وهابی و پاسخ شبهات آن‏ها: چاپ چهارم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران
۴۷) فروغ هدایت، چاپ چهارم، انتشارات قدر، تهران
۴۸) مهدی موعود (ع)، ترجمه‏ی جلد سیزده بحارالانوار علامه مجلسی، چاپ بیست و پنجم، دارالكتب الاسلامیه
۴۹) علما و شعرای بوسنی و هرزگوین، چاپ دوم، نشر قبله
▪ تصحیح و تحقیق و تهذیب
۵۰) تاریخ قم، چاپ چهارم، نشر قبله
۵۱) جامع المسائل، چاپ اول، چاپخانه‏ی دارالعلم، قم
۵۲) در پیرامون نهج البلاغه، چاپ چهارم، دفتر انتشارات وابسته به حوزه‏ی علمیه‏ی قم
۵۳) سیر حدیث در اسلام، چاپ سوم، انتشارات گنجینه، تهران
۵۴) شاهراه هدایت، چاپ اول، چاپخانه‏ی حكمت، قم
۵۵) شوق مهدی (ع)، چاپ چهارم، انتشارات انصاریان، قم
۵۶) فروغ ایمان، چاپ اول، انتشارات كتابخانه‏ی صدر، تهران
۵۷) مباحثی در معارف اسلامی، چاپ اول، مركز نشر فرهنگی رجاء، تهران
۵۸) نگاهی به آثار فقهی شیخ طوسی، چاپ اول، انتشارات دارالفكر، قم
۵۹) خاندان علامه مجلسی، ضمیمه‏ی بخش یكم مرآت الاحوال جهان نما
۶۰) مرآت الاحوال جهان نما، جلد اول و دوم چاپ دوم، نشر قبله، تهران
۶۱۰ خاطرات حجت الاسلام فلسفی، چاپ چهارم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی