الفبای بهداشت دهان و دندان

سلامت انسان‌ها و در نتیجه سلامت جامعه نقش مؤثری در توسعه و توانمندی جامعه دارد. سلامت محور توسعه است و سطح سلامتی جامعه نیز از توسعه یافتگی آن تاثیر می‌پذیرد. بهره‌مندی از عمر طولانی و سلامت، بدون همكاری و همیاری اعضای مختلف بدن امكان پذیر نیست. این مجموعه با تاثیرگذاری بر یكدیگر و تاثیرپذیری از محیط، سبب تامین سلامت و تداوم زندگی فرد می‌شوند. دهان و دندان‌ها نیز از این مجموعه مستثنا نبوده و در سلامت كلی انسان‌ها و ایجاد نشاط در جسم و جان نقش مهمی را ایفا می‌كنند.
مجموعه دهان و دندان‌ها به عنوان دروازه ورود غذا و آغازگر روند هضم و جذب غذا نقش بسیاری در آماده‌سازی نیازمندی‌های غذایی انسان به عهده دارند و بدون عملكرد درست این بخش از بدن و همكاری و مشاركت آن، تامین نیاز‌های غذایی انسان ممكن نیست.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: مسواك زدن دوازده فایده دارد:
▪ از سنت‌های پیامبر (ص) است،
▪ دهان را پاكیزه می‌كند وسیله افزایش روشنایی چشم است،
▪ خدای مهربان را خشنود می‌كند،
▪ دندان‌ها را سفید می‌كند،
▪ لثه‌ها را محكم می‌كند،
▪ اشتهاآور است،
▪ بلغم را از بین می‌برد،
▪ حافظه را زیاد می‌كند،
▪ ثواب حسنات را ده چندان می‌كند،
▪ باعث شادمانی فرشتگان می‌شود،
▪ زردی دندان‌ها را زدوده و از جرم و پوسیدگی دندان جلوگیری می‌كند.
● وظایف دندان‌ها
سه وظیفه اصلی به عهده دندان‌ها می‌باشد:
۱) جویدن
۲) صحبت كردن
۳) حفظ زیبایی صورت
سه نوع دندان درد دهان وجود دارد كه هر كدام وظایف مختلفی را برعهده دارند.
الف) دندان‌های پیشین كه عمل بریدن غذا را برعهده داشته و در زیبایی نقش موثری برعهده دارند.
ب) دندان‌های نیش كه عمل پاره كردن غذا را انجام می‌دهند.
ج) دندان‌های آسیا كه عمل له كردن و نرم كردن غذا را بر عهده دارند.
● اهمیت دندان‌های شیری و دائمی
هرفردی در طول زندگی دارای دو دسته دندان می‌باشد، شیری و دائمی:
دندان‌های شیری از شش ماهگی تا دو و نیم‌سالگی رشد می‌كنند و از ۶ تا ۱۲ سالگی به مرور می‌افتند و به جای آنها دندان‌های دایمی رویش می‌كنند كه این دندان‌هاتا پایان عمر در دهان باقی می‌مانند.
▪ وظایف مهم و اختصاصی دندان‌های شیری
۱) این دندان‌ها در تغذیه، جویدن صحیح و سلامت كودك نقش موثری دارند.
۲) درحفظ زیبایی و سلامت روحی و روانی كودك تاثیر بسیاری دارند.
۳) فضای لازم جهت رویش دندان‌های دائمی را تامین می‌كنند و باعث جلوگیری از به هم ریختگی دندان‌ها و كاهش نیاز به درمان‌های ارتودنسی می‌شوند.
۴) پوسیدگی دندان‌های شیری به جوانه دندان‌های دائمی زیرین آسیب می‌رساند.
● بوی بد دهان و علل آن
تاثیر نامطلوبی كه بوی بد دهان در شخصیت یك فرد می‌گذارد با هیچ چیز قابل مقایسه نمی‌باشد. منشا بوی دهان كه تحت هر شرایطی آزاردهنده است، عبارتند از:
۱) بوی موادی كه احتمالا در طی روز مصرف كرده باشیم از قبیل سیر، پیاز، سیگار و...
۲) بوی نامطبوع ناشی از بهداشت دهان و دندان ضعیف
۳) بوی ناشی از حلق و لوزه‌ها و سینوس‌های فكی كه در كل به عنوان مجاورات دهان و دندان از آنها یاد می‌شود.
۴) بوی ناشی از بیماری‌های سیستمیك از قبیل آبسه ‌های ریه، دیابت، ناراحتی‌های گوارشی و غیره.
در یك دید كلی بوی دهان حتما علتی دارد و اینطور نیست كه بگوییم دهان فلانی بد بو است. دهان هر انسانی با هر نژاد و ملیتی در شرایط سالم نباید بویی داشته باشد، اگر بویی مشاهده می‌شود صد در صد علتی دارد كه نمی‌تواند خارج از این چهار موردی كه ذكر شد باشد.
● پلاك میكروبی و پوسیدگی دندان
پس از خوردن غذا و مواد قندی اگر تمیز كردن دندان‌ها صورت نگیرد روی سطوح دندان‌ها یك لایه میكروبی بی‌رنگ، بسیار چسبنده و حاوی خرده ‌های مواد غذایی، مواد قندی و میكروب‌های داخل دهان تشكیل می‌شود كه به آن پلاك میكروبی می‌گویند.
پلاك میكروبی با آب به تنهایی پاك نمی‌شود بلكه با مسواك و نخ دندان می‌توان آن را از سطوح دندان برداشت. در صورتی كه به طور مرتب مسواك نزنید، پلاك به مرور تبدیل به یك لایه سخت و قابل دیدن به نام جرم دندان می‌شود.
● پوسیدگی دندان
دندان‌ها بیشتر در سه منطقه دچار پوسیدگی می‌شوند، زیرا در این مناطق پلاك میكروبی بیشتر تشكیل شده و باعث پوسیدگی می‌شوند.
۱) شیار‌های سطح رویی دندان‌ها
۲) سطوح كناری دندان‌ها (سطوح بین دندانی)
۳) ناحیه اتصال لثه به دندان
● خمیر دندان
در رعایت بهداشت دهان و دندان، نوع خمیر دندان حداقل نقش را دارد. واقعیت این است كه همه خمیردندان‌ها شامل این مواد هستند: مواد شوینده، مواد ساینده، مواد كف‌كننده، مواد خوشبوكننده، مواد حاوی فلوراید و یك ماده‌پایه‌ای كه ماده اصلی خمیر دندان را تشكیل می‌دهد.
همه خمیر دندان‌ها این مواد را دارند و فرقی كه با هم دارند جزئی بوده و بسته به نوع مواد خوشبوكننده و یا نوع بسته بندی خمیر دندان‌ها می‌باشد كه این اختلاف هم نقش چندانی در بهداشت دهان و دندان بازی نمی كند.
● نوع مسواك
نوع مسواك بر خلاف خمیر دندان، از اهمیت فوق‌العاد‌ه‌ای برخوردار است. چرا؟ چون نقش اساسی در بهداشت دهان و دندان را دارد. شما بدون خمیر دندان می‌توانید به‌خوبی دندان‌ها را تمیز كنید اما اگر مسواك خوبی نداشته باشید، این امر غیرممكن است. برای همین سعی می‌كنیم شرایط یك مسواك خوب را برایتان بگوییم.
یك مسواك خوب آن است كه بعد از اینكه مدتی استفاده شد، پرزهای آن پخش و پلا نشود. مسواك اگر خوب باشد به جای اینكه در طی دو هفته حالت خود را ازدست بدهد، سه تا چهار ماه بدون اینكه پرزهایش مشكلی پیدا كند، كار می‌كند. چرا باید به پرزهای مسواك اهمیت بدهیم؟ زیرا تمیز كردن دندان‌ها وقتی میسر است كه پرز‌های مسواك حالت ارتجاعی خود را از دست نداده باشد. خاصیت ارتجاعی پرز‌های مسواك به این حالت گفته می‌شود كه وقتی پرز مسواك راخم كردید، به حالت اولیه خود برگردد. این حالت باعث می‌شود كه پرزها مواد غذایی را به خوبی تمیز كنند. اگر این حالت نباشد، پرزهای مسواك موقعی كه بر روی دندان می‌كشیم به جای اینكه مواد غذایی را تمیز كنند. از روی آن سر می‌خورند و رد می‌شوند.
▪ انتخاب نوع مسواك
۱) مسواك باید رشته‌های نایلونی داشته باشد.
۲) رشته‌های مسواك باید نرم یا متوسط باشد.
۳) اندازه سر مسواك باید متناسب با دهان فرد باشد و همچنین لازم است مسواك كودكان كوچكتر از بزرگسالان باشد.
▪ مسواك برقی
مسواك‌ها با طرح ‌های گوناگون در دسترس هستند. استفاده از مسواك‌های برقی به جای مسواك دستی امروزه موردتوجه قرار گرفته است. طرح‌های جدید مسواك‌های برقی امكان برداشت آسان تر پلاك را داده است. اگر چه به طور كلی مسواك‌های برقی نسبت به مسواك‌های دستی برتری ندارند، ولی در برخی افراد مانند بیماران ناتوان و بیماران بستری در بیمارستان، افرادی كه از وسایل ارتودنسی ثابت استفاده می‌نمایند و برای ترغیب كردن بچه‌ها به مسواك زدن مفید می‌باشند.
● نخ دندان
نخ دندان می‌تواند موم دار یا بدون موم باشد. در حال حاضر استفاده از نخ دندان بدون موم رایج‌تر است زیرا گفته می‌شود الیاف این نوع نخ دندان در حین كار از هم باز شده و باعث برداشت پلاك و مواد زائد بیشتری می‌شود. بدین ترتیب فضا‌های بین دندانی را تمیزتر می‌نماید.● عوامل موثر در آسیب‌پذیری دندان
الف) شكل ظاهری دندان:
دندان‌هایی كه دارای شیار‌ها و فرو رفتگی‌هایی در سطح جونده می‌باشد كه محل مناسبی برای جذب و نگهداری میكروب‌ها و مواد غذایی است، حتی با مسواك زدن نیز به‌طور كامل تمیز نمی‌شوند و مستعد پوسیدگی هستند.
ب) زمان آهكی شدن:
در زمان آهكی و ساخته شدن دندان‌ها عوامل مختلفی می‌تواند باعث ایجاد نقص ساختمانی هم در مینا و هم در عاج دندان شود كه این بافت‌ها تا حدی مقاومت كمی نسبت به عوامل پوسیدگی زا دارند.
ج) زمان رویش و نوع رویش:
دندان‌های دائمی در پنج و نیم تا هفت سالگی رویش می‌یابد و اكثر والدین آنها را شیری به حساب آورده و مراقبت كمتری از آن به عمل می‌آورند، یك تا یك و نیم سال نیز طول می‌كشد تا در تماس با دندان مقابل قرار گیرد. در این مدت به علت فقدان فعالیت عمل جویدن توسط این دندان و عدم وجود مهارت لازم در كودك برای تمیز كردن آن، درشرایط مستعدكنند‌ه‌ای برای پوسیدگی ایجاد می‌شود.
د) تكامل پس از رویش:
از آنجایی كه در یك دوره ۱۸ تا ۲۴ ماهه این دندان‌ها در محیط دهان به بلوغ و تكامل می‌رسند، احتمال پوسیدگی دندان در این مدت بسیار است.
هـ) عدم رعایت بهداشت دهان و دندان توسط والدین:
● روش‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان:
۱) كنترل پلاك با رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده صحیح از مسواك و نخ دندان
۲) دریافت فلوراید كافی
۳) سیلانت‌تراپی (شیار پوش)
۴) تغذیه مناسب
۵) كاهش میزان مصرف مواد قندی
۶) كاهش تعداد دفعات مصرف مواد قندی
۷) استفاده از مواد قندی به همراه وعده ‌های اصلی غذا
۸) مصرف شیر، لبنیات و مواد غذایی حاوی فلوراید (چای -ماهی)
۹) استفاده از میوه‌ها و سبزی‌های تازه مثل سیب، هویج و كاهو
▪ نقش فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی:
۱) اضافه نمودن فلوراید به آب آشامیدنی.
۲) زمانی كه دسترسی به آب‌های آشامیدنی حاوی فلوراید نباشد می‌توان از قرص ‌های حاوی فلوراید استفاده نمود.
۳) استفاده از فلوراید به صورت موضعی.
۴) فلوراید تراپی به صورت موضعی باید از دو و نیم تا سه سالگی با دندانهای شیری شروع شود.
۵) دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید: گزارش‌های فراوانی در مورد تاثیر دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید وجود دارد؛ گزارش نموده‌اند كه بر اثر استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید میزان میكروب‌های موجود روی مینا به‌طور چشمگیری كاهش می‌یابد.
۶) فلوراید در شیر: استفاده از شیر‌های حاوی فلوراید نیز نتایج مطلوبی در كاهش پوسیدگی به دنبال دارد.
● فیشور سیلانت ( مواد مسدود كننده شیار‌ها)
گزارش‌هایی درباره استفاده از مواد مسدودكننده شیارها منتشر شده كه موجب گردیده است، علاقه زیادی به استفاده از این مواد به وجود آید. بعضی شواهد نشان می‌دهد كه اگر مواد مربوطه به طور صحیح و شیار‌ها دقیقا و بدون هیچ‌گونه نشت مسدود گردند، میزان پوسیدگی شیار‌ها تا یكی دو سال بعد كاهش می‌یابد.
● تروما چیست ؟
ضربه به دندان‌ها براثر افتادن بچه در موقع بازی، كتك كاری و تصادف با وسایل نقلیه كه باعث آسیب به دندان‌ها می‌شود را تروما می‌گویند.
دندان‌های شیری به علت سن كم كودك آمادگی زیادی برای پذیرش ضربه دارند. مطالعات نشان می‌دهد كه ۳۰ درصد كودكان زیر هفت سال دارای سابقه ضربه به دندان‌های شیری می‌باشند.
در سن ۶ تا ۲ ۱ سالگی كه دوره‌ای پرجنب و جوش برای كودك به شمار می‌رود، میزان صدمات افزایش می‌یابد به طوری كه اكثر صدمات وارده به دندان‌های قدامی مخصوصا دندان‌های قدامی میانی فك بالا می‌باشد. امروزه به علت افزایش تحرك و فعالیت ورزشی، پسران دو برابر دختران در معرض صدمات قرار دارند.
اقدامات لازم درهنگام بیرون افتادن دندان:
▪ ابتدا دندان را پیدا كنید.
▪ برای برداشتن دندان آن را از ناحیه تاج بگیرید و به ریشه دندان دست نزنید.
▪ با فشار ملایم آب ولرم آن را بشویید، درموقع شستن روی ریشه نباید دست یا پارچه كشید زیرا الیاف نگهدارنده آسیب می‌بینند.
▪ در صورت امكان دندان را در حفره خود قرار دهید (در صورتی كه محل دندان آسیب زیادی ندیده باشد)
▪ در صورتی كه قادر به قرار دادن دندان در محل خود نمی‌باشید، آن را در یك لیوان شیر یا آب جوشیده سرد قرار دهید. در صورت در دسترسی نبودن، از آب معمولی یا دستمال تمیز مرطوب استفاده كنید. توجه داشته باشید هیچ وقت دندان را در محیط خشك نگهداری نكنید.
● راه‌های پیشگیری از ضربه (تروما)
پیشگیری همیشه مقدم بر درمان است. روش هایی كه می‌توانند شیوع صدمات را كاهش دهند، عبارتند از:
۱) آموزش مخصوصا آگاه نمودن معلمان، والدین و دانش آموزان نسبت به نحوه پیشگیری از صدمات تروماتیك و تعلیم روش‌هایی كه عوارض ناشی از این صدمات را كاهش می‌دهد.
۲) مراقبت از دانش‌آموزان از جمله در برابر افتادن و مشاجره كودكانه
۳) استفاده از كمربند‌های محافظت كننده و تهیه صندلی‌های مطمئن برای اتومبیل.
۴) استفاده از محافظ‌های دهانی.

ان افواهكم طرق القرآن فطهرو‌ها بالسواك
به‌درستی كه دهان‌های شما راه‌های (تلاوت) قرآن است پس آنها را با مسواك پاكیزه نگهدارید.
بتول اصلانی

منبع : روزنامه سلامت