حضور و غیاب در جشنواره

هر ساله صدها جشنواره سینمایی در سراسر جهان برگزار می شود، این جشنواره ها كه هر روز بر تعدادشان افزوده می شود، جدا از آن كه در ستایش هنر هفتم برپامی شوند، یك هدف اصلی را دنبال می كنند و آن چیزی جز ارتقای كیفی سینما نیست.
برگزاركنندگان جشنواره های ریز و درشت در هر گوشه از جهان تلاش می كنند تا با انتخاب آثار با ارزش و دعوت از سینماگران طراز اول بر كیفیت رویداد موردنظرشان بیفزایند. این رویكرد در جشنواره ای همچون «جشنواره بین المللی فیلم فجر» نیز دنبال می شود. در جشنواره فیلم فجر كه به عنوان بزرگترین و مهمترین رویداد سینمای ایران شناخته می شود، ممكن است هر سال با تغییر و تحولاتی مواجه شویم، اما آنچه هرگز از دستور كار برنامه ریزان و سیاستگذاران خارج نمی شود انتخاب فیلم های با ارزش و حضور كارگردانان شاخص است.
حالا دیگر هر علاقه مند جدی سینما به خوبی می داند كه یك جشنواره با ملاك كیفیت آثار و شیوه اجرای آن سنجیده می شود، بنابراین مخاطبان این رویداد هنری در میان اخبار و جدول های نمایش نگاه دقیقی به كارگردانان حاضر در جشنواره و همچنین آثار شركت كننده دارند تا كیفیت را مورد ارزیابی قرار دهند.
از سوی دیگر سیاستگذاران و مجریان برگزاری جشنواره نیز تلاش می كنند با تشویق و ترغیب سینماگران كارآمد و باتجربه، همچنین انتخاب آثار متناسب با شأن جشنواره فیلم فجر این اتفاق را به تجربه ای ماندگار و متفاوت تبدیل كنند. نگاهی به فیلم های شركت كننده و سینماگران حاضر ما را در قضاوت بهتر برای دوره بیست و پنجم جشنواره - كه تجربه ربع قرن برگزاری را پشت سر می گذارد - یاری می كند.
● سینماگران ما
در سینمای ایران بیش از یكصد كارگردان و فیلمساز فعال حضور دارند كه البته هر سال با ورود ۱۰تا ۱۵ كارگردان جدید به این جمع، تعداد آثار تولید شده نیز افزایش می یابد. كارگردانان سینمای ایران در یك جمع بندی كلی به چهار گروه تقسیم بندی می شوند.
گروه اول فیلمسازانی هستند كه صاحب سبك، صاحب نام و دارای سابقه طولانی هستند، اگرچه ممكن است به لحاظ وسواس های خاص خود كمتر فیلم ساخته باشند یا كمتر در جشنواره فجر حضور پیدا كنند. اما نمایش آثارشان برای تماشاگران حرفه ای سینما (منتقدان، كارشناسان و مخاطبان پیگیر) فرصتی ویژه تلقی می شود، فیلمسازانی همچون عباس كیارستمی، داریوش مهرجویی، محسن مخملباف، مجید مجیدی، ابراهیم حاتمی كیا، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، رخشان بنی اعتماد، احمدرضا درویش، رسول ملاقلی پور، مسعود كیمیایی و... كه می توان از آنها با عنوان «بزرگان سینما» یاد كرد.
گروه دوم، سینماگرانی هستند كه در آثارشان تجربه گرایی و توجه به فرم ها و گونه های مختلف را مورد توجه قرار داده اند و اغلب در محدوده فعالیت خود، كارگردانان موفقی به شمار می آیند. ابوالفضل جلیلی، رسول صدرعاملی، كمال تبریزی، بهمن فرمان آرا، رضا میركریمی، خسرو سینایی، بهروز افخمی، كیانوش عیاری، جعفر پناهی، كیومرث پوراحمد و... در این گروه قرار می گیرند.
گروه دیگری را نیز می توان مورد اشاره قرار داد كه از آنها با عنوان كارگردانان جوان و یا به تعبیر دیگر نو چهره ها یاد كرد. این كارگردانان در نخستین ساخته خود مورد وثوق گروه های مختلف قرار گرفته اند و در آثار بعدی جای پای خودشان را نیز محكم كرده اند. در این حوزه بهمن قبادی، اصغر فرهادی، پرویز شهبازی، ایرج كریمی، مازیار میری، بیژن میرباقری و... را می توان مثال زد.
گروه آخر نیز كارگردانانی هستند كه به ویژگی هایی همچون عناصر عامه پسند، تكرار مؤلفه های امتحان پس داده و سینمای گیشه ای توجه نشان می دهند و كیفیت ساختاری آثارشان چندان مورد اعتنا نیست.
● سینماگران مطرح در جشنواره ۲۵
پس از اتمام مهلت دریافت تقاضاهای شركت در جشنواره امسال اعلام شد ۱۰۴ فیلم برای حضور در بخش مسابقه اعلام آمادگی كرده اند. از این میان در نهایت ۲۶ فیلم برای بخش مسابقه سینمای ایران، ۳ اثر در بخش خارج از مسابقه، ۲۲ فیلم در بخش میهمان و ۱۷ فیلم در بخش مسابقه فیلم های اول (كه برخی از آنها در فهرست فیلم مسابقه و همچنین میهمان نیز قرار دارند) و ۳ فیلم در بخش جشنواره ها پذیرفته شده است.
نگاهی به كارگردانان این آثار نشان می دهد كه در این دوره تعداد زیادی از سینماگران شاخص در جشنواره حضور خواهند داشت و البته شماری از این فیلمسازان غایب جشنواره هستند.
با توجه به جدول های ارائه شده در جشنواره بیست و پنجم فیلمسازان شاخصی همچون داریوش مهرجویی (با فیلم سنتوری)، رخشان بنی اعتماد(خون بازی) و مسعود كیمیایی (رئیس) و از گروه دوم نیز خسرو سینایی (با فیلم مثل یك قصه)، كیومرث پوراحمد (اتوبوس شب)، فریدون جیرانی (پارك وی) و محمد مهدی عسگرپور (اقلیما)در بخش مسابقه فیلم دارند. از سینماگران جوان نیز بیژن میرباقری (روز برمی آید)، مازیار میری (پاداش سكوت)، محمدحسین لطیفی (روز سوم)، گوشواره (وحید موسائیان)، مینای شهر خاموش (امیر شهاب رضویان) و البته مسعود ده نمكی (اخراجی ها) در بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر حضور دارند. نیكی كریمی نیز با دومین فیلم خود «چند روز بعد» در بخش جشنواره جشنواره ها حضور خواهد داشت.
در بخش مسابقه سینماگران شناخته شده دیگری همچون احمدرضا معتمدی ( قاعده بازی)، پوران درخشنده (بچه های ابدی)، غلامرضا رمضانی (قفل ساز)، سعید سهیلی (سنگ، كاغذ، قیچی)، سعید ابراهیمی فر (تك درخت ها) و محمدعلی سجادی (مخمصه) شركت كرده اند.
نگاهی به تنها فیلم خارج از مسابقه جشنواره امسال وضع حضور سینماگران مطرح را دچار تغییرات اساسی می كند، زیرا حضور فیلم فرش ایرانی (ساخته ۱۵ كارگردان مطرح) این نكته را یادآور می شود كه جای كمتر فیلمسازی در جشنواره امسال خالی است.
‌● ۱۵ فیلمساز شناخته شده
فیلم «فرش ایرانی» - كه احتمالاً به دلیل تعداد كارگردانان و البته تعدد دست اندركاران آن در بخش مسابقه قرار ندارد- مستندی به سفارش مركز ملی فرش ایران و به تهیه كنندگی رضا میركریمی است كه با مشاركت بنیاد سینمایی فارابی ساخته شده.
در این طرح كه در نوع خود - با این تعداد كارگردان - برای نخستین بار در سینمای ایران اتفاق افتاده است، سینماگران با نگاه های متفاوت به مقوله فرش پرداخته اند. البته پیش از این تجربه همكاری كارگردانان مختلف در آثاری همچون قصه های كیش (با حضور ۶ كارگردان) و روایت سه گانه (با سه كارگردان) در سینمای ایران دیده شده است، اما فرش ایرانی فضای متفاوتی را پیش روی تماشاگران خواهد گذاشت. بویژه آن كه بدانیم این ۱۵ اپیزود (قسمت) ۵ دقیقه ای ساخته های كارگردانان بزرگی همچون كیارستمی، مهرجویی، بیضایی، مجیدی و... است.
قسمت های مختلف این مستند عبارت اند از:
«دست آفرینی هدیه به دوست» از مجید مجیدی، «قالی سخنگو» از بهرام بیضایی، «درخت زندگی» از عباس كیارستمی، «فرشته و فرش» از داریوش مهرجویی، «مشترك موردنظر در دسترس نیست» از رخشان بنی اعتماد، «فرش، اسب تركمن» از خسرو سینایی، «خاطره، خاطره...» از رضا میركریمی، «فرش عشایری» از بهروز افخمی، «شازده كوچولو» از نورالدین زرین كلك، «فرش و زندگی» از بهمن فرمان آرا، «فروشی نیست» از سیف الله داد، «فرمایش آقاسیدرضا» از مجتبی راعی، «گره گشایی» از جعفر پناهی، «فرش زمین» از كمال تبریزی و «كپی برابر اصل» از محمدرضا هنرمند.
با این حساب به لحاظ حضور كارگردان مطرح سینمای ایران دست كم از دوره شانزدهم - كه شرط اكران فیلم ها منوط به حضور در جشنواره برداشته شد - شاهد حضور این طیف گسترده نبوده ایم و این اتفاق را باید به فال نیك بگیریم.
● غایبان امسال
شاید حضور آثار بیش از ۲۰ كارگردان به كمیت و كیفیت جشنواره امسال اضافه كند، اما از نگاه مشتاقان سینما جای شماری از سینماگران در جشنواره امسال خالی است.
البته در هیچ یك از دوره های گذشته جشنواره شاهد حضور همه كارگردانان و طیف های مختلف فیلمسازان نبوده ایم. این موضوع امری طبیعی است، زیرا بسیاری از كارگردانان صاحبنام و صاحب نظر به طور معمول هر چند سال یك بار فیلمی را روانه سینما می كنند و نمی توان انتظار حضور همه آنها را در یك دوره داشت، با وجود این نگاهی گذرا می كنیم به كارگردانان غایب امسال؛ محسن مخملباف، ناصر تقوایی، ابراهیم حاتمی كیا، احمدرضا درویش، رسول ملاقلی پور، كیانوش عیاری و رسول صدرعاملی مهمترین غایبان جشنواره این دوره هستند.
ناصر تقوایی هم كه دو پروژه «رومی و زنگی» و «چای تلخ» را نیمه كاره رها كرده است، فیلم دیگری در دست ندارد. احمد رضا درویش نیز از سال گذشته در فكر تولید فیلمی درباره فتح خرمشهر است كه البته این فیلم هنوز كلیدنخورده است. رسول ملاقلی پور نیز فیلم «میم مثل مادر» را بدون شركت در جشنواره روانه اكران كرد و این روزها درگیر طرح دیگری با عنوان «عصر روز دهم» است. كیانوش عیاری هم مشغول آماده سازی طرح به طول انجامیده «دكتر قریب» برای تلویزیون است. صدرعاملی هم كه بعد از «دیشب باباتو دیدم آیدا» ازدو سال پیش كار دیگری را آغاز نكرده، مشغول تدارك یك سریال برای تلویزیون است.
ابراهیم حاتمی كیا كه سال گذشته «به نام پدر» را در جشنواره داشت و چند جایزه هم گرفت، امسال به دلیل ساخت یك سریال تلویزیونی با عنوان «حلقه سبز» نتوانست فیلم دیگری را آماده كند. البته خبرهای پراكنده ای از حضور نمایش اثر متوقف شده او با نام «به رنگ ارغوان» مبنی بر حضور در جشنواره امسال به گوش می رسید. ابوالفضل جلیلی نیز كه با فیلم «حافظ» متقاضی حضور در جشنواره امسال بوده، در جشنواره حضور ندارد كه دلیل آن گویا آماده نبودن نسخه نهایی فیلم بوده است.

بهمن عبداللهی

منبع : روزنامه ایران