جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم


میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم
میرزا علی اصغرخان امین السلطان در سال ۱۲۷۵ هـ.ق متولد شد. امین السلطان در زمان حیات پدرش ابتدا ملقب به صاحب جمع شد و پس از این كه میرزا علی خان امین الملك رییس دارالشورای كبری در سال ۱۲۹۹ق ملقب به امین الدوله شد، میرزا علی اصغرخان لقب قبلی او را گرفته ملقب به امین الملك شد. او در كارهای متعدد دولتی دستیار و معاون پدرش بود.
بعد از فوت پدرش ناصرالدین شاه تمام مشاغل پدر را كه همگی از مشاغل بسیار پردرآمد مملكت بود بانضمام وزارت دربار و لقب امین السلطانی را به میرزا علی اصغر خان كه آن موقع ۲۴ ساله بود، داد.
پس از مرگ میرزایوسف خان مستوفی الممالك، امین السلطان خود را به شاه خیلی نزدیك كرد. بالاخره امین السلطان صدراعظم شد. امین السلطان مانند پدرش نقطه ضعف ناصر الدین شاه را به خوبی درك كرده بود و برای این كه شاه را كاملا به طرف خود جلب نموده و او را همیشه از خود راضی نگه دارد مرتب پول هایی به عنوان پیش كش و یا چیزهای دیگر كه شاه به آنها خیلی علاقه داشت تقدیم می كرد.
امین السلطان در مدت صدارتش امتیاز كشتیرانی در رود كارون و تاسیس بانك استخراج معادن را در سال ۱۳۰۶ ق، انحصار توتون و تنباكو را در سال ۱۳۰۷ ق به انگلیسی ها داد. روس ها از بابت دادن این امتیازات با امین السلطان رابطه خوبی نداشتند و درصدد گرفتن امتیازهایی از دولت ایران برای خود شدند.
بعد از سقوط شركت انحصاری تنباكوی شاهنشاهی امین السلطان آشكارا خود را دوست روسیه اعلام كرد و بالاخره در سال ۱۳۱۴ ق به واسطه فشار سخت انگلیس از صدارت معزول و محترمانه به قم تبعید و مقیم شد و به جای او میرزاعلی خان امین الدوله به صدارت رسید.
بعد از ترور ناصر الدین شاه تا ورود مظفر الدین شاه به تهران كه چهل و چند روز طول كشید امین السلطان كه دگربار صدراعظم شده بود با احاطه ای كامل كارها را در دست گرفت و مملكت را كاملا در حال آرامش نگه داشت و مدت چهل روز در كاخ گلستان اقامت كرد.
بعد از آمدن مظفر الدین شاه به تهران و وقوع انقلاب مشروطه امین السلطان از صحنه سیاست ایران كنار گذاشته شد. او با ثروتی كه در زمان صدارتش به دست آورده بود شروع به سفر به دور دنیا كرد.
بعد از امضای فرمان مشروطه میرزا نصرالله خان مشیرالدوله اولین صدراعظم دولت مشروطه شد. مشیرالدوله با مشروطه خواهان موافق بود. بعد از مرگ مظفر الدین شاه محمد علی شاه چون مخالف مشروطه خواهان بود مشیرالدوله را از صدارت بركناركرد و برای امین السلطان پیغام داد كه هر چه زودتر به ایران بازگردد و جبه صدارت بر تن كند.
ادوارد براون در كتاب انقلاب ایران درباره بازگشت اتابك می نویسد: شاه قصد نداشت پست مهمی را كه مشیرالدوله از آن استعفا داده بود خالی بگذارد و با امین السلطان به مكاتبه پرداخت.
امین السلطان به دست داشتن مرگ رقیبش حكیم الملك متهم بود و از طرف مجتهدان به دلیل استخدام و ارتباط با مسیونوز بلژیكی و قرض گرفتن از روسیه تكفیر شده بود.
وی در آخر سال ۱۹۰۳.م ناگزیر به فرار از كشور شد و در سرزمین پهناور اروپا و خاور دور مشغول گردش شد. بعد از آن شاه به او مراجعه و از او دعوت كرد تا زمام مقام صدراعظمی را به كف گیرد. او پس از قدری اكراه رضایت داد. دولت روس او را با احترامات فائقه در كشتی جنگی خود از راه دریای خزر به انزلی فرستاد. امین السلطان پس از ورود به تهران به فاصله كمی مامور تشكیل هیات دولت گردید. خود نخست وزیر و وزیر كشور شد.
بسیاری از پیشكسوتان مشروطه به هر جهتی كه بود با اتابك میانه خوبی نداشتند در موقع آمدن به ایران برای چند نفر از آنان از دوستانشان سفارش برای خود گرفت گه آنها با او همراه باشند مردم كه شنیدند اتابك به ایران می آید عدم رضایت خود را از آمدن امین السلطان اظهار داشتند. اما معترضین كاری از پیش نبردند. سرانجام اتابك وارد تهران شد. امین السلطان با موقعیتی روبه رو شد كه برای او وحشت آور بود امور مالی كشور بسیار آشفته بود، شاه و درباریانش در اندیشه تباهی مجلس و بازگشت رژیم استبدادی بودند.
میرزا علی اصغر خان اتابك از ۲۰ ربیع الاول ۱۳۲۵ ق (۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۶) تا ۲۱ رجب (۸ شهریور ۱۲۸۶) مدت ۴ ماه نخست وزیر بود. او بعد از تشكیل كابینه در تلاش همراه كردن دسته میانه رو و وكلای مجلس بود كه بتواند به كمك آنان از یك كشور خارجی وام بگیرد.
اقدامات و عملیات امین السلطان داشت پیشرفت می كرد و می خواست سروسامانی به اوضاع درهم و برهم ایران بدهد كه ناگاه در بیشتر شهرستان ها آشوب برپا شد و مهمتر از همه قضیه سالارالدوله پسر سوم مظفرالدین شاه كه دعوی تاج و تخت داشت روبه رو شد.
اگرچه امین السلطان در ابتدای صدارت از پشتیبانی انگلیس برخوردار بود ولی پس از واقعه رژی حمایت انگلیس را از دست داد.
در مدت دوازده سالی كه امین السلطان در دوره ناصری نخست وزیر بود انگلیسی ها مرتبا برای او كارشكنی كردند و برعكس روسها جدا از او حمایت می كردند. امین السلطان هر قدر كوشش كرد كه انگلیسی ها را دوباره به طرف خود جلب كند ممكن نشد و حتی امین السلطان امتیاز نفت جنوب را با اغفال كردن روسها برای انگلیس به دست آورد و به آنان تقدیم كرد ولی با وجود این همه خدمات به انگلیسی ها و خیانت به مملكت، باز انگلیسی ها به او اطمینان نكردند و با احتیاط تمام با او رفتار می كردند.
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید