ستایش ریاضیات

دنیا را در دانه ای شن دیدن
و بهشت را در شاخه گلی وحشی
بی نهایت را در كف دستانت نگاه دار
و ابدیت را در یك ساعت
ویلیام بلیك (پیش گویی های معصومیت)
● مشخصات فیلم استاد و معادله محبوبش
▪ كارگردان: تاكاشی كوئیزومی
▪ فیلمنامه: تاكاشی كوئیزومی برگرفته از رمانی نوشته یوكو اوگاوا
▪ محصول كشور: ژاپن
▪ مدت زمان: ۱۱۷ دقیقه
▪ زبان: ژاپنی با زیرنویس انگلیسی
▪ جوایز دریافتی: نامزدی بهترین بازیگر مرد برای آكیرا ترائو از سوی آكادمی فیلم ژاپن در سال ۲۰۰۷
دنیای ریاضیات، دنیای اعداد و ارقام است و یك ریاضیدان بر خلاف یك دانشمند كه در جست و جوی حقیقت نسبی درباره جهان پیرامونش است، تنها به دنبال حقیقت مطلق است. عشق به ریاضیات، عشق به كشف هزاران هزار ارتباط و رابطه معقولی است كه اعداد و ارقام می توانند از دنیای واقعی و در عین حال پرتوهم اطرافمان بگویند.
فیلم های علمی كه معمولاً با چاشنی تخیل به تماشاگران عرضه می شوند، در سال ها و حتی دهه های گذشته كم نبوده اند و سینما و ادبیات در این حیطه گاه از هم تأثیر پذیرفته و گاه الهام بخش هم بوده اند، اما پرداخت داستانی به مقوله ریاضیات در هر دو حوزه ادبیات و سینما آنچنان فراگیر و یا باب طبع فیلمسازان، رمان نویسان و حتی عوام مردم نبوده است.
در سال های اخیر تنها دو فیلم به نام های «پی» (۱۹۹۸) و «یك ذهن خطرناك» (۲۰۰۱) - كه سرمایه گذاری های پرخطری از سوی هالیوود محسوب می شدند - شهامت به تصویر كشیدن شخصیت هایی كه به نوعی در تعامل با عالم فرضی یا واقعی ریاضیات بودند را داشتند، از همین رو پرداخت مجدد به چنین موضوعی در قالب داستانی درام كه تأثیرات اعداد و ارقام را در زندگی یك شخص نشان می دهد، می تواند جالب توجه باشد، بویژه آن كه چنین فیلمی ساخته و پرداخته ژاپن و یك فیملساز ژاپنی باشد نه هالیوود!
فیلم «استاد و معادله محبوبش» كه اقتباسی سینمایی از یك رمان پرفروش به همین نام نوشته «یوكو اوگاوا» است، داستان خدمتكاری است كه از سوی یك شركت خدماتی برای انجام امور منزل و مراقبت از فردی كه سابقاً یك استاد معروف ریاضیات بوده و ده سال پیش در یك سانحه رانندگی بخشی از حافظه اش را از دست داده، فرستاده می شود.
این استاد ریاضی كه تنها هر ۸۰ دقیقه یك بار قادر به حفظ و یادآوری وقایع و خاطرات است، در گذر همه این سال ها همچنان عشق خود را به اعداد و ارقام و محاسبات ریاضی حفظ كرده است و اشتیاق درونی این خدمتكار به یاد گرفتن چیزهای جدید از این استاد مبنای شكل گیری پیوند و رابطه عمیقی می شود كه میان آن دو به وجود می آید.
در همان حال این استاد ریاضیات در یكی از روزها با پی بردن به این كه این خدمتكار پسر ده ساله ای دارد كه تا پاسی از شب به انتظار مادرش می ماند، از او می خواهد پسرش را هر روز از مدرسه مستقیماً به خانه او بیاورد. با اولین دیدار شیفتگی خاصی میان استاد و این پسربچه شكل می گیرد و او این پسربچه را با نام خودمانی و كوچك «ریشه» كه یك سمبل ریاضی است، صدا می زند. با پیش رفتن فیلم رابطه میان این سه شخصیت با وجود چالش هایی كه آسیب دیدگی حافظه این استاد ریاضیات پیش پای آنها می گذارد، متحول شده و شكل دیگری به خود می گیرد.
تاكاشی كوئیزومی با كوله باری از تجربیات مفید كه به عنوان دستیار كارگردان در پنج فیلم آخر آكیرا كوروساوا آموخته است، به عنوان فیلمسازی كه بیشتر به درام های عاطفی محور و لطیف گرایش دارد، مشهور است. دو فیلم قبلی او به نام های «پس از باران» و «نامه ای از كوهستان» و سومین تجربه فیلمسازی او «استاد و معادله محبوبش» در این ژانر می گنجد و مقید بودن او به روایت داستانی ساده كه بتواند تا پایان فیلم تماشاگر را با ظرافت های پلات شیفته و سرگرم كند، یكی از ویژگی های شاخص اسلوب فیلمسازی اوست.
در مورد فیلم «استاد و معادله محبوبش» داستانی به غایت ساده در پیش رو داریم كه با سه یا چهار شخصیت اصلی از پیش می رود، اما در بطن همین سادگی چالش های زندگی روزمره برای فردی كه در شرایط جسمانی خاصی به سر می برد و نمی تواند توانایی های خود را در حوزه ای خاص بیش از پیش بسط دهد، پیچیدگی ظریفی به كل داستان داده است. شناخت اولیه ما از قهرمان اصلی داستان كه یك استاد سابق ریاضیات است، فردی با روحیه عجیب و شكننده است كه آنچنان در دنیایی وهم آلود از اعداد و ارقام غرق است كه ترحم هر كس را بر می انگیزد. وقوع یك سانحه رانندگی و اختلالی كه این سانحه در حافظه او ایجاد كرده، او را بیش از پیش آسیب پذیر می كند، اما حضور خدمتكاری كه با صبر و حوصله فراوان خود شریك دنیای مجازی او می شود، آرامش واقعی را برای او به ارمغان می آورد.
وقتی كه استاد برای بیان جمله و مقصود خود در تنگنا قرار می گیرد، او از اعداد و ارقام و مفاهیم ریاضی برای شكستن سدها و موانع و كمك به بازیافت حافظه اش استفاده می كند. ماحصل چنین تعلق خاطر و فداكاری ای این است كه استاد سرانجام می تواند از دل نگرانی برای آنچه كه فراموش كرده، رها شود و در «حال» زندگی كند. با معرفی شخصیت سوم داستان یعنی پسربچه این خدمتكار كه استاد او را به خاطر فرم مربعی شكل سرش كه شبیه علامت رادیكال در ریاضیات است «ریشه» صدا می زند، سه ضلع این مثلث عاطفی تكمیل و قهرمان داستان از سقوط به ورطه تنهایی بیمارگونه ای كه شرایط جسمانی اش آن را اجتناب ناپذیر می سازد، نجات می یابد.
فیلم «استاد و معادله محبوبش» با وجود همه محاسن خود در فیلمنامه و پرداخت شخصیت ها، گاه كسالت بار و یكنواخت هم می شود. درحالی كه مباحث ریاضی می توانند در كلیت این فیلم حامل پیام مهمی باشند و این پیام در ارتباطی كه استاد بین این مفاهیم و احساسات بشری ایجاد می كند، نمود می یابد در كل معادلات ریاضی برای عموم مردم یك سوژه دلفریب و خیره كننده نیست.
از سوی دیگر سبك بی تكلف كوئیزومی در كارگردانی اثر خود گاه آنچنان خالی از هیجان می شود كه به سختی بتوان تماشاگر را به دقت در تك تك صحنه های فیلم ترغیب كرد. همین ضعف كوچك و كوتاهی در تكنیك بهانه ای برای بی توجهی به برخی صحنه ها است و این فیلم از آن دست فیلم هایی است كه توجه دقیق مخاطب خود را می طلبد تا پیام خود را به راحتی به او انتقال دهد. كارگردانی مینی مالیستی كوئیزومی اگرچه گاه این احتمال را می دهد كه مخاطب او تمامی فیلم را با دقت ببیند، ولی سرانجام به تغییر و تحولات كوچكی كه در زندگی استاد رخ می دهد، پی نبرد، اما امتیازات بسیار دیگری نیز دارد.
او از موسیقی بی نظیر «تاكاشی كاكو» و بازی درخشان یك جمع كوچك برای انتقال لحن و فضای هر صحنه به تماشاگر استفاده می كند و در این مورد نیز موفق بوده است. همان طور كه گفته شد، بازی هنرپیشگان این فیلم بسیار ماهرانه و درخشان انجام گرفته است. «آكیرو ترائون» با بازی در نقش قهرمان و شخصیت اول فیلم كه همان استاد ریاضیات است، جریان كلی فیلم را به دست گرفته است. او به خاطر بازی بی تكلف و روان خود همواره هنرپیشه نقش اول تمامی فیلم های این كارگردان بوده است و در این فیلم جدید نیز صداقت درونی و ناراحتی «استاد» به خاطر عجز ذهنی اش را به خوبی نشان می دهد.
«اری فوكاتسو» یكی از معروف ترین بازیگران ژاپن است كه بازی صمیمانه و گرم او، وی را به بهترین گزینه برای ایفای نقش خدمتكار در این فیلم تبدیل كرده است. هنرپیشه جوان این فیلم «ریوسئی سائیتو» نیز جای هیچ گونه شك و تردیدی برای پذیرفتن این حقیقت كه او یكی از بهترین بازیگران كودك ژاپن است را باقی نمی گذارد.
فیلم «استاد و معادله محبوبش» اثری دلنشین، باوقار با داستانی ساده و بی ریا درباره دوستی و كنار آمدن با مفاهیم فیلسوفانه ریاضیات در زندگی روزمره است. گاه معادلات ریاضی كنایه از معادلات به ظاهر مجهول زندگی دارند كه باید برای گره گشایی از آنها تنها كمی صبر و حوصله به خرج داد. یكی از تأثیرگذارترین صحنه های این فیلم كه به نسخه سینمایی رمان «یوكو اوگاوا» اضافه شده، صحنه ای است كه در آن پسربچه ده ساله خدمتكار كه هم اكنون بزرگ شده و معلم ریاضیات دبیرستان است، سعی می كند از یكی از داستان های به یاد مانده از استاد واقعی اش برای انتقال و آموزش برخی مفاهیم ساده ریاضیات به دانش آموزان استفاده كند. همچنین بر خلاف نسخه داستانی كه از زبان «خدمتكار» روایت می شود، فیلم «استاد و معادله محبوبش» از زبان این كودك كه در بزرگسالی خاطرات خود از این «استاد ریاضیات» را برای شاگردانش تعریف می كند، روایت می شود و در كل فیلمی بسیار وفادار به رمان «یوكو اوگاوا» است. این رمان كه موفق به دریافت جایزه «هونیا تائیشو» شده است، در سال ۲۰۰۳ چاپ شد و ظرف دو ماه بیش از یك میلیون نسخه از آن در ژاپن به فروش رفت.

ترجمه: شیلا ساسانی نیا

منبع : روزنامه ایران