عرصه نوین دانش پزشکی ، طب مکمل

پزشكی رایج یا " طب غربی " تنها یكی از رویكردهای بشر به مسئله سلامت و بیماری است .
در كنار این روش شیوه های دیگری از پزشكی نیز وجود دارند ( مانند : طب مكمل - جایگزین ) كه با تفاوتهایی در اصول ، قواعد و راههای تشخیص درمان ، سعی در بازگرداندن سلامتی به افراد بیمار و جلوگیری از ایجاد بیماری در شخص است .
طب مكمل ( جایگزین ) به وجود انسان با رویكردی كل نگرمی پردازد و در واقع برگرفته از تمدن ، محیط جغرافیایی وسنتهای هر تمدن است .
برای آشنایی با طب مكمل و وضعیت استفاده از آن دركشورمان گفتگویی با دكتر ساعتچی از مركز طب مكمل جایگزین بیمارستان میلاد انجام داده ایم كه در ادامه می آید:
● آقای دكتر، لطفا خودتان را معرفی كنید
▪ دكتر كیارش ساعتچی ، پزشك فارغ التحصیل دانشگاه شهید بهشتی در سال ۷۷هستم . در زمینه های مختلف طب مكمل تحصیل ، تحقیق و مطالعه نموده و درطی سالهای اخیر در چندین رشته از این حیطه نظیر طب انرژی(Energy Medicine)، طب سنتی هند (Ayurveda)،لیزر تراپی، آموزش روشهای طبیعی برای دسترسی به آرامش و تعادل و مشاوره های مربوطه ،همچنین در زمینه مدیریت استرس در سازمانها بطور تخصصی فعالیت نموده ام و در زمینه تدریس دانشگاهی نیز با دانشگاه های علامه طباطبایی ، شهید بهشتی و شیراز همكاری دارم .
● بعنوان مقدمه ، تعریفی از طب مكمل ارائه كنید و بفرمائید چگونه این شاخه از پزشكی در كنار طب رایج شكل گرفت ؟
▪ ازچند قرن پیش وبویژه با آغاز قرن بیستم ، به دنبال پیشرفت فوق العاده اما تك بعدی تكنولوژی و علم ، رویكردهای مذهبی ،فلسفی ومعنوی به مقوله سلامت، آهسته آهسته كنار گذاشته شد . دانشمندان به این باور رسیدند كه قادرند برای درك هر فرایند یا پدیده ای ، آن را در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار دهند و یا با تكیه صرف بر كاربرد دارو، تمامی مشكلات و عدم تعادلهای انسان را درمان كنند. اما با گذشت چندین دهه بخصوص پس از دهه۷۰ میلادی ، جوامع بشری به این واقعیت پی بردند كه تمام جوابها در دارو و روشهای رایج علمی خلاصه نمی شود . همین امر موجب شكل گیری رویكردهای نوینی به سلامت در كشورهای مختلف شد . این نگاه جدید می گفت باید انسان را بصورت یك مجموعه در نظر گرفت . مجموعه ای كه شامل لایه های چندگانه ای نظیر جسم، ذهن و روان است . در ۳۵ سال گذشته تحقیقاتی بسیاری نیز در این ارتباط انجام شد.تجربیات جدیدی از دانشهای كهن بشری بدست آمد و نگاه به انسان از دیدگاه روانشناسی و پزشكی ، كاملا متحول شد .
سالهاست كه آمارهای رسمی كشورهای پیشرفته صنعتی حكایت از این دارد كه بین ۷۰ تا ۹۰ درصد مراجعات افراد به بیمارستانها، كلینیكها و مطبها ، گرچه در ظاهربه علت شكایات جسمی است ، اما در اصل ، ریشه درعدم تعادل ها و تنشهای ذهنی- روانی دارد . به همین دلیل درعلم طب ، به این دسته از بیماریها اصطلاحا " بیماریهای روان تنی (psycho somatic disorders) گفته می شود . در كشور خودمان هم گرچه آمار دقیقی در این زمینه در دسترس نیست ولی بر اساس نظر خواهی از بسیاری از همكاران پزشك ، به نظر می رسد ما هم از آمارمورد نظر تبعیت می كنیم .
در الگوی امروزی زندگی ، عوامل بیشماری سلامت بشر را تهدید می كند كه ازمهمترین آنها عبارتند از:
۱) آلودگیهای زیست محیطی از هوا،خاك و آب گرفته تا آلودگی های صوتی و الكترومغناطیسی (پرتوهای یونیزان ، امواج رادیویی ، ماكرو ویو، استفاده بی رویه و طولانی ازگوشی های همراه و ...)
۲) تغذیه ناسالم (بی برنامه ، بدون توجه به نیازهای بدن،مملو از مواد شیمیائی و غیر طبیعی) از یك سو وعدم تحرك از سوی دیگر كه سلامت جسم را بطور مستقیم به مخاطره می اندازد .
۳) فشارهای زندگی پرشتاب امروزی و رقابتها ی كاری كه اكثر اوقات ماهیت نا سالمی دارند .
مجموعه عوامل فوق موجب استهلاك و فرسودگی جسم و ذهن و روح بشر می گردد ومانع از دستیابی او به تجربه خوشبختی ، شادی و آرامش می گردد و در عمل ، علیرغم تمامی پیشرفتهای علمی جدید ، پزشكی رایج و روانشناسی برای بسیاری از مردم در پاسخگوئی به نیاز آنان برای برخورداری از یك زندگی سالم و با نشاط چندان موفق نبودند . همین امر سبب شد تا اندیشمندان و محققین درهر دو زمینه طب رایج و روانشناسی علمی ، نگاهی به گذشته كنند تا دریابند آیا طبیبان تمدنهای باستان در هند ، چین ومصر یا نوابغی همچون بوعلی سینا در ایران ، بقراط در یونان و پاراسلسوس در اروپای پس از قرون وسطی ، تجربیات و آموزه هایی برای انتقال به انسان پر تنش وفرسوده امروزی دارند یا خیر. جالب اینكه پاسخ به این سوال بیش ازحد انتظار آنان مثبت بود و به همین خاطر، طی سه تا چهار دهه اخیر ، قالبی نوین اما با زمینه ای كهن تحت عنوان" طب مكمل- جایگزین" شكل گرفت .این شاخه از طب ، در حقیقت مجموعه ای از روشهای تشخیصی ، درمانی و شیوه های زندگی سالم و طبیعی است كه امروزه به موازات پزشكی رایج غربی و برای تقویت و تكمیل آن در سراسر دنیا بكار می رود .
بنا به پیشنهاد مركز ملی طب مكمل- جایگزین ایالات متحده (NCCAM) این طب به صورت زیر تقسیم بندی می گردد :
سیستم های پزشكی جایگزین شامل :
▪ طب سنتی ایران
▪ طب سنتی هند
▪ طب سنتی چین
▪ هومیو پاتی
▪ ناتوروپاتی(طبیعی درمانی)
درمان های بر پایه بیولوژی (زیست شناسی) شامل :
▪ مكملهای غذائی
▪ داروهای گیاهی
▪ رژیمهای غذائی خاص
▪ مگا ویتامین تراپی
شیوه های دستكاری بدن یا بدن – پایه كایرو پراكتیك شامل :
▪ استئوپاتی
▪ رولفینگ
▪ روش الكساندر
▪ فلدن كرایس
▪ كرانیو ساكرال
▪ ماساژ درمانی
درمان های انرژی:
الف) درمانهای حوزه انرژی(Biofield Therapies) شامل : - ریكی - درمان قطبی(پولاریتی) - شفای پرانیك - لمس شفا بخش - تای چی چوان - چی كونگ
ب) درمانهای بر پایه بیو الكترو مغناطیس (Bioelectromagnetic – based Therapies)
- حوزه های ضربان دار
- حوزه های مغناطیسی (مغناطیس درمانی )
- حوزه های ناشی از جریانهای متغیر یا مستقیم
درمان های ذهن- بدن شامل :
▪ مدیتیشن(مراقبه)
▪ هیپنوتیزم
▪ تجسم خلاق یا هدایت شده
▪ شفای ذهنی
▪ بیو فید بك
هنر درمانی:
▪ موسیقی درمانی
▪ یوگا
به عبارت دقیقتر ، به جز تعداد محدودی از این رشته ها كه شامل فلسفه ودستورات كاملی برای هدایت همه جانبه انسان به سوی سلامت پایدار می باشند و به همین دلیل طب جایگزین نام گرفته اند {مثل طب سنتی ایران، طب سنتی هند(Ayurveda)، طب سنتی چین ((TCM و طبیعی درمانی (Naturopathy){، سایر شیوه ها كه تعداد آنها بیش از ۱۰۰رشته است، بر آن هستند تا در كنار پزشكی مدرن، موجب افزایش مسئولیت پذیری بیماران در روند حفظ و ارتقای سلامت خود، تقویت تاثیرات دارویی و كاهش عوارض داروها از طریق كاهش نسبی نیاز به دارو گردند . خلاصه اینكه هر كدام از این رشته ها ، از زاویه ای خاص به بشر یاری می كنند تا با افزایش پتانسیل درمانگر طبیعت درون و طبیعت بیرون انسان ، اورا بسوی تعادل و سلامت رهنمون شوند.
● در حال حاظر در كشورهای مختلف دنیا از طب مكمل-جایگزین چطور استقبال می شود ؟
▪ در سالهای اخیر، دربسیاری از نقاط دنیا از جمله كشور خودمان ،عده قابل توجهی از پزشكان ضمن اعتقاد به توانمندی بی نظیر طب رایج بخصوص درزمینه جراحی و مدیریت موارد اورژانس ، به این باور رسیده اند كه با تركیب پتانسیلهای طب مكمل و طب رایج می توان به یك دید بدون تعصب و كاملتر از پزشكی تحت عنوان "طب تلفیقی"(Integrative Medicine) رسید.
براساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت آمارهای تحقیقاتی زیادی ارائه شده تا پزشكان بتوانند با قضاوتی عادلانه وعلمی ، به آشنائی با طب مكمل تشویق شوند .آمارهای مختلف حاكی از این واقعیت است كه در كشورهایی چون كانادا،انگلستان،آمریكا وآلمان ، میزان مراجعات به پزشكان(یا درمانگران) طب مكمل از دو دهه پیش تا به امروز، به وضوح افزایش یافته و در برخی موارد حتی چندین برابر شده است .
اگر بخواهم به چند نمونه اشاره كنم،ابتدا نگاهی می كنیم به آماری كه در سال ۲۰۰۲ توسط سازمان جهانی بهداشت منتشر شد . این بررسی گویای این بود كه در ایالات متحده و برخی كشورهای اروپائی مثل فرانسه و آلمان، آمار مراجعه به پزشكان طب مكمل تا %۷۵ افزایش داشته . یعنی در واقع در این كشورها ،نسبت مراجعه به پزشكان در طب رایج ، كاهش چشمگیری پیدا كرده و روز به روز نیز بر تعداد مراجعات به پزشكان این طب افزوده می شود . برای نمونه ، در سال ۱۹۹۷ درصد مراجعه به پزشكان طب مكمل در آلمان و فرانسه به ترتیب ۴۲و ۴۹ در صد بوده در حالی كه در سال ۲۰۰۲ این آمار به حدود ۸۰ درصد رسید .
در سال ۱۹۹۰ نیز آمارهای كلی اروپا نشان می داد كه ۲۰ تا ۵۰ درصد مردم از مشاوره ها و درمانهای طب مكمل استفاده می كنند اما بعد از گذشت ۱۵ سال بیش از نیمی از جمعیت در این كشورها به درمانهای طب مكمل متمایل شده اند .
در ایالات متحده ، طی یك بررسی كه توسط دكتر دیوید آیزنبرگ از دانشگاه هاروارد صورت گرفت ، تعداد مراجعات در سال ۱۹۹۰ ،۴۲۵ میلیون بوده كه با گذشت كمتر از یك دهه، در سال ۱۹۹۷ به ۶۲۹ میلیون مراجعه در سال افزایش یافته و به طور مثال تعداد افرادی كه از گیاهان دارویی استفاده می كرده اند ظرف همین مدت ۴ برابر شده است و جالبتر اینكه هزینه های صرف شده برای این درمانها (كه در بیشتر موارد شامل بیمه هم نمی باشد) در سال ۱۹۹۷ معادل ۲۷ میلیارد دلار بوده كه گویای میزان علاقه مندی مردم این كشور به طب مكمل است .
از طرفی آمارهای یك دهه گذشته در جامعه پزشكی بسیاری كشورها نظیر انگلستان ، نشان دهنده علاقه مندی پزشكان این كشورها به آشنایی با رشته های مختلف طب مكمل - جایگزین در طول زمان تحصیل و استفاده از آنها به عنوان یك رشته تخصصی پس از فارغ التحصیلی است.
● از فعالیتهایی كه شما و همكارانتان در زمینه طب مكمل در كشورمان انجام داده اید بگوئید
▪ بر اساس همین آمارها و تحقیقات بین المللی كه در چند دهه اخیر صورت گرفته ، گروهی از پزشكان در بیمارستان میلاد گرد هم آمدیم وبا حمایت برخی مسئولین كشوروهمچنین مدیریت بیمارستان میلاد، مركز طب مكمل بیمارستان میلاد را پایه گذاری كردیم.از مهمترین اهداف این مركز، اطلاع رسانی علمی و دانشگاهی به عموم مردم و همكاران در جامعه پزشكی درمورد طب مكمل ، انجام تحقیقات در این زمینه و كمك به ترویج علمی ، صحیح و بومی طب مكمل به دور ازهر گونه تعصب یا انحصار گرائی است.
از جمله اقدامات گروه می توان به برگزاری نخستین دوره های دانشگاهی آشنائی با طب مكمل جایگزین (FCCAM)وتكنیكهای ذهنی (MT)در كشور در دانشگاههای تهران و شهید بهشتی اشاره نمود كه از سال ۱۳۸۰ به همت دكتر فرید نیك بین آغاز شد .از سال ۱۳۸۲ نیزبا دانشگاه شیراز برای برگزاری دوره های دانشگاهی ذهن بدن نظیر مراقبه (Meditation) و ریكی (Reiki) همكاری نزدیك داریم .
از سوی دیگردر سال ۱۳۸۳ با حمایت دولت از طریق شورایعالی اطلاع رسانی ، وظیفه آگاه نمودن عموم هم میهنان و جامعه محترم پزشكی در مورد طب مكمل جایگزین ، به گروه سپرده شد و مدیریت اجرائی آن نیز به بنده واگذار شد . نتیجه این تلاش ، تاسیس سایت ملی www.cam.ir بود كه شامل مجموعه مفیدی از اطلاعات به روز برای آشنائی بیشتر با طب مكمل جایگزین است .این سایت همچنین مكان مناسبی است برای همفكری و تبادل اطلاعات ، مقالات و تجربیات بین اساتید و صاحبنظران این حیطه.
در مركز‍طب مكمل بیمارستان میلاد نیز از روشهای تشخیصی طب مكمل استفاده می كنیم. روشهایی كه بر اساس تركیب شیوه های قدیمی با تكنولوژی مدرن ، به تكمیل آزمایشات طب رایج یاری می كند.برای مثال یكی از روشهای تشخیصی جالب در طب ارتعاشی (Vibrational medicine) از مجموعه طب مكمل ، بررسی فعالیت الكتروفیزیولوژیك وجود انسان در دو سطح :
۱) جسمی
۲) ذهنی- روانی
است كه به ما یاری می دهد تا علاوه بر تعیین میزان استرس فرد ، قسمتهائی از حوزه انر‍ژی زیستی(Human bio-energetic field) او را كه در حال حاضر دچارعدم تعادل آشكار است یا بصورت پنهان می تواند فرد را در آینده دچار مشكلات جسمی نماید ، تشخیص دهیم . بدین ترتیب با تكیه بر تجربیات تحقیقاتی و تشخیصی كه ظرف ۴ سال گذشته در همین ارتباط در مركز صورت گرفته ، مراجعه كننده می تواند با آگاهی بموقع از عدم تعادلهای احتمالی موجود در حوزه الكتروفیزیولوژیك خود ، از روشهای مختلف طب رایج یا طب مكمل برای پیشگیری یا درمان زودهنگام بیماری ، بهره مند شود .

گفتگو با دكتر كیارش ساعتچی
نویسنده : علی دوستی

منبع : ارتباط موفق