باکتری‌ها را دوست بداریم

این را می‌دانید كه هر چقدر هم آدم تمیز و پاستوریزه‌ای باشید، باز از شر میكروب‌ها نمی‌توانید فرار كنید.
اما این را هم می‌دانستید كه در بدن ما نزدیك به ۱۰۰ تریلیون باكتری از حداقل ۵۰۰ گونه مختلف زندگی می‌كند، یعنی چیزی حدود ۱۰ برابر تعداد كل سلول‌های ما؟! تازه در این آمار، تعداد ویروس‌ها و قارچ‌ها محاسبه نشده است.
خب، این مقدمه را نگفتیم كه شما را ناامید كنیم، برعكس، آمار این باكتری‌های عزیز باید شما را به زندگی امیدوار كند. چرا فكر می‌كنید همه باكتری‌ها بیماریزا و كشنده اند؟ بیشتر این باكتری‌ها مفید یا حداقل غیر بیماری‌زا هستند و باكتری‌های مفید هستند كه به آن‌ها «پروبیوتیك» گفته می‌شود و صنایع غذایی چند سالی است روی آن‌ها سرمایه‌گذاری كرده‌اند و محققان هر روز، یك خاصیت معجزه‌آسا از آن‌ها نقل می‌كنند.
مطالعات نشان داده اند كه مصرف پروبیوتیك‌ها از ابتلا به آلرژی‌های پوستی و غذایی در اطفال، برخی عفونت‌های باكتریایی، زایمان زودرس، بیماری التهابی روده، عفونت‌های راجع به مثانه و گوش، خرابی دندان‌ها، اسهال مزمن و اسهال مسافرتی جلوگیری می‌كنند. حتی معلوم شده این باكتری‌ها باعث كاهش میزان كلسترول خون شده و با كاهش مواد سرطان‌زا، از بعضی سرطان‌های خاص هم جلوگیری می‌كنند.
شما نمی‌خواهید در مهمانی‌تان پروبیوتیك سرو كنید؟
● تعریف پروبیوتیك
فرآورده‌های پروبیوتیكی، حاوی باكتری‌های مفیدی هستند كه پس از مصرف، در ناحیه روده ساكن می‌شوند و اثرات مفیدی در سلامتی انسان برجای می‌گذارند.
اصطلاح پروبیوتیك كه ریشه لاتین دارد، به معنی «برای زندگی» است و سازمان جهانی بهداشت، این اصطلاح را به «ارگانیسم‌های زنده ای» اطلاق می‌كند كه در صورت مصرف به میزان لازم، اثرات «سلامت‌زایی» موثری برای میزبان خود دارند. این سه اصطلاح را دریابید: ارگانیسم، زنده و سلامت زایی. پروبیوتیك، به‌عنوان صفت مواد غذایی حاوی این باكتری‌ها هم به‌كار می‌رود.
درواقع، پروبیوتیك‌ها به دو صورت مصرف می‌شوند: به صورت مكمل‌های غذایی به شكل پودر، شربت و یا قرص مواد غذایی غنی شده با پروبیوتیك‌ها. مثلا اگر در تولید هرگونه فرآورده لبنی تخمیری همچون ماست، از باكتری‌های پروبیوتیكی استفاده شود، محصول حاصل را پروبیوتیك می‌نامند.
● كار پروبیوتیك
چندین و چند سال است كه معلوم شده فقدان باكتری‌ها در روده به سلامت آسیب می‌رساند؛ مثلا حیوانات آزمایشگاهی كه در شرایط بدون باكتری و استریل رشد پیدا می‌كنند، اكثرا سیستم ایمنی تكامل نیافته و روده‌های آسیب پذیر دارند. همین مساله می‌تواند برای نوزاد انسان هم مصداق داشته باشد و نوزاد را نسبت به ابتلا به انواع آلرژی‌ها و عفونت‌های تهدیدكننده زندگی مستعد كند. حتی معلوم شده یكی از بیماری‌هایی كه پروبیوتیك‌ها با آن مقابله می‌كنند، اگزما در نوزادان است.
محققان فنلاندی، پروبیوتیك لاكتوباسیلوس را برای مادران حامله و نوزادان متولد شده كه احتمال ابتلا به حساسیت داشتند، به مدت شش ماه، تجویز كردند. هنگامی كه بچه‌ها دو ساله شده بودند، پروبیوتیك، احتمال بروز اگزما را تا نصف كاهش داده بود.
درواقع می‌شود گفت پروبیوتیك‌ها، سیستم ایمنی بدن را تمرین می‌دهند تا در برابر باكتری‌های بیماری‌زا هم از خودش واكنش خوبی نشان دهد.
اما دیگر چه كارهایی بلدند؟ به نظر می‌رسد پروبیوتیك‌ها قادرند جذب مواد آلرژی زای لبنیات را از طریق روده‌ها كاهش دهند وخود مواد آلرژی زا را هم در روده از بین ببرند. پروبیوتیك‌ها علاوه بر این قادرند عفونت باكتریایی واژن را كه یكی از علل سقط زودهنگام است، از بین ببرند. عفونت باكتریایی واژن كه اغلب بدون علامت است یا با عفونت قارچی اشتباه می‌شود، می‌تواند غشای اطراف جنین را تخریب كند و باعث زایمان زودرس شود.
یك نكته جالب دیگر: مردم ژاپن عادت به مصرف نوشیدنی به نام «یاكولت» دارند كه نوعی ماده پروبیوتیك است و معلوم شده علت پایین بودن شیوع عفونت مثانه در این كشور، مصرف همین نوشیدنی است.
● دانش پروبیوتیك
مكانیسم‌های مختلفی برای عملكرد و فعالیت پروبیوتیك‌ها پیشنهاد شده است كه از آن طریق می‌توانند در بدن میزبان از آسیب‌های مختلف جلوگیری كنند:
۱ ) تولید مواد پیشگیری كننده: پروبیوتیك‌ها با تولید موادی با قابلیت مهار میكروارگانیسم‌ها مانند اسیدلاكتیك، اكتریوسین، پراكسید هیدروژن و غیره می‌توانند از بروز برخی از بیماری‌های عفونی جلوگیری كنند.
۲ ) بلوك كردن محل‌های اتصال در میكروب‌های بیماری زا: پروبیوتیك‌ها با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال میكرو ارگانیسم‌های بیماری زا، از كلونیزه شدن و رشد آن‌ها جلوگیری می‌كنند.
۳ ) رقابت برای تغذیه: پروبیوتیك‌ها مواد غذایی موجود را قبل از این‌كه توسط میكروارگانیسم‌های بیماری‌زا مصرف شود، استفاده می‌ كنند.
۴ ) تحریك سیستم ایمنی: پروبیوتیك‌ها می‌توانند هم ایمنی اختصاصی و هم غیر اختصاصی را در مقابل بیماری‌های روده ای تحریك كنند.
برای مثال فهمیده‌اند كه لاكتوباسیلوس كازئی در اسهال ویروسی، باعث افزایش پاسخ ایمنی می‌شود.
● تاریخ پروبیوتیك
پیشینه استفاده از پروبیوتیك‌ها به زمانی برمی گردد كه یك پزشك روسی به نام «متچنیكف» در سال ۱۹۰۷ میلادی، فهمید كه خوردن یك نوع ماست تخمیر شده از شیر، سبب طول عمر و حفظ سلامت روستاییان بلغاری شده است. بیشترین تحقیقات در ایران روی ماست انجام شده و پژوهشگران موفق شده‌اند با افزودن برخی مكمل‌های لبنی، ویژگی‌های نامطلوب ماست پروبیوتیكی را بهبود بخشند.
● شناسنامه پروبیوتیك
لاكتوباسیل‌ها، معروف‌ترین باكتری‌های مورد استفاده در لبنیات تخمیری هستند. این باكتری‌ها قادر به تبدیل قندها (شامل لاكتوز) و سایر كربوهیدرات‌ها به لاكتیك اسیدند و طعم ترش لبنیات تخمیر شده نظیر ماست هم به همین خاطر است. هم‌چنین، لاكتیك اسید به عنوان یك نگهدارنده از فساد فرآورده‌های لبنی جلوگیری می‌كند.
پروبیوتیك‌های رایج، شامل گونه‌های مختلف باكتری‌های بیفید، باكتریوم، لاكتوباسیلوس و همچنین بعضی گونه‌های مخمر هستند.
● عشق پروبیوتیك!
اگر با همه توضیحاتی كه داده شد، پروبیوتیك‌ها دل‌تان را برده‌اند و الان حسابی تشنه یك لیوان پروبیوتیك هستید كه بزنید توی رگ و حالش را ببرید، این نكات را فراموش نكنید كه از یادبردن آن‌ها ممكن است باعث شود گول بعضی‌ها را بخورید:
۱ ) اثربخشی پروبیوتیك‌ها تا زمانی است كه پروبیوتیك مصرف شود. نمی‌شود گفت یك سال پروبیوتیك بخورید و خودتان را بیمه كنید. مصرف این مواد باید مداوم باشد.
۲ ) مكمل‌های غذایی به صورت قرص كه در حال حاضر در بازار ایران، بیشتر وارداتی هستند، باید حتما دارای روكش محافظ باشند تا باكتری‌های مفید، حین عبور از معده، در اسید معده از بین نروند.
۳ ) فرآورده‌های لبنی، بهترین حامل پروبیوتیك‌ها محسوب می‌شوند. البته هنوز غنی‌سازی لبنیات با پروبیوتیك‌ها خیلی رایج نشده.
۴ ) موز، عسل، مارچوبه، كنگر فرنگی، سیر و پیاز حاوی موادی هستند كه باعث می‌شود باكتری‌های پروبیوتیك بهتر رشد كنند. البته برای اثر بخشی بایستی مقادیر زیادی از آن‌ها مصرف شود.
۵ ) افرادی كه آنتی بیوتیك مصرف می‌كنند، دچار اسهال، عفونت مخمری مهبل و یا دچار سوءتغذیه هستند، در اولویت مصرف پروبیوتیك‌ها قرار دارند.
۶ ) ماده موسوم به استارتر ماست كه اسم علمی‌اش Lactobacillus bulgaricus است، پروبیوتیك محسوب نمی‌شود. بنابراین نمی‌شود گفت ماست یك ماده پروبیوتیك طبیعی است. این باور رایج غلطی است كه وجود دارد.

مریم درخشان‌نژاد

منبع : روزنامه همشهری